Bartosz Korytkowski

Główna idea rolnictwa ekologicznego powstała w latach 70-tych XX wieku. Jednakże to właśnie dziś dostrzegamy największe nią zainteresowanie. Prowadzenie gospodarstwa przy założeniach zgodnych z tymi przewidywanymi w definicji rolnictwa ekologicznego jest coraz częstsze wśród ich właścicieli. Produkty powstałe w takim gospodarstwie natomiast cieszą się coraz większym uznaniem wśród konsumentów.

Regulacje prawne w zakresie rolnictwa ekologicznego zawarte zostały w Ustawie z dnia 25 czerwca 2009 roku o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 116, poz. 975). Określone zostały w niej m.in. zadania i właściwości organów oraz jednostek organizacyjnych określone uprzednio w aktach prawnych Unii Europejskiej.

Zasadniczymi celami prowadzenia gospodarstwa ekologicznego są:

• ochrona środowiska naturalnego i bioróżnorodności (wody, gleby i krajobraz),
• otrzymanie produktów rolnych wysokiej jakości zarówno pod względem wartości odżywczych, jak i sposobu ich wytworzenia (metody naturalne, bez ingerencji człowieka).

Celem promocji tego rodzaju produktów, postaw i zachowań powstała w 1972 roku organizacja – Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM – International Federation of Organic Adriculture Movements), która obecnie skupia już kilkaset organizacji ekologicznych z około 100 krajów.

Do najważniejszych założeń w prowadzeniu produkcji drobiarskiej w gospodarstwie ekologicznym należą:

Drób w gospodarstwie ekologicznym

Jest podstawowym czynnikiem w przypadku gospodarstw ekologicznych, które będą specjalizowały się w produkcji drobiarskiej. Stado ptaków powinno być dostosowane do możliwości produkcyjnych gospodarstwa. Dobór ptaków powinien być prowadzony również przy oparciu o zadawalający (jednakże nierekordowy) poziom produkcji. Kluczowe są tu także takie cechy jak: zdrowotność, łagodny temperamentem czy dobre wykorzystanie pasz.
Do tego celu najlepiej nadają się stare rasy drobiu, utrzymywane obecnie w stadach zachowawczych, odporne na warunki środowiskowe (np. zielononóżka kuropatwiana). Wszystkie rasy wyspecjalizowane, wysokowydajne czy wyhodowane na drodze inżynierii genetycznej nie są przydatne. Podstawowymi problemami w ich przypadku są problemy związane z weterynarią, farmakologią czy żywieniem, a więc tymi elementami, które w gospodarstwach ekologicznych odgrywają kluczową rolę. Bardzo dobrą praktyką jest stosowanie ptaków ras lokalnych, miejscowych np. gęś kielecka, lubelska, podkarpacka i inne.
Nie bez znaczenia jest także pochodzenie ptaków. Powinny one pochodzić z tego samego gospodarstwa ekologicznego lub (jeśli nie jest to możliwe) z gospodarstwa o takim samym profilu. Dopuszcza się również ptaki będące
w okresie przystosowania na użytkowanie ekologiczne. W przypadku drobiu z tego samego lub innego gospodarstwa ekologicznego rozmnażanie drobiu powinno się odbywać metodami naturalnymi (kojarzenie naturalne), dopuszczalna jest także inseminacja.
Dopuszczalny jest zakup ptaków, jeśli gospodarstwo zaczyna chów danego gatunku drobiu lub też w przypadku kiedy nie ma go w innych gospodarstwach ekologicznych. Dopuszczalny jest zakup ptaków z gospodarstw konwencjonalnych lub wylęgarni drobiu. Można zakupić pisklęta jednodniowe (brojlery) lub też do 10 tygodnia życia kury nioski. Jednak najlepiej sprawdza się stosowanie rodzimych ras regionalnych. W oparciu o takie rasy i odmiany ptaków możliwa jest produkcja markowych regionalnych surowców o charakterze bezpiecznej i zdrowej żywności, co jest dodatkowym plusem i elementem promocji.
W pojedynczym obiekcie inwentarskim (ekologicznym) maksymalna dopuszczalna liczebność drobiu przedstawia się następująco: 4800 kurcząt, 3000 kur niosek, 5200 perlic, 4000 kaczek samic, 3200 kaczek samców, 2500 kapłonów, gęsi lub indyków. Głównym celem prowadzenia gospodarstwa ekologicznego jest produkcja surowców drobiarskich. Do surowców drobiarskich pozyskiwanych w takim gospodarstwie należą: mięso, jaja, a także pierze drobiu wodnego, głównie gęsi.
Warunkiem zbytu produktów drobiarskich jako ekologicznych jest utrzymanie drobiu przez określony czas i tak minimalny wiek ubojowy to: dla kurcząt – 81 dzień życia, kapłonów – 150 dzień, kaczek pekińskich – 49 dzień, samic kaczek piżmowych – 70 dzień, samców kaczek piżmowych – 84 dzień, kaczek mulard – 92 dzień, perlic – 94 dzień, indyków i gęsi na cele kulinarne – 140 dzień, 100 dzień dla samic indyka. Konieczność osiągnięcia przez drób minimalnego wieku ubojowego zapobiega stosowaniu intensywnych metod produkcji. Warto zwrócić uwagę na to, że żywność wyprodukowana w gospodarstwie ekologicznym jest żywnością bezpieczną, czyli z definicji Kijowskiego taką, która nie szkodzi życiu i zdrowiu konsumenta. Jest wolna od zagrożeń biologicznych (mikrobiologicznych), chemicznych i fizycznych.

