Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Konwencjonalne metody żywienia kur niosek

W konwencjonalnym systemie żywienia kur nieśnych, ilość spożytej paszy zależy od poziomu w niej energii, metod jej podawania i wielkości w niej cząsteczek mieszanki, oraz zapotrzebowania niosek na wapń i możliwości regulowania pobierania składników odżywczych, uwzględniających porę dziennego cyklu formowania jaja w organizmie kury. Badano 3 systemy żywienia kur nieśnych mieszanką pełnoporcjową:

  1. System swobodnego wyboru paszy, oferuje równocześnie kurom 2 lub 3 jej zestawy w różnych pojemnikach. By pokryć potrzeby pokarmowe, kury mogą wybierać między pełnymi ziarnami, koncentratem białkowym i cząstkami Ca (Robinson, 1985).
  2. W systemie żywienia mieszanką pełnoporcjową, był dostępny przez cały dzień tylko jeden rodzaj paszy, zawierający zmieszane z sobą,
    w różnej proporcji, trzy składniki odżywcze, umożliwiając kurom swobodny wybór całych zbóż, cząstek Ca i składników białkowych (Umar-Faruk i in., 2010a,b).
  3. W konwencjonalnym żywieniu, najczęściej dwie pasze o różnym składzie energii, białka i Ca, podawane są przez cały dzień, by określone składniki odżywcze, pokrywały zapotrzebowanie na nie w kolejnych, codziennych fazach, tworzenia jaja (Traineau i in., 2013).
    U kur w różnych porach dnia, badano fizjologiczne przyczyny zmian zapotrzebowania na składniki odżywcze i oceniano wpływ systemów karmienia na nieśność i jakość jaj.

Regulowanie spożycia paszy przez kury

Spożycie paszy zależy jak wspomniano, od poziomu w niej energii, a godzinowy rytm jej pobierania, związany jest z etapami tworzenia się jaja. W ciągu dnia występują dwa szczyty pobierania przez kury paszy: pierwszy (40%) od 4OO do 6OO, a drugi (60%) od 14OO do 16OO, wyraźnie związany z powstawaniem skorupy jaja. Wg Morris i Taylor (1967), kury jedzą więcej, gdy zwiększa się wydzielanie protein białka jaja, w porównaniu z proteinami, nietworzącymi białka jaja.

Wielkość cząstek składników pokarmowych, wpływa na spożycie paszy. Ptaki chętniej wybierają drobne cząstki, zawierające aminokwasy, witaminy lub mineralne składniki, zjadając ich zbyt dużo (Bennett i Classen, 2003). Wg Jole (2008), podawanie sypkiej mieszanki,
o drobnych cząsteczkach (31% zamiast 9% cząstek <0,5 mm), zmniejszyło spożycie paszy o 4 g, tempo nieśności o 3,4% i masę jaj o 0,9 g. Spożycie paszy wzrosło, gdy nieco zwiększono udział cząstek <0.63 mm z 13-16% względnie z 21-22% cząstek, bez wpływu na wydajność kur (Safaa i in., 2009). Spożycie paszy przez 30 tygodniowe kury wzrosło, gdy wielkość ziarna kukurydzy wynosiła 1,1 mm w porównaniu
z 0,64 lub 0,87 mm, a nieśność, masa jaja, nie uległy zmianie (Amornthewaphat i in., 2007). Portella i in. (1988) zaobserwowali, że 24-tygodniowe kury wybierają duże cząstki z sypkiej mieszanki. Zmielone lub granulowane pasze, pobudzają spożycie paszy, skracając czas jej pobierania. Strawność skrobi w jelitach była niewielka, przy karmieniu kur paszą o grubych cząsteczkach, w porównaniu z mieszanką składającą się z drobnych cząsteczek (Ruhnke i in., 2015). Całe ziarno sprzyja rozwojowi żołądka, zwiększając skuteczność mielenia ziarna, wpływającą na produkcję jaj. W praktyce częściej stosuje się żywienie kur nieśnych paszami o większych cząsteczkach zbóż niż kruszonymi mieszankami, a wg zaleceń firm, udział w paszy cząsteczek o wielkości 0,5-3,3 mm, winien wynosić 75-80%. Preferowanie przez kury paszy o dużych cząsteczkach, może przyczynić się do zwiększenia w stadzie rywalizacji.

