Marcin Różewicz
Przemysł spożywczy generuje duże ilości produktów ubocznych, które mogą zostać jeszcze wykorzystane. Ze względu zawartość korzystnie wpływających na organizm substancji oraz związków odżywczych, mają one potencjał do wykorzystania w żywieniu zwierząt. Polska jest liderem w produkcji jabłek przemysłowych, których większość przeznaczana jest do produkcji soku, bądź koncentratu jabłkowego.
Produktem ubocznym w procesie wytłaczania soku są wytłoki. Stanowią one produkt uboczny, który należy zagospodarować. Wytłoki posiadają, cenne substancje takie jak: białko, sacharydy, związki mineralne oraz witaminy, kwasy organiczne, pektyny, a także naturalne barwniki jak karoteny i związki aromatyczne. Najpowszechniejszą metodą zagospodarowywania znaczącej części wytłoków jest wykorzystanie jako paszy dla różnych gatunków zwierząt. Efektem ich zastosowania jest zmniejszenie kosztów żywienia zwierząt. Korzyścią jest także zagospodarowanie produktu, który zostałby zmarnowany. Z tych względów wielu badaczy podejmowało próby wykorzystania tego surowca w żywieniu różnych grup drobiu.
Skład i wartość paszowa wytłoków
W procesie przetwarzania owoców i warzyw na sok powstaje produkt uboczny w postaci wytłoków, które stanowią około 20-25% przetwarzanego surowca. Najpowszechniej przetwarzanym owocem w naszym kraju są jabłka. Powstające z nich wytłoki, charakteryzują się znaczną zawartością pektyn (około 2%), które mają właściwości wiązania jonów metali ciężkich oraz celulozy, podstawowego węglowodanu strukturalnego w włóknie surowym. Inne ich składniki to sucha masa (20%), cukry (7%) oraz kwasy organiczne (około 1%). Są one bogatym źródłem makroelementów jak: wapń, potas, magnez i żelazo. Wytłoki jabłkowe zawierają także białko, którego zawartość bywa zmienna i wynosi od 5,5 do 8,5% (Wichrowska i Żary-Sikorska, 2015). Roczna skala pozyskania tego produktu kształtuje się na poziomie około 200 tys. ton wytłoków z jabłek. Podobnie jak surowce, na bazie którego powstają, zawierają w swoim składzie bardzo cenne substancje z żywieniowego punktu widzenia. Ich zawartość zależy w dużym stopniu od samego surowca, technologii stosowanej podczas procesu tłoczenia oraz szeregu innych czynników. Ważny jest także proces suszenia wytłoków, zaraz po przejściu przez prasy i odcedzeniu soku, powstała masa zawiera wciąż znaczącą ilość wody. Aby więc zapobiegać jej psuciu i zwiększyć możliwości dłuższego jej przechowywania, poddaje się ja procesowi suszenia. Do głównych składników wytłoków należą: substancje organiczne i mineralne oraz włókno. Podczas procesu tłoczenia, a następnie suszenia, zachodzą zmiany, które wpływają na zwiększenie zawartości włókna surowego w wytłokach.
Udział Polski w globalnej produkcji wytłoków z jabłek.
Antocyjany to naturalne barwniki roślinne nadające czerwony, fioletowy lub niebieski kolor owocom. Mają one pozytywny wpływ na zdrowie człowieka i zwierząt, wspomagając pracę wielu narządów, a także m.in. ograniczają stany zapalne, wzmacniają ściany naczyń włosowatych oraz przeciwdziałają agregacji płytek krwi.Polifenole natomiast mają właściwości antyoksydacyjne. Polega to na pobudzaniu aktywności dysmutazy ponadtlenkowej w czerwonych krwinkach, łagodząc stres oksydacyjny. W związku z wysoką zawartością tych cennych substancji o działaniu prozdrowotnym, które pozostają w znaczącym stopniu w wytłokach, stanowią one atrakcyjny surowiec pasz dla zwierząt (Baranowski i wsp., 2009). Ponadto zawarte w nich kwasy organiczne wpływają na obniżenie pH treści przewodu pokarmowego, czego następstwem jest stworzenie korzystnych warunków dla probiotycznych szczepów bakterii (Laktobacillus), przy jednoczesnym ograniczaniu patogennej mikroflory. Wszystkie wymienione właściwości wytłoków sprawiają, że istnieje możliwość ich przetwarzania i wykorzystania. Jest to sposób, aby odpad poprodukcyjny, który jest tani i zawiera cenne związki bioaktywne, mógł zostać efektywnie wykorzystany jako surowiec wtórny.
