Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

MIERNIKI WARTOŚCI PASZ W ŻYWIENIU PTAKÓW

Szybka przemiana materii u drobiu, wyższa niż u ssaków ciepłota ciała, szybkie tempo wzrostu młodych ptaków oraz stosunkowo krótki okres dojrzewania płciowego – to czynniki powodujące, że drób ma większe wymagania co do jakości paszy niż inne zwierzęta gospodarskie. Ponadto przewód pokarmowy ptaków jest dość krótki, a tym samym niedługi jest czas przebywania w nim pokarmu.
Wielkość i jakość dziennej dawki pokarmowej zależy od czynników dziedzicznych i środowiskowych. Normy żywienia muszą, uwzględniać zapotrzebowanie na składniki odżywcze zależnie od gatunku i pochodzenia w obrębie gatunku. Innym czynnikiem określającym wielkość i jakość dawki jest wiek ptaków. Normy żywienia zalecają dla rosnących ptaków diety bogatsze w białko, z większym udziałem witamin niż dla dorosłych. Natomiast stosunek energetyczno-białkowy w dawce dla młodych osobników powinien być węższy niż dla dorosłych.
Przy układaniu dawki pokarmowej trzeba brać pod uwagę również kierunek produkcji, inne wymagania bowiem mają brojlery, a inne nioski, zwłaszcza stada reprodukcyjnego.
Jedynym źródłem składników odżywczych dla rozwijającego się zarodka jest żółtko i białko jaja, dlatego duży wpływ na wyniki wylęgu ma żywienie niosek jaj wylęgowych. Badania przeprowadzone w Anglii wykazały, że nieodpowiednie żywienie stada staje się w 25% przyczyną złej wylęgowości.

Poziom wiedzy w zakresie żywienia zwierząt umożliwia kilka zasadniczych stwierdzeń ogólnych:
– różny jest stopień wykorzystania pokarmu w zależności od ilości spożywanej przez ptaka paszy,
– stopień wykorzystania paszy zależy od kierunku produkcji,
– optymalne wykorzystanie dawki pokarmowej uwarunkowane jest w decydującym stopniu jej koncentracją ocenianą ilością energii zawartej w 1 kg suchej masy.

Wyniki badań naukowych i doświadczeń produkcyjnych na dużym pogłowiu wykazały, te stosowanie syntetycznych aminokwasów (L-lizyny i DL-metioniny) w żywieniu drobiu stwarza następujące możliwości:
– efektywniej i racjonalniej zużywać białko, jego poziom w standardowych mieszankach uzupełnionych aminokwasami i zbilansowanych pod względem zawartości witamin i składników mineralnych może być zmniejszony o 15-20%,
– częściowo zastępować paszami roślinnymi lub całkiem eliminować pasze pochodzenia zwierzęcego,
– racjonalniej i efektywniej wyzyskiwać roślinne pasze białkowe, których białko jest niedoborowe pod względem aminokwasów (śruty).

Tabela 1. Wykorzystanie najważniejszych dla kury lekkiej, znoszącej jaja o średniej masie około 57 g, aminokwasów.

