Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
Na początku ubiegłego stulecia, w chowie mięsnych kurcząt, wykorzystywano cięższe rasy kur, a jednym z pierwszych genotypów, były kury rasy White Rock. W połowie ubiegłego wieku, wprowadzono do komercyjnej hodowli mięsnych kur genetykę populacji wraz z obukierunkową selekcją zwrotną, poprawiając znacznie wydajność brojlerów (Tab.1). Ponieważ żywa, rynkowa masa brojlerów była raczej stała, intensywna selekcja spowodowała skrócenie o połowę okresu odchowu i poprawę, o prawie 1 kg – współczynnika wykorzystania paszy.
Tabela 1. Porównanie wyników odchowu kurcząt brojlerów w latach 1950-2015, w niemieckich stacjach testowych (Grashorn,2017)
Pierwsze zalecenia dotyczące dostarczania w paszy brojlerom, składników odżywczych, zostały opracowane przez NRC w latach 60-tych XX wieku i były kilkakrotnie aktualizowane, z tym, że ostanie wydanie NRC, pochodził z 1994 r. Rozwój zdolności wzrostu broilerów i dostarczenia im odżywczych składników, szczegółowo porównano na podstawie wyników pochodzących z 1957 r., z uzyskanymi w 1991r., oraz ponownie z sytuacją w 2001r. (Havenstein i in., 2003). W ciągu ostatnich 44 lat, poziom energii, surowego białka i niezbędnych aminokwasów, takich jak metionina + cysteina oraz lizyna, wzrósł w starterowych mieszankach odpowiednio o 10,7, 8,0, 21,3 i 5,9%, (Havenstein i in., 2003). Najbardziej zwiększył się udział metioniny, ponieważ odgrywa ona ważną rolę u brojlerów, biorąc udział w przyrostach ich masy ciała, ogólnym rozwoju i podtrzymaniu funkcji życiowych. Ponieważ udział metioniny w większości pasz jest raczej niski i nie pokrywa zapotrzebowania na nią brojlerów, pasze uzupełniane są syntetyczną metioniną. Rozwój technologii produkcji ogromnych ilości syntetycznych aminokwasów, był jednym z podstawowych warunków dalszej poprawy zwiększania masy ciała brojlerów.
W ostatnich 20 latach, konsumenci coraz bardziej interesowali się metodami wielkotowarowej, intensywnej produkcji mięsa brojlerów uważając, że wykorzystywanie w niej szybko rosnących genotypów, jest sprzeczne z dobrostanem kurcząt i przyczynia się do pogorszenia jakości mięsa. Już w latach 70. XX wieku, wdrożono we Francji program produkcji mięsnych kurcząt Label Rouge, który zalecał wykorzystywane „wolno rosnących” genotypów kurcząt, warunkujących również ekologiczny chów brojlerów, wydłużając jego okres odchowu, na wybiegach – do co najmniej 81 dni. Równocześnie w produkcji mięsa brojlerów, wprowadzane są programy etykietowania tuszek zapewniających, że one pochodzą z „ekstensywnego chowu brojlerów” (EC 543/2008), w którym należy również wykorzystywać wolno rosnące genotypy. Do tej pory brak jest jednak jednoznacznej definicji zdolności wzrostu kurcząt oraz jasnych informacji nt. wymagań żywieniowych dla wolno rosnących genotypów brojlerów.
Definicja wzrostu
Informacje nt. wydajności różnych genotypów brojlerów, są konieczne by określić ich wymagania żywieniowe. Tabela 2 przedstawia wyniki chowu wolno i szybko rosnących, różnych czystorasowych, kurcząt mięsnych. Różne tempo wzrostu, wskazuje na zróżnicowane wymagania, które są największe u szybko rosnących, mieszańców towarowych brojlerów, a najmniejsze u czystorasowych kurcząt. Różnice te podkreślają, wyniki analizy krzywej wzrostu, uwzględniającej większą liczbę różnych genotypów (Tabela 3). Z analizy wynika, że nie jest możliwe rozróżnienie między szybkim, a wolnym wzrostem ptaków. Bardziej odpowiedni, jest ich podział na 3 kategorie, w zależności od szybkości tempa wzrostu: wolne <35, średnie 35-50 i szybkie >50 g/średnich, dziennych przyrostów. Wskazuje to również na konieczność zróżnicowania zaleceń dotyczących pokrycia potrzeb żywieniowych szybko, średnio i wolno rosnących genotypów brojlerów (Grashorn, 2017).