Efekty zastosowania wytłoków z jabłek żywieniu drobiu
Największą ilość w ogólnej skali produkcji wytłoków owocowych stanowią te pochodzące z tłoczenia soku z jabłek. Jednak Polska jako kraj o największej skali produkcji jabłek o 26% udziale w UE, które przeznacza się do przerobu na soki i koncentrat jabłkowy, jest tym krajem, gdzie w największym stopniu mogą być one pożytecznie wykorzystane. Część z nich produkowana jest w małych gospodarstwach, które posiadają sady i same tłoczą sok. Niektóre z nich wykorzystują wytłoki w żywieniu zwierząt. Popularne jest podawanie wytłoków jako osobnego dodatku dla drobiu. Natomiast w wielkotowarowym chowie drobiu, zastosowanie wytłoków z jabłek w mieszankach pełnoporcjowych dla kur niosek, było przedmiotem badań autorów. Koreleski i wsp. (2002) prowadzili badania mające na celu określenie wpływu dodatku wytłoków z jabłek w paszy dla kur niosek na ich produkcyjność, jakoś jaj oraz pH treści przewodu pokarmowego. W tym celu nioski zostały podzielone na pięć grup: kontrolną oraz cztery doświadczalne o różnym udziale w paszy wytłoków z jabłek (2; 3,5; 5; 8%). Według cytowanych autorów, wraz ze wzrostem poziomu wytłoków, obserwowano spadek nieśności w stosunku do grupy kontrolnej (91,4% nieśności w stadzie). W przypadku zastosowanego najniższego (2%) udziału wytłoku z jabłek było to 3,5%, natomiast w przypadku pozostałych grup był to znacznie wyższy spadek o 10%. Autorzy stwierdzili także pogorszenie wskaźnika wykorzystania paszy na jedno jajo w grupach doświadczalnych w stosunku do grupy kontrolnej. Nioski karmione paszą z 2% udziałem wytłoku jabłkowego, pobierały o 6% więcej paszy w stosunku do grupy kontrolnej. Spożycie paszy w grupie z 3,5% udziałem wytłoku było dwukrotnie wyższe w stosunku do grupy otrzymującej pasze z 2% udziałem wytłoku. Dalszy wzrost udziału wytłoków z jabłek w paszy (5 i 8,5%) powodował dalszy wzrost spożycia paszy na jajo od nioski (o 12 i 14%). W przeliczeniu na 1 kg jaj w grupie kontrolnej i doświadczalnej (z 2% udziałem wytłoków z jabłek w paszy) autorzy nie stwierdzili różnic, jednak w kolejnych grupach doświadczalnych uzyskane wartości były niższe o 10% ( w przypadku grup z 3,5 i 5% udziałem wytłoku z jabłek) oraz 15% ( grupa otrzymująca 8,5% dodatek wytłoku z jabłek). Negatywnym aspektem zastosowania wytłoku z jabłek jako komponentu mieszanek paszowych dla niosek, było obniżenie wytrzymałości skorupy, a parametr ten pogarszał się wraz ze wzrostem udziału tego surowca w paszy. Na cechę tę wpływ miała prawdopodobnie zawartość pektyn w stosowanych wytłokach, które utrudniają wchłanianie i wykorzystanie wapnia z paszy. Jako pozytywny efekt zastosowania wytłoków autorzy wskazują wyższy stopień wybarwienia żółtka (choć jak podkreślają autorzy, mogła na to mieć wpływ niższa nieśność kur w grupach doświadczalnych), a także korzystny wpływ na obniżenie pH treści w dwunastnicy i jelicie cienkim. W świetle uzyskanych wyników możliwość zastosowania wytłoku z jabłek jest ograniczona, ze względu na pogorszenie wyników produkcyjnych niosek i możliwy spadek wytrzymałości skorupy jaj. Fiialovych i Kyryliv (2016) zastosowali suche wytłoki jako komponent paszowy dla gęsi stada reprodukcyjnego. Autorzy podzielili stado na grupę kontrolną oraz dwie doświadczalne, które otrzymywały 7% udział wytłoków z jabłek (jedna grupa otrzymywała dodatkowo cynk i miedź w formie chelatu). W prowadzonych badaniach stwierdzono, że zastosowany poziom wytłoków w mieszance wpłynął na wyższą nieśność u gęsi oraz poprawił wylęgowość z jaj zapłodnionych. Poza tym autorzy rekomendują dodatek do mieszanki z udziałem suchych jabłkowych wytłoków, stosowanie chelatów miedzi i cynku, co dodatkowo poprawia wskaźniki produkcyjne. Według autorów wytłoki stanowią tani i wartościowy komponent