Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
Dr inż. Ryszard Gilewski

Przetwarzanie sypkiej paszy na jednolite, trwałe granule zapewnia znaczne korzyści. Zgranulowana mieszanka jest bardziej gęsta i jednorodna, nie rozwarstwia się podczas transportu, zmniejsza się jej segregacja i nie powoduje zapylenia, a tym samym zmniejszają się jej straty. Wg Rutkowskiego (2012), temperatura podczas granulowania nie powinna przekraczać 75 st C, aby nie uszkadzać niektórych substancji biologicznie aktywnych takich jak witaminy i enzymy.

Wykorzystanie granulowanej paszy jest znacznie lepsze ze względu na jej mniejsze rozsypywanie przez ptaki podczas jej pobierania. Granulowana pasza poprawia również integralność przewodu żołądkowo-jelitowego, a obróbka cieplna związana z technologią granulowania zwiększa strawność paszy, poprzez dezaktywację czynników przeciw żywieniowych, zwiększając tym samym wydajność drobiu. Bezpośrednio po granulacji paszy następuje jej schłodzenie w pionowym lub poziomym systemie chłodzenia, gdzie traci się także nadmiar wody. Przechowywanie ciepłej mieszanki prowadzi do szybkiego namnażania w niej drobnoustrojów.  Część korzystnego efektu granulacji wynika ze wzrostu energii metabolicznej (ME), co prowadzi do poprawy przyrostu masy ciała ptaków i wykorzystania paszy na cechy produkcyjne (Tab.1; Esmail, 2019). W przypadku otrębów i śruty pszennej większość ulepszeń wynikających z granulowania może polegać na zwiększeniu gęstości paszy i lepszym wykorzystaniu czasu oraz energii na spożycie, jak również na zwiększonej dostępności komórek aleuronowych. W przypadku śruty pszennej granulowanie nie powoduje istotnego wzrostu ME, ale wyraźnie poprawia spożycie paszy i produkcyjność ptaków. Zwiększone spożycie paszy nie było spowodowane zmianą jej gęstości, ale zmianą rodzaju/tekstury śruty, która zapobiegała sklejaniu się dziobów i martwicy, która występuje w przypadku nieprzetworzonej śruty pszennej.Przy granulowaniu oraz ponownym mieleniu/kruszeniu granulatu do sypkiej konsystencji, obserwuje się również wzrost wykorzystania białka i wchłaniania aminokwasów, jednak poprawę taką odnotowano głównie w przypadku otrębów i kiełków pszenicy, ale nie w przypadku ziaren zbóż, których prawie całkowite zniszczenie, można przypisać czynnikom toksycznym, ujawnionym pod wpływem ciepła, które upośledzają trawienie i wykorzystanie białka (Tab.2; Esmail, 2019).

 

Rozwój przewodu pokarmowego

Granulowanie utrzymuje prawidłową strukturę i funkcję przewodu pokarmowego. Żołądki ptaków karmionych paszami granulowanymi, są lepiej rozwinięte w porównaniu z innymi ptakami, których żołądki były w zaniku na skutek karmienia paszami niezawierającymi twardych cząstek wymagających zmielenia. Dobrze rozwinięty żołądek, stanowi barierę zapobiegającą przedostawaniu się zakaźnych bakterii do końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Stwierdzono również, że jelito cienkie lepiej reagowało na granulowaną paszę w porównaniu z sypką. Granulowanie zwiększa wysokość kosmków w wyniku fizycznej ich stymulacji, a tym samym zwiększa zdolność wchłaniania jelita cienkiego, a także zmniejsza grubość warstwy mięśniowej wyściełającej jelita cienkie, umożliwiając w ten sposób większy kontakt między substancjami odżywczymi a kosmkami.
U ptaków karmionych granulatem w jelicie ślepym jest więcej skrobi, co skutkuje zwiększonym stężeniem lotnych kwasów tłuszczowych (LKT) i obniżonym pH. Obniżone pH działa przeciwdrobnoustrojowo na bakterie chorobotwórcze, wchodzące do dystalnych części przewodu pokarmowego. Stwierdzono zmniejszenie liczebności bakterii Salmonella w jelicie ślepym, związaną ze spadkiem w nim pH i zwiększeniem ilości LKT oraz ze zmniejszeniem liczby Enterobacteriaceae w jelicie ślepym u brojlerów w okresie odchowu (Esmail, 2019).