Tabela 2. Wyniki chowu mięsnych kurcząt różnych czystych ras i mieszańców towarowych brojlerów (Hörning i in.,2010)
Tabela 3. Charakterystyka krzywej wzrostu Gompertz’a, szybko, średnio i wolno rosnących brojlerów, analizowana przez Grashorn’a i in. (2012)
Metoda określania wymagań żywieniowych
W przypadku zwierząt monogastrycznych, zapotrzebowanie na metioninę, można określić tylko doświadczalnie, przy całkowitym pokryciu zapotrzebowania na surowe białko i energię. Badany aminokwas, jest uzupełniany w paszy, która pokrywa podstawowe zapotrzebowanie drobiu na składniki odżywcze. Ilość dodawanego aminokwasu i reakcja na ten dodatek, ilustruje wykres np. dziennego przyrostu masy ciała, który jest oceniany analizą regresji. Szczyt krzywej, wskazuje maksymalną odpowiedź i może być zgodny z zalecanym poziomem jego dodatku, zapewniającym osiągnięcie maksymalnej wydajności. Ta pracochłonna procedura, wymaga określenia 4 głównych, ograniczających się aminokwasów – metioniny, lizyny, treoniny i tryptofanu. Inna metoda, której podstawą jest skład ciała ptaków, polega na czynnikowej dedukcji zapotrzebowania na aminokwasy (GfE-niemieckie zalecenia żywieniowe, 1999). Rzadko omawiany jest skład ciała brojlerów. Peter i in.,(1998) stwierdzili, że średnia ilość białka, w żywej masie całego zwierzęcia, wynosi 186 g/kg. Udział metioniny, lizyny, treoniny i tryptofanu w ciele ptaka, bez okrywy piór (lub tylko piór), wynosi odpowiednio 2,5 (0,6), 7,0 (1,8), 3,9 (4,8) i 1,0 (0,7) g/16 gN. Obliczając rzeczywiste wymagania ptaka, należy uwzględnić także pokrycie jego życiowych potrzeb oraz całkowite wykorzystanie paszy i strawność aminokwasów.
Zalecane dodatki aminokwasów szybko rosnącym genotypom. Na podstawie powyższych informacji, można obliczyć zapotrzebowanie drobiu na aminokwasy. We wczesnym okresie życia piskląt, (1-2) dni po wylęgu, osiąga ono wysokie wartości, wynoszące 6,9, 6,2, 11,4 i 2,7 mg odpowiednio dla metioniny, lizyny, treoniny i tryptofanu/g dziennego przyrostu masy ciała, bez uwzględniania płci (GfE, 1999). Ilości metioniny, treoniny i tryptofanu w stosunku do lizyny powinny wynosić odpowiednio 0,35, 0,76 i 0,16. W tabeli 4 podano wartości dla metioniny, treoniny i lizyny, zalecane dla brojlerów w różnym wieku.
Tabela 4. Zalecany procentowy (w kg) udział aminokwasów w paszach dla brojlerów według: Polskich Norm (2005), NRC (1994), Ross (2007) i Cobb (2013).
Jak wynika z Tabeli 4, polskie zalecenia pod względem udziału 4 podstawowych aminokwasów w mieszankach dla brojlerów starter i grower, zbliżone są do innych norm, natomiast nieco mniejsze ich udziały, z wyjątkiem metioniny – zalecają stosować w finiszerze.
Zalecane poziomy aminokwasów w paszy dla wolniej rosnących genotypów Fatufe i in., (2004) żywiąc szybkorosnące koguty brojlery oraz nieśne kury (Lohmann Brown) paszą zawierającą 3,8-16,8 g lizyny/kg stwierdzili, że tempo wzrostu (8-21 dnia życia) było najszybsze u brojlerów otrzymujących 12,5g, a nieśnych kur – przy 10,4 g lizyny/kg paszy. W badaniach nad treoniną, Rosa i in. (2001) osiągnęli najlepszy przyrost masy ciała brojlerów, żywiąc je paszą z udziałem 7,7 g treoniny/kg, a nieśnych kur – już przy zastosowaniu 7,0 g lizyny/kg mieszanki. Nieśne kury także dobrze rosły, przy udziale zaledwie 6,3 g treoniny/kg paszy. Carrasco i in., (2014) uzyskali wystarczające tempo wzrostu brojlerów ISA J 257 przy 9,4 g lizyny/kg, 4,0 g metioniny, 8,9 g treoniny i 2,1 g tryptofanu/kg paszy (ME = 11,9 MJ/kg). Ritteser (2016) żywili od 1 do 21 dnia życia, brojlery ISA JA 957, organiczną paszą (ME = 12,0 MJ/kg), zawierającą 10,6 g lizyny, 4,0g metioniny, 6,9 g treoniny i 1,6 g tryptofanu, by określić proces trawienia aminokwasów w jelicie krętym i stwierdzili takie samo zwiększenie masy ciała w przypadku skarmiania pasz o wyższej zawartości tych aminokwasów (Grashorn, 2017).
