Prawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa dla drobiu powinna w swoim składzie zawierać zarówno składniki o charakterze energetyczno-budulcowym jak i składniki będące mikro i makroelementami a także witaminy. Różnorodność składników odżywczych ma znaczenie kluczowe dla zdrowia i kondycji stada hodowlanego. Podział składników mineralnych na mikro- i makroelementy podyktowany jest ich zapotrzebowaniem i ich zawartością w organizmie. Szacuje się, że składniki określane jako makroelementy występują w organizmie w ilości ok. 0,01%. Natomiast składniki zaliczane do mikroelementów stanowią mniej niż 0,01%. Niezależnie od tego, do której z ww. grup możemy je zakwalifikować pewne jest to, że ich obecność jest niezbędna i ma niebagatelne znaczenie w przypadku wielu procesów zachodzących w organizmie ptaka na poziomie komórkowym. Składniki mineralne dostarczane są ptakom wraz z podawaną paszą a ich dostępność uzależniona jest w dużej mierze od zawartości każdego z nich w glebie. Zróżnicowany jest również stopień wchłaniania ww. elementów przez organizm ptaka. Niewielka dostępność niektórych składników sprawia konieczność ich dodatkowego suplementowania tak aby zapewnić ich prawidłowy poziom a tym samym pełną sprawność i funkcjonalność całego organizmu. Warto zwrócić tutaj również uwagę na fakt, że niedobory któregokolwiek ze składników są jedynie jedną z konsekwencji niewłaściwej diety. Inną zaś mogą być ewentualne nadmiary składników mineralnych, które prowadzą do wzrostu ich obecności w organizmie i toksyczności. Zarówno niedobory jak i nadmiary któregokolwiek ze składników prowadzą do zmniejszenia wyników produkcji (spadek przyrostów masy ciała i nieśności) a także do różnego rodzaju stanów chorobowych. W niniejszym artykule scharakteryzowano trzy niezwykle ważne makroelementy a mianowicie: sód (Na), potas (K) oraz chlor (CL), których obecność w organizmie na odpowiednim poziomie jest wręcz niezbędna. Co ważne, pierwiastki te omawiane są zazwyczaj razem z uwagi na fakt, że wspólnie stanowią wysoce wyspecjalizowany i sprzężony ze sobą układ. Najogólniej rzecz ujmując ww. jony mają ogromny wpływ na szereg procesów zachodzących w organizmie i mających duże znaczenie zarówno dla jego zdrowia jak i kondycji. W ogólnym ujęciu jony te wspierają procesy takie jak:
- transport wody i wspieranie procesów jej wchłaniania,
- uczestnictwo (jony sodu oraz potasu) w przenoszeniu impulsów elektrycznych pomiędzy komórkami nerwowymi,
- wspomaganie (jony chloru) produkcji kwasu solnego,
- prawidłowa regulacja napięcia błon komórkowych,
- koordynacja prawidłowej kurczliwości mięśni szkieletowych.
Sód w żywieniu drobiu
Sód (łac. natrium) – stanowi główny kation płynu zewnątrzkomórkowego (szacuje się, że około 91% tego pierwiastka znajduje się w przestrzeni pozakomórkowej). Pozostałe 9% występuje w przestrzeni wewnątrzkomórkowej. Jego dokładniejsza lokalizacja uzależniona jest od rodzaju tkanki w której występuje. Wyróżniamy pulę sodu łatwo wymienialnego, znacznie większą bo stanowiącą około 2/3 całości oraz pulę trudno wymienialną około 1/3 całkowitej ilości tego pierwiastka, która znajduje się głównie w kościach. Sód zawarty w osoczu wpływa m.in. na prawidłowe utrzymanie ciśnienia osmotycznego (całkowita ilość sodu w osoczu to ok. 16% jego łatwo wymienialnej puli). Reguluje również prawidłowość procesów zachodzących pomiędzy nim oraz jonami potasu i chloru. Wpływa pośrednio na rozwój tkanki kostnej oraz działa antagonistycznie w stosunku do enzymów aktywowanych przez inne jony (magnezu i potasu). Zagrożeniem dla zdrowia ptaków oraz wyników produkcji jest zarówno sytuacja, w której mamy do czynienia z obniżeniem jak i nadwyżką poziomu sodu w organizmie. Obniżenie poziomu sodu, czyli hiponatremia pojawia się przede wszystkim w momencie jego zbyt małej podaży lub w przypadku zwiększenia ilości wody w przestrzeni międzykomórkowej. Zjawisko hipernatremii, czyli zbyt dużego wzrostu stężenia sodu związane jest przede wszystkim z jego dużą podażą, co skutkuje nadmiernym parowaniem, ewentualnymi biegunkami lub wymiotami. Hipernatremia prowadzi do wzrostu ciśnienia osmotycznego i w konsekwencji odwodnienia komórki. W sytuacjach takich do pewnego stopnia radzi sobie naturalny system zapobiegający nadmiernej utracie sodu z organizmu – resorpcja z kanalików nerkowych. Regulowany hormonalnie – aldosteron (hormon kory nadnerczy) odpowiedzialny za prawidłową gospodarkę wodno-mineralną. Zbyt duże stężenie sodu w organizmie prowadzi do jego nieustannego wydalania przez nerki, którego następstwem jest hipertrofia nerkowa, czyli powiększenie komórek tego narządu. Następstwem znacznego ubytku sodu z organizmu ptaków użytkowanych w kierunku rzeźnym jest zmniejszone tempo przyrostów ich masy ciała. W przypadku ptaków użytkowanych nieśnie jest to z kolei zmniejszona nieśność oraz spadek masy znoszonych jaj. Ponadto, u ptaków z zaburzeniami prawidłowej gospodarki sodowej, obserwuje się często apatię, problemy z gospodarką wodną, pojawiające się rogowacenie ich dziobów i występujący w stadzie kanibalizm. Problem niedoboru sodu może pojawić się stosunkowo szybko, jednak jest on dość łatwy do wyeliminowania. Dodatek soli kuchennej do paszy pozwala na uzupełnienie ewentualnych jego niedoborów. Drób bardzo często żywiony jest poekstrakcyjnymi śrutami sojowymi zawierającymi znaczne ilości potasu. Potas wraz z sodem pozostają w ścisłej zależności i dlatego dla osiągnięcia optymalnych wyników produkcji należy zachowywać równowagę obu tych pierwiastków poprzez dodatkową suplementację sodem.