Wydajność kurcząt żywionych granulowaną paszą

Żywienie brojlerów paszą granulowaną zmniejsza ich zapotrzebowanie na energię o 67%, a tym samym wykorzystanie takiej ilości energii na cele produkcyjne. Przeprowadzono trzy doświadczenia na tym samym zestawie mieszańców towarowych brojlerów odchowywanych w tych samych warunkach utrzymania, porównując w jednym doświadczeniu wydajność brojlerów karmionych granulatem oraz w dwu – różnymi paszami sypkimi paszami (Tab.3; Esmail, 2019). Różnice uzyskane w wyniku granulowania paszy mogły się wiązać z różnicami w jakości granul. Stwierdzono, że 0,01 współczynnika wykorzystania paszy, jest tracone z każdym 10% wzrostu ilości „drobnych” cząsteczek w granulach. Chociaż jakość granulatu może wydawać się zadowalająca natychmiast po opuszczeniu wytwórni paszy, to jego jakość jest rzeczywistą wartością w momencie pobierane go przez kurczęta w brojlerni. Dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby polepszyć jakość granul, które trafiają do karmideł brojlerów, a nie ulegają częściowemu zniszczeniu podczas transportu, przechowywania oraz przemieszczania się w urządzeniach do zadawania pasz.

Inne zalety granulowanej paszy (Esmail, 2019):

1. Zmniejszenie marnotrawienia paszy;
2. Wybiórcze ograniczone żywienie;
3. Zmniejszona segregacja składników paszy;
4. Zniszczenie ilości i aktywności organizmów chorobotwórczych;
5. Zmniejszone zapylenie i zwiększona jej smakowitość, a tym samym większe jej spożycie;
6. Zmniejszenie przestrzeni magazynowej;
7. Zwiększone wykorzystanie włóknistej frakcji paszy;
8. Możliwość dostosowania do karmienia grupowego i zmechanizowanego;
9. Umożliwia częściową żelatynizację skrobi i modyfikację białka w ziarnach, czyniąc je bardziej podatne na działanie enzymów i lepiej strawne.

 

Czynniki wpływające na jakość granulatu

Metody granulowania

Większość wyników poprawy wartości energetycznych i białkowych pasz uzyskano przy parowym granulowaniu, ale w mniejszym stopniu przy granulacji na sucho. Uważano, że granulowanie na sucho zmienia tylko gęstość nasypową, by ułatwić pobieranie paszy, ale nie powoduje wszystkich zmian chemicznych związanych z granulowaniem parą. Ponadto zwiększona dostępność fosforu w paszy granulowanej parą wodną niż w paszy granulowanej na sucho, przyczynia się dodatkowo do poprawy jej jakości i osiągania przez ptaki lepszej wydajności.

Temperatura granulowania

W temperaturach granulowania do 75oC zniszczenie witamin następuje w niewielkim stopniu lub nie ma go wcale. Dzięki temu pasze mogą być granulowane w dowolnej temperaturze do 75oC, co pozwala na maksymalną produkcję na godzinę bez obawy o zniszczenie witamin lub obniżenie wydajności paszy. To samo dotyczy wartości energetycznej przetworzonych pasz. W doświadczeniu, wartość energii przemiennej (ME) mieszanki kukurydzy i soi wynosiła 3,05 i 3,04 Kcal/g w temperaturze granulowania odpowiednio 70 st C i 80 st C, ale została obniżona do 2,91 Kcal/g przy 90 st C.

Trwałość granulatu

Wykazano, że kilka dodatków paszowych powoduje znaczny wzrost twardości i jędrności granul. Do najczęściej stosowanych należą:

1. Bentonizowane proszki; bentonit jest skałą osadową najczęściej o zabarwieniu szarym, niekiedy kremowym lub błękitnawym. Najlepsza gatunkowo glinka jest szara, a jej głównym składnikiem jest montmorylonit – minerał z gromady krzemianów.
2. Płynne lub stałe produkty uboczne produkcji pulpy drzewnej, składające się głównie z hemiceluloz lub kombinacji hemiceluloz i ligniny;
3. Mączka guar, produkowana w Azji, również poprawia jędrność granul.