Przyuczanie kur nieśnych do alternatywnych systemów żywienia

Kury są wrażliwe na wszelkie zmiany w systemie karmienia. Przyuczanie młodych ptaków do spożywania całych ziaren zbóż, okazało się istotnym problemem tak w chowie brojlerów jak i kur nieśnych, w każdym systemie żywienia. Wprowadzanie całego ziarna, zaleca się w wieku 15-18 tygodni, by uniknąć niedoborów pokarmowych u kur dorosłych. Utrzymanie ptaków w dużych grupach lub na wybiegu, sprzyja wystąpieniu społecznych interakcji i swobodnemu wyborowi różnych pasz, by lepiej pokryć potrzeby pokarmowe, niż w klatkowym chowie. Okres adaptacji 15 tygodniowych kurek kierunku nieśnego, umożliwia im naukę wyboru paszy, by pokryć zapotrzebowanie na pokarmowe składniki i odbudować zasoby wapnia.

Swobodny wybór paszy i jego wpływ na zachowanie się kur i jakość jaj

Badania nad swobodnym wyborem paszy przez kury, są bardziej efektywne niż nad metodami konwencjonalnego żywienia (Tab. 1). Osobne żywienie kur nieśnych energetyczną mieszanką, zawierającą głównie śrutowane zboża (2800 ME/kg, 8% surowego białka, 0,75% Ca), białkowym granulatem (50% surowego białka, 2500 kcal ME/kg,0,2% Ca) i płatkami z muszli ostryg, powodowało podobne spożycie paszy, nieśność i masę jaj w porównaniu z konwencjonalną mieszanką paszy (2800 kcal ME/kg, 18% CP, 3,75% Ca). Przy swobodnym wyborze paszy, nie stwierdzono różnic w pH jaj, natomiast zwiększała się wytrzymałość skorupy. Olver i Malan (2000) podając kurkom od 7 tygodnia życia, całe ziarno kukurydzy z granulowanym koncentratem białkowo-wapniowym, badali wydajność kur do 80 tygodnia życia. W grupach niosek swobodnie wybierających karmę w okresie nieśności, nie stwierdzono różnicy w spożyciu paszy ani w produkcji jaj, przy większej ich masie i wytrzymałości skorupy oraz lepszym wykorzystaniu paszy. Wyższą masę jaj i lepsze wykorzystanie paszy wykazała też Karunajeeva (1978), stwierdzając jednak mniejsze spożycie paszy, gdy kury otrzymywały koncentrat białkowy i pełnoziarnistą mieszankę. Leeson i Summers (1979) stwierdzili mniejsze spożycie karmy i większą masę jaj, żywiąc jedną grupę kur wysoko energetyczną paszą (3065 kcal/kg) z udziałem 19,2% białka, niską zawartością Ca (0,47%), a drugą – niskoenergetyczną paszą (1740 kcal/kg) z udziałem 10,7% białka i 3% Ca. Swobodny wybór paszy jest w stadzie bardzo zmienną cechą, powodując duże zróżnicowania ptaków. Gorszą jakość jaj i okrywy piór oraz zwiększone spożycie paszy, co potwierdzili Tauson i Elwinger (1986) w stadach kur swobodnie wybierających paszę.
Z kolei Farrel i in., (1981) poprawili wykorzystanie paszy w porównaniu z konwencjonalnym żywieniem, dając nioskom do swobodnego wyboru 3 mieszanki paszowe oparte na energii pochodzącej z: 100% kukurydzy, kukurydzy 60%-40% manioku oraz 94% kukurydzy: 6% palmowego oleju. Nieśność i masa jaja były podobne, ale spożycie paszy było wyższe w przypadku komercyjnej paszy, a niższe – w przypadku mieszanek kukurydzy z maniokiem.

