Bartosz Korytkowski

Zapylenie pomieszczeń drobiarskich jest problemem, z którym stykają się wszyscy hodowcy. Bagatelizowany może prowadzić do groźnych w skutkach chorób górnych i dolnych dróg oddechowych, oczu oraz skóry ptaków. Zmniejsza się tym samym ich produktywność, a zwiększa ilość upadków w stadzie.

Zapylenie jest jednym z wielu zanieczyszczeń, jakie emitowane są przez fermę drobiarską. Prowadzi ono najczęściej do bezpośredniego zagrożenia zdrowia oraz życia zarówno ptaków utrzymywanych w budynku inwentarskim, jak i pracowników fermy. Ponadto pyły wpływają negatywnie na działanie urządzeń stanowiących wyposażenie fermy. Mają więc one wpływ na zmniejszenie produktywności i zmniejszenie przychodów oraz wzrost kosztów i nakładów, jakie zmuszony jest ponieść hodowca drobiu.
W powietrzu w pomieszczeniach drobiarskich znajdują się liczne zanieczyszczenia w postaci drobnych cząstek, które są pochodzenia zarówno organicznego, jak i nieorganicznego. Pył definiowany jest jako cząstki o rozmiarze ok. 5 µm i prędkości opadania mogącej dochodzić nawet do 48 h. Właśnie niewielkie rozmiary i bardzo długi czas jego opadania sprawiają, że jest on niebezpieczny dla zdrowia. Utrzymuje się długo w powietrzu i może powodować uszkodzenia wspomnianych wyżej dróg oddechowych, oczu oraz skóry.
Prędkość opadania cząstek pyłu zależy w dużym stopniu od takich czynników jak wilgotność i temperatura. Są one ściśle ze sobą powiązane. Najczęściej do zwiększenia zapylenia powietrza dochodzi przy zbyt niskiej wilgotności względnej i zbyt wysokiej temperaturze. Ponadto ilość i obecność pyłów w pomieszczeniu zależy również od ruchu powietrza i sprawności wentylacji. Ponieważ pyły opadają bardzo wolno i proces ten jest uzależniony od wielkości cząstek pyłu, to zapylenie powietrza w budynku dla drobiu może się utrzymywać praktycznie przez cały czas i oddziaływać bardzo niekorzystnie na zdrowie ptaków i obsługi.
Zaleca się, aby dopuszczalna ilość pyłu w powietrzu wynosiła 400 cząstek/1cm3 w przypadku kiedy ptaki utrzymane są w systemie półotwartym. Natomiast w przypadku intensywnej produkcji drobiarskiej, kiedy ptaki przebywają wyłącznie w pomieszczeniu drobiarskim, ilość taka nie powinna przekraczać 200 cząstek/1cm3.

Głównymi źródłami zwiększenia zapylenia ponad przyjęte normy są:
• zbyt niska wilgotność względna przy jednocześnie zbyt wysokiej temperaturze panującej w pomieszczeniu inwentarskim,
• pasze (sypkie),
• ściółka.

Zapylenie powietrza w pomieszczeniu drobiarskim (ilości i wielkości cząstek) są uzależnione od prawidłowych warunków zoohigienicznych panujących na fermie oraz od stopnia umiejętności wykonywania codziennych czynności przez obsługę fermy (rozsypywanie paszy, pielęgnacja ściółki, itp.). W największym stopniu do zwiększenia stopnia zapylenia w pomieszczeniu dla drobiu dochodzi podczas niewłaściwego obchodzenia się ze ściółką. Poszczególne frakcje tego rodzaju pyłu mogą mieć zarówno pochodzenie organiczne, jak i nieorganiczne. Zależy to m.in. od rodzaju użytej ściółki, jak i od sposobu jej usuwania.
Ściółka może zawierać w swoim składzie również takie zanieczyszczenia jak: resztki pasz, cząstki piór i nabłonka itp. Ponadto w jej skład wchodzą resztki słomy, wiór, trocin, torfu lub innych komponentów w zależności od tego, co zostało wykorzystane jako materiał ściółkowy.

Ilość pyłu w powietrzu nigdy nie jest stała i zależy od takich czynności, jakie przeprowadza się w kurniku tj.:
• ścielenie pomieszczeń inwentarskich,
• przetrząsanie ściółki,
• dezynfekcja ściółki poprzez posypywanie jej superfosfatem,
• wszelkie czynności związane z przeprowadzaniem zabiegów pielęgnacyjnych,
• usuwanie ściółki z pomieszczenia.