Stwierdzono, te żywienie ptaków paszami roślinnymi zawierającymi białko wysokiej jakości może przynieść takie same wyniki pod warunkiem stosowania uzupełnienia w postaci niewielkich ilości brakujących składników mineralnych i innych ważnych substancji, gdyż wartość pasz białkowych pochodzenia roślinnego zależy nie tylko od jakości znajdującego się w nich białka, lecz również od udziału witamin i substancji mineralnych. Białko paszy w przewodzie pokarmowym w wyniku trawienia ulega rozbiciu na poszczególne aminokwasy, w ten sposób uwolnione aminokwasy są wchłaniane w jelitach i przedostają się do krwi. Wchłonięte aminokwasy służą przede wszystkim jako materiał wyjściowy do syntezy białka, w wyniku której powstają białka strukturalne warunkujące wzrost kurcząt i produkcję jaj u niosek oraz następuje zaspokojenie potrzeb bytowych związanych z podstawową przemianą białka. Ponadto aminokwasy służą do syntezy odrębnej grupy białek stanowiących nieodłączny składnik enzymów. Niektóre aminokwasy biorą specyficzny udział (są prekursorami) w syntezie witamin, hormonów i enzymów. Tyrozyna jest niezbędna do syntezy hormonu adrenaliny i tyroksyny, a tryptofan pełni rolę prekursora
witaminy niacyny (amidu kwasu nikotynowego) oraz pigmentów. Synteza enzymów trawiennych wydzielanych w przewodzie pokarmowym ptaków, wymaga również dostarczenia znacznych ilości leucyny, histydyny, treoniny, lizyny i cystyny. Glicyna i aminokwasy siarkowe (cystyna i metionina) stanowią ważny element układów odtruwających produkty przemiany materii. Metionina może zastępować cholinę w dawce żywieniowej. Arginina oraz glicyna i metionina biorą udział w syntezie aminokwasu kreatyny, który stanowi niezbędny składnik białka mięśni. Wrażliwość kurcząt na brak argininy wynika z intensywnego przyrostu masy mięśni, a więc znacznego zapotrzebowania na kreatynę.
Przy żywieniu białkiem o nie zbilansowanych ilościach aminokwasów egzogennych wykorzystanie ich jest ograniczane przez aminokwasy występujące w minimalnej ilości. W celu uniknięcia takiej sytuacji trzeba przeprowadzić bilans aminokwasów egzogennych, zwłaszcza metioniny i lizyny, które są aminokwasami limitującymi poziomy pozostałych. Tabela 1. przedstawia przykładowe wykorzystanie najważniejszych dla kury aminokwasów. Dokładne ustalenie zapotrzebowania ptaków na aminokwasy limitujące (w zależności od masy ciała, tempa wzrostu i dziennej produkcji jaj) umożliwiają opracowane przez Combs’a i Thomas’a wzory.


Nie mniej ważne są równie inne konsekwencje skarmiania  pasz o nie zbilansowanym składzie, w których jeden lub kilka niezbędnych aminokwasów znajduje się w niedostatecznych ilościach. Aminokwasy te zwane limitującymi ograniczają wykorzystanie pozostałej ilości aminokwasów niezbędnych – występujących w diecie – do syntezy białka, ponieważ drób, a zwłaszcza osobniki dorosłe – wykazuje ograniczone zdolności do magazynowania rezerw aminokwasów, ich nadwyżki ulegają rozkładowi i zużywane są głównie jako źródło energii. Stosowanie dawek nie zbilansowanych prowadzi zatem do marnotrawstwa białka i aminokwasów.
W skład ciała ptaków wchodzą również liczne inne aminokwasy tzw. endogenne, które nie muszą być dostarczane w paszy. Aminokwasy te są bowiem w wystarczających ilościach syntetyzowane w organizmie w oparciu o różne źródła azotu. Rzeczywiste wykorzystanie białka zależy od stanu fizjologicznego organizmu (zdrowotność ptaka, wiek, kierunek użytkowania i wysokość produkcji), ilości i stosunku wzajemnego przyswajalnych aminokwasów egzogennych, wartości energetycznej dawki, udziału witamin, soli mineralnych oraz walorów smakowych pokarmu. U osobników dorosłych wartość odżywczą białka będzie określał stopień jego wykorzystania do procesów metabolicznych i do produkcji odpowiedniej jakości jaj.

Tabela 2.