Pulpa drzewna jest surowcem wykorzystywanym do produkcji papieru, jest płynną masą złożoną z małych cząstek, zbudowanych z włókien drzewnych. Niektóre enzymy , takie jak celuloza, hemiceluloza, pektynaza oraz β-glukonaza są zdolne do rozkładu tych włókien, co czyni pulpę odpowiednim surowcem do produkcji papieru.
Mączka guar jest bogatym źródłem wysoce przyswajalnego białka (białko surowe 50-65%), stosowana jako zamiennik śruty oraz koncentratu sojowego; materiał paszowy non GMO. Chociaż bentonity nie mają wartości odżywczej, z kilku prac wynika, że ich 2,5% udział w paszy nie ma ujemnego wpływu, natomiast może poprawić wzrost i/lub wykorzystanie paszy przez kurczęta. Udział 2,5% preparatów hemicelulozowych może być dobrym źródłem energii, ponieważ udział w paszy 5% cukrów pentozowych, powstających w wyniku hydrolizy hemicelulozy, kurczęta dobrze wykorzystują. Wykazano również, że zwiększenie wilgotności mieszalnika poprawia trwałość granulatu i zmniejsza zużycie energii przez granulator. Sam wzrost trwałości granulatu powinien ekonomicznie poprawić produkcję brojlerów. Ogólnie stosuje się 15 – 17% wilgotności. Jednak pasze zawierające dużą ilość składników bogatych w błonnik, będą wymagały wyższego poziomu wilgoci, podczas gdy pasze o niskiej zawartości błonnika, będą wymagały mniej wilgoci. Jeśli postępuje się zgodnie z procedurą dodawania wilgoci, wymagane jest dodatkowe suszenie granul, aby nie zapleśniały podczas przechowywania (Esmail, 2019).
Melasa może być w granulacie dobrym spoiwem. W jednym doświadczeniu udział granul pozostałych po bębnowaniu 100 g próbki paszy kukurydziano-sojowej przez 10 minut, wynosił odpowiednio 85,6% i 89,8% z udziałem melasy 0% i 3%. Oprócz pomocy w granulowaniu melasa będzie również dostarczać energii do paszy, a zatem należy rozważyć jej dodanie w ilości 1 – 2% do niektórych pasz.

Drobne cząsteczki

Gdy w paszy znajduje się zbyt dużo drobnych cząstek, to niektóre ptaki zjadają tylko granule, pozostawiając mniejsze cząstki mniej aktywnym ptakom. Ponieważ jakość granul wpływa na tempo wzrostu, obecność drobnych cząstek w paszy może oddziaływać na jednorodność stada. W przypadku karmienia drobiu paszą drobnocząsteczkową obserwuje się spadek jej wykorzystania i przyrostów masy ciała ptaków. Jak wskazano powyżej, każde dodatkowe 10% drobnych cząsteczek, wpływa na obniżenie jednego punktu wykorzystania paszy na lizynę

Problemy do rozważenia

Na układ anatomiczny układu pokarmowego wpływa wielkość cząstek paszy, co może wpływać na wchłanianie składników odżywczych. Jest to szczególnie ważne, biorąc pod uwagę, że układ pokarmowy brojlerów wyselekcjonowanych do szybkiego wzrostu jest mniej dojrzały, ponieważ kurczęta szybciej osiągają masę ubojową. Badania nad odpowiednimi rozmiarami granul dla brojlerów są ograniczone, gdyż mogą wymagać zmian w składzie pasz. Dostosowanie rozmiaru granulek do wieku, masy ciała kurcząt, winno zoptymalizować poprawę wydajności kurcząt. Granulowana pasza w porównaniu z paszami sypkimi zwiększa zapotrzebowanie rosnących ptaków na lizynę. Ponieważ granulowanie zwiększa przemienną energię paszy, sądzi się, że wówczas kurczęta będą potrzebowały więcej lizyny, gdyż zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze jest wzajemnie powiązane z innymi składnikami pokarmowymi dostępny dla ptaka. Jeśli na przykład średni wzrost wykorzystania granulowanej paszy wynosi zaledwie 10%, to teoretycznie dla lizyny wyniesie 1,43% w porównaniu z 1,30% – w sypkiej paszy. Wiele tabel informujących o biodostępności składników odżywczych, opiera się na składzie sypkiej, nieprzetworzonej paszy. Zatem wydajność ptaków żywionych źle wyprodukowaną paszą może różnić się od karmionych wysokiej jakości paszami granulowanymi.