Stopień zapylenia uzależniony jest również od użytego do ścielenia pomieszczenia materiału. Mniejszym zapyleniem charakteryzuje się ściółka z drobno ciętej słomy. W tym celu wykorzystuje się najczęściej surowiec pochodzący od roślin ozimych takich jak: żyto, pszenica czy jęczmień. Dużo gorszymi parametrami pod względem zapylenia charakteryzuje się ściółka z trocin, wiórów, torfu czy plew roślin strączkowych.
Nie bez znaczenia jest również pora roku. W miesiącach letnich, kiedy temperatura otoczenia wzrasta, zmniejsza się wilgotność i jednocześnie zwiększa się zapylenie. Spadek wilgotności względnej powoduje pylenie, które co warto podkreślić może prowadzić do przenoszenia cząstek pyłu również na dalekie odległości sięgające nawet do 30 km. Letnia pora wydłuża również długość dnia świetlnego, co przyczynia się do zwiększonej aktywności ptaków. Ptaki będąc aktywnymi, grzebiąc i bytując na ściółce, powodują jej wzruszanie i tym samym zwiększenie zapylenia. Tak więc sama czynność żywienia, utrzymania ptaków oraz rodzaj stosowanego materiału ściołowego w bardzo dużym stopniu decydować mogą o zawartości pyłów w powietrzu.
Poważne zagrożenie stanowią również pyły pochodzenia organicznego, emitowane przez różnego rodzaju działy przemysłowe i rolnicze, które dostają się wraz z powietrzem atmosferycznym do wnętrza budynków drobiarskich.
Jak wspomniano na wstępie zapylenie pomieszczenia inwentarskiego przyczynia się do chorób górnych i dolnych dróg oddechowych, oczu oraz skóry. W przypadku skóry pył opadający na ptaki przyczynia się do zatykania gruczołów łojowych, przez co skóra staje się sucha, mniej elastyczna oraz łatwiej ulega uszkodzeniom. Ułatwia to wnikanie do organizmu ptaka drobnoustrojów chorobotwórczych. Ponadto dochodzi do licznych stanów zapalnych czy podrażnień. W przypadku oczu, pył powoduje przekrwienie spojówek i błon śluzowych, które prowadzi do zapalenia a w konsekwencji ślepoty ptaków. Uszkodzenia narządu wzroku podobnie jak w przypadku skóry stanowią dogodne miejsce dla inwazji przez drobnoustroje chorobotwórcze.
Najgorsze, negatywne oddziaływanie pyłu na organizm ptaka zaobserwować możemy w przypadku układu oddechowego. Tutaj bardzo istotne są wielkości poszczególnych cząstek pyłu. Te o wielkości 10 µm docierają do błon śluzowych nosa i gardła. Cząstki o wielkości od 5 do 10 µm mogą docierać już do płuc, a te poniżej 5 µm docierają nawet do pęcherzyków płucnych, powodując ich uszkodzenie poprzez zwłóknienie i przerost tkanki łącznej. Poprzez uszkodzone błony śluzowe układu oddechowego do organizmu ptaka dostają się zarazki chorób oraz zarodniki grzybów. Wywołują one liczne alergie i grzybice płuc. Dodatkowo warto podkreślić, że cząstki pyłu mogą tu być doskonałymi nośnikami dla pasożytów i zarodników pleśni.
Ograniczenie stopnia zapylenia pomieszczenia dla drobiu możemy osiągnąć poprzez stosowanie kilku podstawowych zaleceń oraz utrzymywanie w pomieszczeniu odpowiednich warunków zoohigienicznych. Wszystkie zabiegi wykonywane na terenie fermy powinny być przeprowadzane zgodnie z planem, o określonych porach i z zachowaniem względnego spokoju. Gwałtowne przeprowadzanie ww. prac powoduje wzmożenie aktywności drobiu, która przyczynia się do wzrostu zapylenia. Istotna jest również prawidłowa wentylacja takiego pomieszczenia. Prawidłowa oznacza zastosowanie takiej, która umożliwia sprawną wymianę powietrza, nie powodując przy tym powstawania przeciągów.
Bardzo istotnymi parametrami, które powinny podlegać stałemu monitoringowi, są temperatura oraz wilgotność względna. Optymalna wilgotność względna dla ptaków w początkowym okresie 10-14 dnia chowu powinna wynosić od 65-70%. Po tym okresie wilgotność względna powinna się utrzymywać na poziomie ok. 60%. Dobrą praktyką stosowaną w celu utrzymania odpowiedniej wilgotności względnej jest polewanie ściółki, ścian, korytarzy i innych pomieszczeń wodą. Takie działanie powoduje zwiększenie wilgotności, poprawę jakości powietrza w kurniku. Cząstki pyłu zlepiają się w ten sposób w powietrzu i szybciej opadają. Stanowią wówczas mniejsze zagrożenie dla zdrowia zarówno ptaków, jak i dla pracowników fermy.
Inną metodą stosowaną w celu zmniejszania stopnia zapylenia jest skrócenie dnia świetlnego w miesiącach letnich (odpowiednia zmniejszona liczba godzin światła i niezbyt duża jego intensywność). W ten sposób ograniczamy aktywność ptaków w kurniku i zmniejszamy tym samym stopień zapylenia. Skrócenie czasu oświetlenia i zmniejszenie natężenie światła wpływają na mniejsze zapylenie powietrza nawet o 30%.
Ważnym czynnikiem wpływającym w istotny sposób na zapylenie powietrza jest forma mieszanki podawanej ptakom. Podając mieszankę granulowaną w przeciwieństwie do sypkiej, możemy uzyskać zmniejszenie zapylenia nawet 2-3-krotnie.
Reasumując, zapylenie pomieszczeń drobiarskich jest problemem często spotykanym i groźnym z punktu widzenia stanu zdrowia zarówno ptaków, jak i pracowników fermy. Ponadto pyły negatywnie wpływają na dobrostan zwierząt i stan techniczny urządzeń będących wyposażeniem ferm. Bardzo istoty jest wybór odpowiedniego materiału ściołowego. Przeciwdziałanie zapyleniu powietrza powinno polegać na stosowaniu w praktyce możliwie jak najbardziej nowoczesnych metod wentylacji pomieszczeń stosowanych do produkcji drobiu, a także na stałym monitorowaniu wilgotności względnej takiego pomieszczenia oraz towarzyszącej jej temperatury. Nie bez znaczenia jest również odpowiednie podejście pracowników fermy, jak również profilaktyka stosowana w określonych porach roku, wszelkie prace porządkowe winny być przeprowadzane systematycznie i regularnie.
Spis piśmiennictwa dostępny u autora.