Potas w żywieniu drobiu
Potas (łac. kalium) – jak wspomniano wcześniej pierwiastek ten pozostaje w ścisłej zależności z sodem. W odróżnieniu od tego poprzedniego potas pozostaje głównym jonem (kationem) płynu wewnątrzkomórkowego (ok. 98%). Pozostała ilość potasu znajduje się w płynie zewnątrzkomórkowym. Potas przemieszcza się pomiędzy tymi dwiema przestrzeniami w zależności od jego stężenia w płynie zewnątrzkomórkowym, równowagi kwasowo-zasadowej czy aktywności procesów metabolicznych. Jest jonem, którego główne działanie polega na antagonistycznym działaniu w stosunku do jonów sodu. Ponadto bierze on udział w wielu reakcjach biochemicznych, aktywacji niektórych enzymów (np. kinaza pirogronowa). Zaburzenia w prawidłowej gospodarce potasowej mogą występować jako hipokalemia, czyli niedobory potasu oraz hiperkaliemia, czyli jego nadmiar. Niedobór potasu związany jest przede wszystkim ze zmniejszeniem ciśnienia osmotycznego płynu wewnątrzkomórkowego co prowadzi do stopniowego przesunięcia wody z wnętrza komórki na zewnątrz. Niedobory tego pierwiastka prowadzą także do spadku wyników nieśności oraz znoszenia przez nioski jaj o cienkich skorupach. Niedobory potasu pojawiają się najczęściej w stadach, w których ptaki narażone są na różne czynniki stresowe. W związku z tym zapewnienie ptakom komfortowych warunków jest podstawową czynnością pozwalającą zapobiegać ubytkowi tego pierwiastka z organizmu. Nadmiar potasu w organizmie ptaka prowadzić może do porażenia mięśnia sercowego oraz mięśni szkieletowych. Spowodowany jest głównie przez zbyt dużą podaż tego pierwiastka wraz z paszą.
Chlor w żywieniu drobiu
Chlor (łac. chlorum) – jest głównym anionem płynu zewnątrzkomórkowego (ok. 75%), pozostałe 15% chloru znajduje się w płynie wewnątrzkomórkowym. Stężenie tego jonu w organizmie jest zróżnicowane, znajduje się on w skórze, tkance podskórnej oraz w kościach. Chlor wpływa przede wszystkim na regulacje jonów poza komórką oraz stężenie jonów wodorowych. Wpływa pośrednio na stopień trawienia białek, ponieważ bierze udział w syntezie kwasu solnego, wpływa również na zagęszczenie krwi czy biodostępność pozostałych składników mineralnych ze światła przewodu pokarmowego. Wraz z omówionymi powyżej jonami sodu oraz potasu wywiera wpływ na tworzenie tkanki chrzęstnej. Tak jak w przypadku dwóch powyższych tak i w przypadku chloru może dojść do jego nadmiernej utraty (hipochloremii), której przyczyny powstają głównie na skutek obniżenia poziomu jonów Cl‑ i jonów H+ we krwi oraz wzrostem poziomu jonów HCO3-. Proces odwrotny, czyli hiperchloremia ma miejsce wówczas gdy zwiększa się ilość jonów Cl a zmniejsza poziom wodorowęglanów. Warto zwrócić również uwagę na fakt, że ptaki zazwyczaj radzą sobie z wahaniami poziomu poszczególnych jonów. Dzieje się tak na skutek działania wyspecjalizowanych mechanizmów regulujących. Do tego typu mechanizmów zaliczamy pompę sodowo-potasową, która przy pomocy ATP prowadzi do koncentracji jonów potasu wewnątrz komórki oraz usuwania na zewnątrz jonów chloru oraz sodu. Dodatkowo w organizmie ptaka prowadzona jest ciągła resorpcja sodu z kanalików nerkowych regulowana przez wyspecjalizowane mechanizmy hormonalne. Proces ten jest również sprzężony z regulacją poziomu potasu w organizmie. Reasumując, powyższa charakterystyka jonów sodu, potasu oraz chloru pozwala na stwierdzenie, że jony te pozostają ze sobą w ścisłym powiązaniu a skrajne niedobory któregoś z nich mogą prowadzić do nieodwracalnych skutków i pogorszenia wyników produkcji. Aby zapewnić optymalny poziom każdegoz nich należy możliwie jak najwięcej ww. makroelementów dostarczać wraz z paszą. Słowem kluczem pozostaje tutaj różnorodność. Jedynie dostarczanie do komponentów paszowych różnorodnych składników pokarmowych gwarantuje zaspokojenie organizmów w zakresie omawianych składników mineralnych. Spis piśmiennictwa dostępny u autora.
