Mgr inż. Sara Dzik,
Dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz

Niezależnie od gatunku zwierząt gospodarskich można wyróżnić różne podłoża chorób: bakteryjne, grzybicze, wirusowe, pasożytnicze oraz tła niezakaźnego (rynek-rolny.pl). Pomimo tego, iż postępy medycyny weterynaryjnej są bez wątpienia ogromne, to w efekcie m.in. intensyfikacji produkcji, transportu zwierząt, nadmiernej antybiotykoterapii oraz wymiany materiału genetycznego patogenów notuje się pojawianie nowych podtypów dotychczas znanych zarazaków (Rys. 1). Wobec tego powstają także nowe choroby. Często są one nietypowe i trudne do zdiagnozowania.

O chorobach drobiu mów się dużo. W kręgu zainteresowań badaczy i praktyków pozostają wciąż choroby wywoływane przez grzyby, które dość powszednio występują w stadach. Co więcej, podkreśla się także szkodliwe działanie metabolitów grzybowych (Wróbel, 2014).

Rysunek 1. Wzrost intensyfikacji produkcji – duża obsada zwierząt, stres oraz nadmierne stosowanie antybiotyków w produkcji drobiarskiej – to jedne z wielu czynników sprzyjające pojawieniu się nowych podtypów zarazaka (www.kalendarzrolnikow.pl)

Narażenie na choroby grzybicze wzrasta, gdy:

  • stosowana pasza i woda są nieodpowiedniej jakości,
  • dochodzi do niedoborów żywieniowych (np. witaminy A),
  • higiena środowiska jest niewłaściwa,
  • antybiotyki oraz chemioterapeutyki stosowane są w nadmiarze i w sposób niekontrolowany (biopoint.pl).

W stadach drobiu najczęściej notuje się zachorowania wywołane przez grzyby z rodzaju Candida oraz Aspergillus.

Kandidiaza

Grzyb Candida spp. wywołuje zachorowania u wielu gatunków ptaków (kury, indyki, gęsi, gołębie, perlice, bażanty, przepiórki, pawie, ptaki egzotyczne; Nouri i Kamyabi, 2010).

U drobiu wyizolowano liczne gatunki Candida spp. wywołujące chorobę zwaną kandidiaza (Rys. 2). Za główne źródła zakażenia uznaje się zanieczyszczoną grzybami ściółkę, paszę, wodę. Kandidiaza u drobiu najczęściej ujawnia się w pobliżu jamy dziobowej oraz wola, jednak zmiany grzybicze bardzo często dotyczą całego układu pokarmowego. Choroba objawia się poprzez charakterystyczne „ziewanie” wychudzenie, utratę apetytu, matowe upierzenie, obwisłe wole (u indyków) oraz charakterystyczne szarożółte naloty na błonie śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego (w jamie dzioba, gardle, przełyku, wolu, żołądku gruczołowym, w jelicie cienkim; Mazurkiewicz 2005; Sokół i in., 2015). Choroba może występować wraz z innymi jednostkami chorobowymi i dodatkowo powodować ogniska martwicze w wielu narządach jak nerki, płuca, wątroba, serce (Sokół i in., 2015).

Rysunek 2. Najczęściej izolowane gatunki Candida spp. wywołujące chorobę kandidiaza u drobiu (Sokół i in., 2015; mikrobiologia-aordycz.blogspot.com)

Grzyb Candida spp. w tkankach ujawnia się w postaci grzybni utworzonej z wielu strzępek oraz
w formie pojedynczych drożdży. Na powierzchni nabłonka są one widoczne jako owalne lub okrągłe pączkujące drożdże (wielkość 3-4 mikrometry). Natomiast w tkankach tworzą strzępki lub pseudostrzępki (Sokół i in., 2015).

Kilka dni od zakażenia grzybem z rodzaju Candida obserwuje się rozwój naczyń włosowatych w błonie śluzowej wola ptaków. Z kolei błona podśluzowa jest obrzękła. Po kilkunastu dniach następuje nadmierne rogowacenie nabłonka. W diagnostyce choroby nie tylko niezbędna jest sama izolacja grzybów, ale także ocena szybkości wzrostu w ciągu 1-2 dni inkubacji. Jest to niezbędne, gdyż Candida spp. może być izolowana też od zdrowych ptaków, dlatego potrzebna jest dynamika namnażania się grzyba (Sokół
i in., 2015). Jak podaje Mazurkiewicz (2005) w diagnostyce różnicowej kandidiazy niezbędne jest wykluczenie niedoboru witaminy A.

Aspergiloza

Aspergiloza wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Aspergillus (Rys. 3) i jest to druga co do częstości występowania grzybica oportunistyczna (zaraz po kandidiazie). Największa podatność na zachorowanie mają młode pisklęta (do 2 dnia życia) oraz embriony. Zakażenie grzybem najczęściej przebiega przez układ oddechowy. Jednak zdarzają się także przypadki doustnego zakażenia. Jaja wylęgowe mogą zostać zakażone poprzez pory skorupy (Mazurkiewicz, 2005).