Teoretyczny stopień wykorzystania spożywanego w dziennej dawce białka na produkcję białka jaja ocenią się na około 33%, w praktyce wynosi on około 25%. Istnieją jednak możliwości zwiększenia tego współczynnika nawet do 50%, jeśli lepiej zbilansowany zostanie poziom aminokwasów egzogennych w mieszance paszowej. Problematyce aminokwasów poświęcono wiele uwagi omawiając zagadnienia związane z oznaczaniem wartości odżywczej pasz na podstawie poziomu aminokwasów strawnych, przyswajalnych lub całkowitej ich ilości. W większości badanych komponentów paszowych udział aminokwasów strawnych w dużym przybliżeniu odpowiadał ilości aminokwasów przyswajalnych. W przypadku pasz trudno strawnych mogą występować znaczne różnice między strawnością i przyswajalnością. W praktyce najważniejszymi czynnikami decydującymi o stopniu przyswajalności aminokwasów, są strawność i poziom białka, ilość aminokwasów oraz zawartość włókna surowego. Trudne i skomplikowane badania dotyczące oznaczania jelitowej przyswajalności aminokwasów dają często szereg sprzecznych wyników. Jednym z czynników powodujących zmienność wyników jest poziom tłuszczu w diecie. Niemniej jednak, prowadzenie tego typu prac pozwala na wyjaśnienie podstawowych problemów z zakresu fizjologii żywienia drobiu.

Przyswajalność aminokwasów zawartych w diecie

Aminokwasy zawarte w białku pasz są trawione, wchłaniane i przyswajane w organizmie, nie w całości lecz częściowo. W zależności od rodzaju paszy oraz warunków w jakich została ona wyprodukowana, stopień wykorzystania poszczególnych aminokwasów oraz sumy aminokwasów egzogennych może
okazać się znacznie zróżnicowany. Jeśli przyswajalność krystalicznych (syntetycznych) aminokwasów przyjąć za 100%, to aminokwasy zawarte w naturalnych paszach wykorzystywane są przez kury przeciętnie tylko w 85%. Dane zawarte w tabeli 2 (ze źródeł amerykańskich i angielskich) wskazują, że przyswajalność aminokwasów w paszach jest zróżnicowana w dużych granicach. Przyjmowanie zatem wielkości przeciętnej – 85% stanowi znaczne uproszczenie. W zależności od receptury mieszanki i zestawu komponentów białkowych może więc wystąpić niedobór lub nadmiar amiokwasów w diecie. Wykryto bowiem istotny negatywny wpływ wielu czynników technologicznych na stopień przyswojenia aminokwasów w paszy. Do czynników tych zalicza się jakość surowca i temperaturę stosowaną przy przerobie, obecność cukrów redukujących oraz innych związków.
Uszkodzone aminokwasy nie ulegają trawieniu i wchłonięciu lub też wchłonięte są dla organizmu bezużyteczne. Dla przykładu warto podać, że pierwsza możliwość dotyczy uszkodzonej lizyny, a druga metioniny. Liczne tabele składu pasz stosowanych w żywieniu drobiu podają ich zasobność w niezbędne aminokwasy, stanowiąc pomoc przy zestawianiu raktycznych dawek dla ptaków. Należy jednak pamiętać, że dane zamieszczone w tabelach mają orientacyjną wartość z uwagi na małą jednorodność pasz oraz różną przyswajalność aminokwasów.
Wartość odżywcza paszy zależy od ilości i jakości składników pokarmowych w jednostce oraz od stopnia ich strawności i przyswajalności. Za pomocą analiz chemicznych można określić ile w mieszance jest wody i suchej masy. Im więcej suchej masy w paszy, tym wyższa koncentracja składników pokarmowych. Ich ilość podaje się w wartościach bezwzględnych (g, µg, mg, j.m. w 1 kg paszy) lub też w wartościach względnych posługując się pojęciem procentowego udziału w diecie. Drób grzebiący, zwłaszcza kury, ma znacznie większe wymagania odnośnie jakości paszy niż większość innych zwierząt gospodarskich, co wiąże się z szybszą przemianą materii, szybszym tempera wzrostu, krótszym okresem dojrzewania płciowego, wyższą ciepłotą ciała oraz żywszą reakcją na warunki środowiskowe.