Lokalizacja gospodarstwa ekologicznego

Położenie takiego gospodarstwa jest kluczowe. Należy je dostosować w taki sposób, aby uniknąć sąsiedztwa emitorów pyłów, wszelkich zanieczyszczeń czy dużych ferm zwierząt, ażeby w maksymalnym stopniu ograniczyć dopływ do niego czynników mogących skutkować np. pogorszeniem jakości produkcji. Również nie może być ono położone w strefie ochronnej zakładów przemysłowych, ponieważ również grozi to przedostaniem się do niego różnego rodzaju zanieczyszczeń. Istotna jest również odległość takiego gospodarstwa od dróg szybkiego ruchu (tj. takich o natężeniu ruchu powyżej 500 pojazdów na godzinę), która powinna wynosić 100 m. Gospodarstwo takie powinno być oddzielone od drogi naturalnym pasem zieleni, czyli np. żywopłotem. Nie powinno również znajdować się na terenach zalewowych. Normy dotyczące jakości wody gruntowej, studziennej, z wodociągu powinny generalnie odpowiadać polskim normom. Natomiast dopuszczalna zawartość metali ciężkich w glebie (gruntach gospodarstwa ekologicznego) powinna wynosić: ołów (Pb), miedź (Cu), chrom (Cr) po 100 mg w 1 kg, kadm (Cd) – 2, nikiel (Ni) – 50, rtęć (Hg) – 1,5, cynk (Zn) – 200 mg/kg. Same budynki powinny być wykonane z materiałów nietoksycznych. Wewnątrz budynku nie wolno stosować środków toksycznych, farb, lakierów, środków konserwujących (pokost). Zgodnie z wymaganiami, ekologiczne gospodarstwo rolne musi być prowadzone wraz z użytkami rolnymi.

Pomieszczenia dla drobiu w gospodarstwie ekologicznym

Pomieszczenia dla drobiu powinny zapewnić wygodę i komfort ptakom, powinny chronić je przed skrajnie niskimi i wysokimi temperaturami, mają być wyposażone w sprawnie działającą wentylację i dostateczną liczbę punktów świetlnych, czyli zapewnić szeroko pojęty dobrostan.
Obsada ptaków na 1 m2 powinna wynosić 6 kur niosek, 10 sztuk kurcząt mięsnych, z zastrzeżeniem, że maksymalnie uzyskiwać można 21 kg żywca/m2. Na jedną kurę należy przeznaczyć 18 cm grzędy i 4 m2 wybiegu. Ptaki powinny mieć stały, nieskrępowany dostęp do poideł i karmideł. Na jedną kurę przeznacza się 10-15 cm brzegu karmidła i 3 cm brzegu poidła.  W gospodarstwie ekologicznym drób musi mieć zapewniony dostęp do wybiegów oraz wyznaczone miejsce na grzebalisko lub w przypadku drobiu wodnego zbiornik wodny. Zaleca się, aby na zewnątrz kurnika ptaki przebywały przynajmniej przez 1/3 czasu swojego życia. Niedopuszczalne jest przetrzymywanie ptaków w klatkach.