Tabela 1. Wpływ swobodnego wyboru paszy w porównaniu z konwencjonalnym żywieniem kur (Hamelin i in., 2017.

Wpływ żywienia sypkimi mieszankami na produkcyjność kur i jakość jaj

Pełne ziarno i udział białka

Badania nad karmieniem kur nieśnych, mieszankami sypkimi, opartymi na całych ziarnach i białkowym koncentracie, prowadzą do sprzecznych wyników (Tabela 2). Wg Quart i in., 1986), włączenie 45% całych ziaren pszenicy do mieszanki dla niosek, nie wpłynęło na nieśność jaj i wykorzystanie paszy. Omar-Faruk i in., (2010) żywili kury mieszanką płatków zbożowych z białkowym koncentratem w stosunku 50:50 i porównywali ilość pobranej paszy na produkcję jaj, ogólną masę jaj i wykorzystanie paszy z takimi samymi wskaźnikami, uzyskanymi w wyniku konwencjonalnego żywienia. Zwiększony do 60% udział całych ziaren jęczmienia, wpływał na zmniejszenie nieśności, wykorzystania paszy, ciężaru właściwego jaj, ale zwiększał spożycie paszy, masę jaja w porównaniu z żywieniem kur mieszanką sypką o takim samym udziale jęczmienia (Bennett i Cassen, 2003). Żywienie paszą składającą się w 60% z całych ziaren pszenicy, 40% granulowanego, białkowego koncentratu, wpływało podobnie na nieśność jaj i ogólną masę jaj, przy niższym spożyciu i lepszym wykorzystaniu sypkiej mieszanki (Henuk i in., 2000). Zwiększenie do 75% udziału pełnego ziarna (pszenica i owies) w paszy zmieszanej z granulowanym wapniem, i zmniejszonym o 25% poziomie białka, obniża nieśność iwykorzystanie paszy, przy wyższym udziale padnięć (Robinson, 1985). Przy takim samym stosunku pszenicy do zbilansowanej paszy (75:25), Umar-Faruk i in. (2010b), nie stwierdzili istotnego obniżenia nieśności i wykorzystania paszy, przy mniejszym jej spożyciu i mniejszej ogólnej masie jaj, w porównaniu z konwencjonalną mieszanką. Mieszając pasze z udziałem, całych ziaren zbóż (pszenica, jęczmień i kukurydza) z białkowym koncentratem i śrutą z muszli ostryg w stosunku 70:23:7, Lair i in., (1973), uzyskali podobną nieśność przy niższym spożyciu sypkiej, bardziej skoncentrowanej paszy, w porównaniu z konwencjonalną.
Sprzeczne z sobą wyniki wskazują, że względny stosunek całych zbóż (50-70%) i białkowego koncentratu białka w paszy sypkiej lub granulowanej, może być decydującym czynnikiem, w procesie wytwarzania drobnocząsteczkowych pasz.

Tabela 2. Wpływ żywienia kur nieśnych sypką mieszanką w porównaniu do karmienia konwencjonalnego (Hamelin i in., 2017).