Rysunek 3. Grzyby z rodzaju Aspergillus wywołujące aspergilozę u drobiu (Mazurkiewicz, 2005; fungi.myspecies.info)

Choroba może przebiegać na dwa sposoby (Tabela 1). Postać ostra wiąże się z wysoką śmiertelnością i dotyczy najczęściej ptaków młodych. Śmierć ptaków jest nagła – często poprzedzona porażeniem oraz drgawkami. Aspergiloza zazwyczaj infekuje układ oddechowy. Może dojść także do objawów ze strony układu nerwowego, np. zaburzenia ruchowe. Może pojawić się także grzybica skóry – rozległe i nieregularne strupy najczęściej pojawiające się w okolicy grzbietu, towarzyszy temu wypadanie piór. Za inne symptomy uznaje się: charakterystyczny skręt głowy i szyi, apatia, spadek apetytu. Z kolei u drobiu dorosłego aspergiloza przybiera postać chroniczną (Mazurkiewicz, 2005). W tym przypadku śmiertelność jest raczej niska, upadki zdarzają się sporadycznie. Aspergillus spp. wnika do układu oddechowego ptaków oraz przenika do krwi, tkanek oraz produkuje mikotoksyny, które są silnie toksyczne (Dzik i Mituniewicz, 2018). Mazurkiewicz (2005) podaje, iż czas inkubacji choroby waha się między 1-10 dniami. Podczas diagnostyki różnicowej należy wykluczyć: mykoplazmę, kolibakteriozę, chlamydofilozę, kandidiozę, pulorozę.

Aflatoksykozy

Dodatkowo, w przypadku Aspergillus spp. może dojść do ostrego lub przewlekłego zatrucia organizmu wskutek aflatoksykozy – mikotoksyny wytworzonej przez grzyby pleśniowe Aspergillus. Aflatoksyny wchodzą w skład bioareozolu, zatem znajdują się w powietrzu. Gatunki z rodzaju Aspergillus produkujące aflatoksyny są następujące: A. flavus, A. parasiticus. Aflatoksyny wykazują silne działanie hepatoksyczne, kancerogenne, mutagenne, teratogenne, immunosupresyjne (Mazurkiewicz, 2005).
Na zakażenie toksyną najbardziej podatne są kaczki, indyki oraz bażanty. Po zakażeniu dochodzi do spadku odporności, ptaki są również bardziej podatne na zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza. Notowane są także: mniejszy apetyt, chwiejny chód, niedobór żelaza, zwiększoną podatność na krwawe wylewy.

Ochratoksykozy

Grzyby z rodzaju Aspergillus mogą także wytwarzać ochratoksyny, które tak samo, jak aflatoksyny należą do mikotoksyn, które wykazują silnie toksyczne działanie dla drobiu. Wśród ochratoksyn za najgroźniejszą uznaje się ochratoksynę A (wykazuje ona właściwości rakotwórcze, nefrotoksyczne, genotoksyczne, embriotoksyczne, teratogenne, immunosupresyjne; Tabela 2).

Rozwój oraz intensywność ochratoksykozy u drobiu zależy od wieku ptaków (im młodsze, tym bardziej wrażliwe), poziomu mikotoksyn w środowisku bytowania oraz czasu ekspozycji. Choroba u drobiu objawia się mniejszym apetytem, mniejszymi przyrostami masy ciała, gorszym wykorzystaniem paszy, zaburzeniami w mineralizacji kości. Śmiertelność w stadzie wynosi około 50%. W przypadku ostrej ochratoksykozy pojawia się biegunka oraz może wystąpić ataksja (Mazurkiewicz, 2005). Co więcej, u kur niosek może dojść do opóźnienia dojrzałości płciowej, spadku produkcji nieśnej, obniżenia wskaźnika wylęgowości, pogorszenia jakości skorupy jaj. Wpływ ochratoksyny A w różnych dawkach na kury nieśne przedstawiono w tabeli 3.

Strupień woszczynowy

Strupień woszczynowy wywoływany jest przez grzyb Trichophyton gallinae. Choroba najczęściej występuje jako postać skórna, ale może przybrać także formę uogólnioną. Początkowo pojawiają się białe plamki, które następnie zmieniają się w szarobiałę strupy. Zmiany skórne pojawiają się w obrębie dzwonków, zausznic oraz na nieopierzonej części ciała. W przypadku postaci uogólnionej dodatkowo pojawiają się biegunki oraz utrata masy ciała. Chore ptaki eliminuje się ze stada. W przypadku cennych osobników można zastosować preparat grzybobójczy (Mazurkiewicz, 2005).

Podsumowanie

Bywa, że choroby grzybicze są trudne do wyeliminowania. W lżejszych przypadkach mogą wystarczyć środki farmakologiczne. Każdorazowo natomiast niezbędne jest ograniczenie lub wyeliminowanie źródła zarodników grzyba np. poprzez zastosowanie dezynfekcji. Zarówno w przypadku chorób grzybiczych, jak i innych jednostek chorobowych, najważniejsza jest profilaktyka – zapobieganie zachorowaniu, właściwa higiena i dezynfekcja oraz niwelowanie źródeł zakażenia.