paszowy dla gęsi reprodukcyjnych, wpływający na lepsze wskaźniki produkcyjne stada, co korzystnie wpływa na dochodowość. Ayhan i wsp. (2009) prowadzili badania nad możliwością zastosowania wytłoków z jabłek i ich efektywnego poziomu w paszy dla kurcząt brojlerów. Autorzy zastosowali podział kurcząt na cztery grupy doświadczalne: kontrolną oraz trzy doświadczalne o udziale: 5, 10 i 15% suchych wytłoków z jabłek. Wyniki uzyskanych badań, wskazują, że współczynnik konwersji paszy w grupie kontrolnej i doświadczalnej z 5% udziałem wytłoków z jabłek był na tym samym poziomie. Autorzy rekomendują maksymalnie 5% udział tego komponentu w paszy dla kurcząt rzeźnych jako korzystny. Zafar i wsp. (2005) uważają, że wytłok z jabłek może być wykorzystywany jako źródło energii w paszach dla brojlerów. Autorzy zastosowali 10% substytutu tego komponentu w miejsce kukurydzy, nie stwierdzając przy tym żadnych negatywnych skutków w postaci niższych wyników produkcyjnych. Kilinc i Ayhan (2002) donoszą, że wyższy poziom wytłoków z jabłek, może być wykorzystany w paszy dla przepiórek, u których można zastosować maksymalnie 15% udział. Joshi i wsp. (2000) badali zastosowanie w żywieniu kurcząt brojlerów wytłoków jabłkowych poddanych wcześniej procesowi fermentacji przez drożdże. Uzyskany w ten sposób surowiec, zawierał więcej białka surowego oraz tłuszczu, a także witaminy C. Autorzy nie stwierdzili negatywnego wpływu zastosowanego surowca na wskaźniki biochemiczne krwi i wyniki produkcyjne ptaków. Juśkiewicz i wsp. (2015) stosowali w żywieniu indyków rzeźnych paszę z 5% udziałem różnych wytłoków: z jabłek, czarnej porzeczki oraz truskawek. Według cytowanych autorów wytłoki z jabłek charakteryzowały się mniejszym udziałem białka
surowego i tłuszczu oraz popiołu. Wytłoki z czarnej porzeczki zawierały najmniejszy udział włókna surowego ze wszystkich zastosowanych. Miały one również najwyższy udział białka (15,5%) o korzystnym profilu aminokwasowy. Wytłoki z porzeczek zawierały, podobnie jak wytłoki z truskawek, 0,36% wapnia, co jest wartością sześciokrotnie wyższą niż w wytłokach z jabłek. Według Autorów zastosowanie 5% udziału wytłoków z owoców (bez względu na ich rodzaj) nie miało negatywnego wpływu na tempo wzrostu, współczynnik konwersji paszy oraz wydajność rzeźną i parametry jakości mięsa indyków. Jak donoszą Akhlaghi i wsp. (2014) dodatek wytłoków w paszy wpływa pozytywnie na jakość nasienia kogutów stad reprodukcyjnych linii mięsnych. Zaobserwowano poprawę cech morfologicznych plemników oraz wzrost zapłodnienia u kur niosek, a także wyższą wylęgowość jaj.
Poza zastosowaniem nieprzetworzonych wytłoków z jabłek istnieje możliwość poddania ich procesom, które poprawią ich wartość odżywczą. Jedną z metod jest zastosowanie fermentacji wytłoków z jabłek przez drożdże Saccharomyces cerevisiae i usunięcie etanolu. Proces ten efektywnie zwiększa wartość odżywczą otrzymanej masy, która następnie jest suszona. Zastosowanie drożdży S. cerevisiae wpływa na zwiększenie zawartości białka w fermentowanych wytłokach jabłkowych, a jednocześnie zmniejsza się zawartość włókna. Innym sposobem zwiększenia efektywności żywieniowej wytłoków z jabłek jest zastosowanie dodatku enzymu esterazy pektynowej, która rozkłada pektyny i poprawia koncentracje składników pokarmowych (Joshi i Attri, 2006). Stosowanie procesu fermentacji wytłoków nie zawsze jest uzasadnione. Jak stwierdzili Liu i wsp. (2012) w przypadku młodych gęsi może to mieć nawet negatywny wpływ. Badacze, porównując zastosowanie 20% dodatku suszonych wytłoków oraz taki dodatek wytłoków fermentowanych nie stwierdzili różnic we wskaźnikach produkcyjnych (spożyciu paszy, tempie wzrostu i wydajności rzeźnej). Wyższy udział fermentowanych wytłoków wpływał jednak negatywnie na wyniki produkcyjne.