Wapń i inne mikroelementy

Pasza zawierająca duże cząstki Ca, zwiększa jej spożycie przez kury, poprawiając jakość skorupy jaj oraz mineralizację kości. Wg Guinotte i Nys (1991), wytrzymałość skorupy jaj była większa, gdy ptaki karmiono paszą z cząsteczkami muszel lub Ca (wielkość cząstek
2-4 mm) niż w przypadku żywienia paszą ze zmielonym Ca (<0,5 mm).
Częstotliwość złamań kości piszczelowej i udział (%) popiołu w mieszance, były znacznie większe przy użyciu rozdrobnionych cząstek Ca. Potwierdzono korzystny wpływ gruboziarnistych źródeł Ca, na jakość skorupy jaj. Wg Skřivan i in. (2016), duże cząstki wapienia
(0,8-2 mm), bardziej zwiększały wytrzymałość skorupy jaj 50-cio tygodniowych, brązowo upierzonych kur, niż drobne cząstki Ca (<0,5 mm). Grube cząstki poprawiają gęstość skorupy jaja (Safaa i in., 2008) lub/i jej wytrzymałość (Koreleski i Świątkiewicz, 2004).
Wpływ muszli ostryg jest wyraźniejszy, przy mniejszej ruchomości kości podczas nocy. Wielkość cząstek Ca, ma duży wpływ na zapotrzebowanie kur na P, którego ilość dostarczana w paszy, powinna być różna w ciągu dnia podobnie jak i Ca, by zapewnić jego obecność w kośćcu kury, tuż po zniesieniu jaja.
Wg Euronutrition, zastosowanie w paszy dla kur brązowo upierzonych, w wieku 46-62 tygodni, 100% gruboziarnistego węglanu wapnia i fosforanu, w miejsce form drobnoziarnistych, poprawia jakość jaj i ich skorup. Gruboziarnisty węglan wapnia w paszy, zwiększa rozkład wielkości ziaren w mieszance: ilość cząstek <0,2 mm zmniejszyła się prawie do zera, a większych (2-4 mm) – wzrosła. Wielkość cząstek w premiksach, również wpływa na nieśność i jakość jaj. Premiks z udziałem >65% cząstek o wielkości 1-2 mm, w paszy dla kur brązowych, w wieku 18-26 tygodni, zwiększył masę jaja (+1,77 g/d) i obniżył wykorzystanie paszy, w porównaniu z nioskami żywionymi standardowymi mieszankami, w których >65% cząstek było wielkości 0,1-0,5 mm. Stwierdzono, że kury nieśne preferują cząstki paszy o wielkości między 1 mm i 4 mm.

Wpływ etapowego żywienia na zachowanie się kur i jakość jaj

Etapowe żywienie kur wysokobiałkową paszą rano, a następnie – niskobiałkową po południu, wpływało podobnie na nieśność, jak karmienie paszą o stałym poziomie białka w ciągu dnia. Stała podaż białka w różnych porach dnia, wpływa na masę białka jaja, co wskazuje, że po jego zniesieniu, może wzrosnąć zapotrzebowanie na białko, by zapewnić jego syntezę w jajowodzie nioski (Penz i Jensen, 1991). Lee i Ohh (2002), żywiąc rano kury paszą wysokobiałkową i wysokokaloryczną (3040 ME, 18% surowego białka, 0,5% Ca), a po południu paszą – o niskim poziomie białka, energii i Ca (2320 ME, 13,7% surowego białka, 9,5% Ca), poprawili wykorzystanie paszy, przy podobnej nieśności i niższej masie jaj, w porównaniu z żywieniem konwencjonalną mieszanką. De Los Mozos i in., (2012) uzyskali podobną nieśność, masę jaja i jaj oraz mniejsze spożycie paszy (2,650 ME, 15,5% CP), poprawiając jej wykorzystanie, w porównaniu z żywieniem kur standardową mieszanką. Mniejsza podaż kurom Ca po południu, obniżyła jakość skorupy jaja (Keshevarz, 1998a, b).Żywienie niosek po południu zrównoważoną mieszanką, zapewnia prawidłową budowę i wysoką jakość skorupy jaja.