Obecnie brak jest podstawowych badań, nad zapotrzebowaniem wolno rosnących brojlerów na aminokwasy. Dlatego o wymaganiach tych genotypów, można się dowiedzieć z żywieniowych tabel i zaleceń hodowlanych firm (Tabela 5), które określają minimalny udział aminokwasów. Wg Fatufe i in. (2004), odchów młodych nieśnych kur, jest nie możliwy przy niskim udziale aminokwasów. Również Carrasco i in., (2014) i Ritteser (2016), uzyskali dobre tempo wzrostu wolnej rosnących brojlerów JA 257 i JA 757, przy dość niskich udziałach aminokwasów, chociaż kurczęta tych linii, wyróżniają się średnią szybkością wzrostu. Hodowlane firmy kur nieśnych, sugerują wyższe zawartości aminokwasów w paszy, ze względu na występujące w ich stadach, wzajemne wydziobywanie puchu i piór. Także wysoki poziom aminokwasów w paszach, zaleca się dla wolniej rosnącego genotypu kurcząt Rowan Ranger. Wg instrukcji odchowu kurcząt tej linii, nie można ich traktować jako wolno rosnące, ponieważ rynkową masę ciała, osiągają w ciągu 50-56 dni, zatem producenci szybko i wolno rosnących brojlerów oraz nieśnych kur, stosują w paszy zbyt wysoki udział w aminokwasów. W zależności od wyboru i rodzaju mieszanki paszowej, strawność aminokwasów, może być zmienna. Istotny jest także poziom energii w paszy, ponieważ pasze wysoko energetyczne, muszą zawierać większe ilości aminokwasów. Można zatem oczekiwać, że w komercyjnej mieszance paszowej, strawność wszystkich, ograniczających aminokwasów, przekracza 80%. Z przedstawionych danych wynika, że wiedza nt. zapotrzebowania wolniej rosnących genotypów brojlerów na aminokwasy, jest nadal niewystarczająca. To samo dotyczy również towarowych mieszańców kur nieśnych, u których sytuację komplikuje problem wzajemnego wydziobywania puchu i piór (Grashorn, 2017).
Tabela 5. Porównanie zalecanego w tabelach udziału dla brojlerów i kur nieśnych, aminokwasów w paszach, skarmianych od 1 do 21 dnia życia (Grashorn, 2017)
W Tabeli 6 przedstawiono zalecany udział aminokwasów dla różniących się tempem wzrostu brojlerów.
Tabela 6. Ocena udziału aminokwasów w paszy dla różnych typów brojlerów i kur nieśnych kur (Grashorn, 2017)
Podsumowanie
Przez wiele lat hodowcy kur mięsnych, dążyli do poprawy tempa wzrostu kurcząt, co skutkowało zwiększonym zapotrzebowaniem na pasze i stosowane w niej określone aminokwasy, których ilości, podawano w tabelach i instrukcjach odchowu brojlerów. W przypadku chowu wolno rosnących kurcząt, brak jest jednak naukowo opracowanych zaleceń dot. stosowania w ich paszach – aminokwasów. Omawiając dotychczasowe osiągnięcia, podzielono brojlery pod względem szybkości rozwoju – na wolno, średnio i szybko rosnące. Z literatury wynika, że 2 pierwsze typy użytkowe kurcząt , rosły o odpowiednio 10-20% wolniej – od szybko rosnących brojlerów Zalecany przez firmy hodowlane, udział aminokwasów w paszach dla szybko rosnących brojlerów, można uznać za właściwy, natomiast dla genotypów średnio i wolno rosnących kurcząt, jest zbyt wysoki i powinien być obniżony o 10%, pokrywając wystarczająco potrzeby rozwojowe ptaków i zapobiegając marnowaniu aminokwasów. Stosunkowo wysoki poziom aminokwasów przyjęto w paszach dla kur nieśnych, ze względu na występujące w ich stadach – wydziobywanie puchu i piór. Określenie właściwego poziomu aminokwasów w paszach dla różnych typów brojlerów, dokonano jednak bardzo pobieżnie i problem ten oczekuje na rozwiązanie na podstawie przeprowadzonych, precyzyjnych badań w tym zakresie.