Poza żywieniowym znaczeniem zastosowania wytłoków z jabłek w paszach dla drobiu, ich dodatek może mieć także wpływ na jakość pasz granulowanych. Zawarte w wytłokach pektyny stanowią naturalne lepiszcze. Maslovarić i in. (2017) zastosowali dodatek wytłoków z jabłek do pasz dla broilerów o różnym proporcjach kukurydzy i śruty słonecznikowej. Badali oni parametry jakościowe powstałego granulatu takie jak: trwałości, twardość oraz udział zawartości miału powstającego w efekcie kruszenia granul w trakcie pakowania, transportu i zadawania paszy ptakom. Odnotowali oni znacząca poprawę jakości granulatów pod względem badanych parametrów wraz ze wzrastającym udziałem wytłoków z jabłek.
Podsumowanie
Znaczna skala produkcji wytłoków z jabłek w Polsce sprawia, że komponent ten może być stosowany w żywieniu zwierząt. Jako produkt uboczny jest tani i może zmniejszać koszty żywienia. Jednak u drobiu produkcyjnego, wykorzystany może być w bardzo ograniczonej ilości. Większe zastosowanie może mieć w stadach reprodukcyjnych różnych gatunków drobiu, gdzie pozytywny wpływ na funkcje rozrodcze został potwierdzony.
Literatura
Akhlaghi A., Ahangari Y. J., Zhandi M., Peebles E. D., 2014. Reproductive performance, semen quality, and fatty acid profile of spermatozoa in senescent broiler breeder roosters as enhanced by the long-term feeding of dried apple pomace. Animal reproduction science, 147(1-2), 64-73.
Ayha, V., Duru A. A., Özkaya S., 2009. Possibilities of using dried apple pomace in broiler chicken diets. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 15(5), 669-672.
Fiialovych L., Kyryliv I.2017. Laying performance, egg quality and hatching results in geese fed with dry apple pomaces. Acta Scientiarum Polonorum Zootechnica 15, 4, 71-82.
Joshi V. K., Gupta K., Devrajan A., Lal B. B., Arya S. P., 2000. Production and evaluation of fermented apple pomace in the feed Of broilers. Journal of Food Science and Technology, 37(6), 609-612.
Joshi, V., Attri, D. 2006. Solid state fermentation of apple pomace for the production of value added products. Pollut Urban Ind Environ, 180.
Juśkiewicz J., Jankowski J., Zduńczyk Z., Kołodziejczyk K., Mikulski D., Zduńczyk P. 2015. The chemical composition of selected dried fruit pomaces and their effects on the growth performance and post-slaughter parameters of young turkeys. Journal of Animal and Feed Sciences, 24(1), 53-60.
Kılıç Ö. O., Ayhan V. 2002. Kurutulmuş Domates ve Elma Posalarının Bıldırcın Rasyonlarında Kullanım Olanakları. Hayvansal Üretim, 43(2).
Koreleski J., Świątkiewicz S., Kubicz M., 2002. Wpływ wytłoków z jabłek na wyniki produkcyjne, zdrowotność i jakość jaj kur nieśnych. Zeszyty Naukowe. Przegląd Hodowlany, 61, 111-112.
Liu G., Ying D., Guo B., Cheng L. J., May B., Bird T., Augustin M. 2019. Extrusion of apple pomace increases antioxidant activity upon in vitro digestion. Food & function, 10(2), 951-963.
Maslovarić M. D., Vukmirović Đ., Pezo L., Čolović R., Jovanović R., Spasevski N., Tolimir N. 2017. Influence of apple pomace inclusion on the process of animal feed pelleting. Food Additives & Contaminants: Part A, 34(8), 1353-1363.
Wichrowska D., Żary-Sikorska E., 2015. „Właściwości prozdrowotne jabłkowych wytłoków poprasowych.” Inżynieria i Aparatura Chemiczna, nr 5, 286—287.
Zafar F., Idrees M., Ahmed Z., 2005. Use of apple by-products in poultry rations of broiler chicks in Karachi. Pakistan Journal of Physiology, 1 (1-2).