Warunki środowiskowe

Są czynnikami kształtującymi wspomniany wyżej dobrostan ptaków. Zaliczamy do nich: temperaturę w pomieszczeniach, która w pierwszych tygodniach (zwykle 4-5 tydzień) powinna być utrzymywana poprzez stosowanie lokalnych źródeł ciepła (promienników), i tak w pierwszym dniu życia kurcząt temperatura powinna wynosić 32-34°C, u kacząt zaś 28-30°C. Dorosłe kury potrzebują temperatury na poziomie 14°C, kaczki i gęsi około 10°C. Ptaki nie powinny korzystać z wybiegów w okresie zimy, gdy temperatura obniży się poniżej -10°C (nieśność ustaje przy temperaturze -4°C).
Kolejnym czynnikiem istotnym w warunkach środowiskowych jest wentylacja. Jeśli jest to możliwe, to wentylacja powinna być wentylacją grawitacyjną. Otwór o powierzchni około 680 cm2 jest w stanie wymienić w ciągu jednej godziny około 1000 m2 powietrza. Dopuszczalna jest także wentylacja mechaniczna.
Trzecim niezwykle istotnym parametrem, na który zwraca się uwagę, jest oświetlenie. W pomieszczeniach dla drobiu najlepiej, ażeby było światło dzienne naturalne. Obowiązuje zasada, że powierzchnia okien powinna stanowić minimum 5% całej powierzchni podłogi. Dopuszczalne jest także oświetlenie pomieszczeń światłem sztucznym: żarowym lub jarzeniowym, które nie powinno przekraczać 16 h na dobę.

Żywienie drobiu w gospodarstwie ekologicznym

Bardzo ważnym elementem chowu drobiu w gospodarstwie ekologicznym jest ich żywienie. Pasze powinny pochodzić z danego gospodarstwa i być jak najlepszej jakości. Dopuszcza się zakup do 20% pasz z innego gospodarstwa ekologicznego. Składniki takie jak: dodatki mineralne i witaminowe powinny być pozyskiwane ze źródeł naturalnych np. drożdży, muszli czy skorup jaj.
Kategorycznie zakazane jest stosowanie wszelkich stymulatorów wzrostu, syntetycznych aminokwasów, barwników, konserwantów czy poubojowych produktów nieznanego pochodzenia. Zabrania się również stosowania leków niewyszczególnionych jako dopuszczalne w gospodarstwie ekologicznym.

Zabiegi hodowlane

W zależności od rodzaju zabiegów są one w zakresie rolnictwa ekologicznego dopuszczalne lub nie. Za dopuszczalny zabieg uznaje się m.in. taki, który związany jest z zachowaniem jakości produktu lub tradycyjnych praktyk produkcji. Do tego rodzaju zabiegu zaliczymy np. kapłonowanie w wieku 10-12 tygodni. Zabrania się natomiast stosowania takich zabiegów jak: obcinanie dziobów i grzebieni. Wyjątkiem jest sytuacja, w której występuje zjawisko kanibalizmu i pterofagii. Jednak zabieg taki można przeprowadzić wyłącznie przy zgodzie jednostki kontrolującej. Wszelkie zabiegi dotyczące zdrowia powinny być ukierunkowane na profilaktykę tj. zwiększenie odporności na choroby czy zapobieganie infekcjom.
Konwencjonalne metody leczenia powinny być stosowane jedynie w celu ratowania życia ptaków lub zaoszczędzenia im cierpienia. Wszelka tego rodzaju działalność powinna być ściśle udokumentowana. Ptaki należy leczyć naturalnymi środkami, takimi jak: ekstrakty z roślin, mikroelementy np. wyciągi z czosnku, ziół i preparaty homeopatyczne. Stosowanie preparatów zwalczających wszelkie pasożyty nie może mieć charakteru stałego, a w przypadku stosowania leków należy zwiększyć dwukrotnie okres ich karencji (minimum 48 h). Zabiegi hodowlane takie jak np. dezynfekcja powinny być wykonywane przy użyciu naturalnych środków takich jak: wapno palone, mleko wapienne, soda kaustyczna, potas kaustyczny, podchloryn sodu, siarczan miedzi (max. 3%), siarczan żelaza, mączka bazaltowa, mączka fosforytowa czy naturalne wyciągi roślinne. Tak jak w przypadku wszystkich innych gospodarstw, tak i w przypadku gospodarstwa ekologicznego powinno być ono zaopatrzone w płytę gnojową lub kompostową o pojemności gwarantującej bezpieczeństwo, czyli chroniącą przed skażeniem wód gruntowych na drodze podsiąkania lub spływu powierzchniowego.

Reasumując, należy zwrócić uwagę na fakt, że produkcja drobiu zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego związana jest z przestrzeganiem ścisłych reguł jej prowadzenia. Niesie ona za sobą oczywiście pewne ograniczenia i wymóg stosowania np. jedynie naturalnych preparatów, ale związana jest tym samym z wytwarzaniem surowców charakteryzujących się określonymi walorami smakowymi i zdrowotnymi. Surowce te zdobywają coraz większą popularność wśród konsumentów.

Spis piśmiennictwa dostępny u autora