Wykorzystanie w porannym żywieniu, całych ziaren zbóż, jako źródła energii w połączeniu z koncentratem białkowym, podawanym popołudniu, poprawia wykorzystanie paszy przez kury nieśne. Większe spożycie granulowanej paszy stwierdzono tylko wtedy, gdy zboża (pszenica, jęczmień i kukurydza) i granulowane koncentraty, skarmiano etapowo ad libitum (Blair i in., 1973), bez wpływu na nieśność, w porównaniu z sypką, konwencjonalną mieszanką. Zastosowanie ograniczonego, etapowego żywienia zbożami i białkowym koncentratem w stosunku 50:50 (121g/d), obniżyło spożycie paszy przy znacznej poprawie jej wykorzystania, w porównaniu z żywieniem paszą konwencjonalną lub sypką mieszanką (Tabela 3). Nieśność, masa jaja i ogólna masa jaj, były podobne we wszystkich systemach żywienia. Poprawa wykorzystania paszy w grupie kur żywionych etapowo, wynikała z mniejszego spożycia pszenicy. Żywienie całymi ziarnami pszenicy, wpływało dodatnio na rozwój żołądka i strawność paszy. Przy udziale 70% całych ziaren pszenicy w sypkiej, zrównoważonej mieszance, podawanej etapowo – nieśność, masa jaja i spożycie paszy, były takie jak w przypadku kur karmionych paszą, zawierającą 50% mieszanki (Umar-Faruk i in., 2010b), Wyniki obu zastosowanych systemów żywienia, były porównywalne z konwencjonalnym karmieniem, pod względem nieśności i wykorzystania paszy, natomiast spożycie pszenicy i masa jaja były niższe, a gdy w miejsce całych ziaren pszenicy, wprowadzono ześrutowane – nieśność i ogólna masa jaj pozostała bez zmian. Użycie pszenicy lub 100% śrutowanej kukurydzy, względnie całych ziaren pszenicy w stosunku 80:20, wpływa na obniżenie masy jaja i ogólnej masy jaj, nie oddziałując na nieśność, w porównaniu z pełnymi ziarnami pszenicy, stosowanymi w etapowym żywieniu (Traineau i in., 2013). Etapowe żywienie śrutą zbóż, było mniej skuteczne, niż całymi ziarnami pszenicy, ale było lepsze pod względem wykorzystania sypkiej, konwencjonalnej paszy.

Tabela 3. Porównanie wpływu etapowego żywienia nieśnych kur całymi ziarnami zbóż z  konwencjonalnym  żywieniem (Hamelin i in., 2017)

Podsumowanie

Badania nad swobodnym wyborem paszy przez kury nieśne, utrzymywanych pojedynczo lub w małych grupach – w klatkach, a wdrażane w towarowych fermach, winny też obejmować alternatywne systemy chowu, takie jak wolierowy z dostępem lub bez dostępu do wybiegu. Wielkość grupy, aktywność kur, ich genotyp, mogą wpływać na swobodny wybór pobieranej paszy. Podawanie kurom w różnych porach dnia – różnych pasz, wymaga starannego postępowania z ptakami, by uniknąć konkurencji między nimi i nadmiernego spożycia paszy. Trudność w zapewnieniu oddzielnych podajników dla różnych pasz, ogranicza w praktyce jej swobodny wybór. Stosowanie sypkich mieszanek jest łatwiejsze, ale zależy od umiejętności swobodnego wyboru przez kury pożądanych z niej odżywczych składników, zróżnicowanych pod względem wielkości cząstek. Znane są zalety gruboziarnistych cząstek Ca, poprawiające skład mineralny i jakość skorupy jaja. Należy dążyć do zmniejszanie udziału w paszy bardzo rozdrobnionego cząstek. Stosowanie w paszy, pełnych ziaren zbóż, może wywołać konkurencję między kurami, zwiększającą zróżnicowanie stada i wystąpienia pterofagii. Sprzeczne wyniki badań nad sypkimi paszami, wskazują na potrzebę poszerzenia technicznej wiedzy producentów jaj, szczególnie przez możliwości wykorzystania własnych zbóż. W towarowej fermie kur nieśnych, w niektórych etapach karmienia, wykorzystywane są 2 silosy: jeden z paszą podawaną rano (wysoko-energetyczną i białkową, z dużym udziałem P i niskim Ca, oraz drugi – z wieczorną paszą (nisko-energetyczną i białkową,
z dużym udziałem Ca i niskim P) lub także trzeci silos, zawierający cząsteczki Ca, podawane w wieczornym żywieniu. Głównym celem swobodnego wyboru paszy, przez kury nieśne, jest poprawa jej wykorzystania i jakości skorupy jaja. W etapowym żywieniu niosek, znaczący udział Ca i P w paszy, zmniejsza pobieranie tych pierwiastków z kośćca i wydalanie P, wpływając pozytywnie na dobrostan i środowisko.