Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

WARTOŚĆ ENERGETYCZNA PASZY

Wartość energetyczną paszy określa się przez ilość ciepła powstającego podczas jej spalania w bombie kalorymetrycznej. Jest to tzw. całkowita energia, czyli energia brutto. Utlenianie paszy w organizmie ptaka jest bardziej wydajne niż w warunkach laboratoryjnych. Część energii wydalona zostaje w niestrawionych cząsteczkach z kałem, a część substancji białkowych nie utlenia się do produktów końcowych. Jeżeli od energii całkowitej paszy odejmie się energię zawartą w moczu i kale, to uzyska się wartość tzw. energii metabolicznej. Węglowodany i tłuszcze są podstawowymi składnikami decydującymi o wartości energetycznej diety. Dostarczają one energii cieplnej oraz zapewniają normalny przebieg energochłonnych procesów życiowych w organizmie ptaka, między innymi syntezy białka.
Oznaczanie strawności energii w paszy dla drobiu sprawia kłopot z uwagi na trudności w rozdzieleniu kału i moczu. Dlatego też, do wyrażania wartości energetycznej pasz przyjęto jako miernik energię metaboliczną tj. ilość energii zatrzymanej w organizmie (energia pobrana minus energia kałomoczu). W praktyce stosuje się wartości energii metabolicznej pozornej skorygowanej poprawką na zerowy bilans azotu. Ponieważ ilości energii wydalone w moczu ptaków są stosunkowo niewielkie, w pojęciu energii metabolicznej przeważający udział ma strawność energii. Przy obliczaniu poziomu energii w dawce uwzględnia się zawartość energii metabolicznej w poszczególnych składnikach pokarmowych znajdujących się w paszy‚ np. w strawnym tłuszczu /38,89 MJ lub 9280 kcal/, w strawnym białku ogólnym /18,03 MJ lub 4310 kcal/ oraz w strawnych substancjach bezazotowych wyciągowych /17,32 MJ albo 4140 kcal w 1 kg/. Strawność składników pokarmowych jest istotnym elementem decydującym o wartości energii metabolicznej diety ptaków. Zatem w sposób pośredni stanowi znaczący czynnik przy bilansowaniu energii i białka /aminokwasów w mieszance paszowej.

STOSUNEK ENERGETYCZNO – BIAŁK0WY – ISTOTNY WSKAŹNIK PRZY USTALANIU DAWEK POKARMOWYCH

Zapotrzebowanie na białko u drobiu uzależnione jest nie tylko od gatunku ptaków‚ rasy, wieku czy produkcji, ale także od wartości energetycznej paszy. Stosunek energetyczno-białkowy, czyli ilość energii przemiennej przypadającej na 1% białka surowego, stanowi istotny wskaźnik przy układaniu dawek pokarmowych dla drobiu. Ilustrują to tabele 1 i 2. Przy zastępowaniu białka pochodzenia zwierzęcego roślinnym należy ptakom zapewnić odpowiedni poziom pasz energetycznych, łatwą ich strawność i optymalny skład aminokwasowy. Przeprowadzono badania dotyczące obniżenia poziomu białka w diecie dla kurek w okresie ich wychowu oraz określenia optymalnego stosunku energii do białka. Stwierdzono, że tempo wzrostu kurek kierunku mięsnego w okresie wychowu jest uzależnione nie tylko od stopnia ograniczenia ilości zadawanych dziennie składników energetycznych, ale również od stosunku energii do białka w skarmianej mieszance. Optymalny przyrost masy ciała uzyskano przy zapewnieniu kurkom 65 g białka na każde 1000 kcal /stosunek EM: B równy 154/. Każde zwiększenie lub zmniejszenie udziału białka o więcej niż 10 g /stosunek EM/B niższy od 133 lub wyższy od 181/ powodowało obniżenie, tempa wzrostu kurek o 4% dziennie około 0,4 -0,5 g. Należy podkreślić, że przy stałym poziomie białka – ograniczenie, koncentracji energii w mieszance o 10-12% staje się przyczyną spadku tempa wzrostu kurek o blisko 20%. Ponadto uzyskanie przez kurkę odpowiedniej masy ciała nie musi świadczyć o pełnym rozwoju jej układów wewnętrznych, w tym głównie rozrodczego, a wcześniejsze rozpoczęcie nieśności może być powodem zwiększonej śmiertelności kur, zmniejszenia średniej masy jaja oraz obniżenia wylęgowości.

Wpływ włókna surowego na wykorzystanie paszy

Stopień strawności paszy zależy w dużej mierze od zawartości włókna surowego /pasze pochodzenia roślinnego/. Mianem włókna surowego określa się trudno strawne dla drobiu węglowodany – celulozę, hemicelulozę, pentozany oraz ligninę. Związki te stanowią składniki strukturalne ścianek komórek roślinnych. Szczególnie dużo włókna występuje w osłonkach nasion i w zdrewniałych łodygach roślin. Włókno surowe trawione jest jedynie przez mikroorganizmy, które wytwarzają odpowiednie enzymy np. celulazę rozkładającą celulozę do lotnych kwasów tłuszczowych. Utlenienie tych kwasów w organizmie ptaka dostarcza pewnej ilości energii. Proces bakteryjnego trawienia włókna przebiega w niewielkim stopniu w wolu, jelitach ślepych oraz w końcowym odcinku jelita grubego. W przeciwieństwie jednak do ssaków, zwłaszcza przeżuwających, trawienie włókna przez mikroorganizmy bytujące w układzie pokarmowym ptaka dostarcza tak niewielkich porcji energii, że nie ma praktycznego znaczenia w żywieniu drobiu. Węglowodany zapasowe, takie jak cukier i skrobia są trawione prawie całkowicie, natomiast celuloza i lignina tylko w niewielkim stopniu lub wcale. Niskie są równie współczynniki strawności pentozanów. Chociaż niektóre węglowodany zapasowe są bardzo łatwo strawne, to jednak często bywają uwięzione w osłonkach zbudowanych z dużej ilości włókna. O ile ścianki te nie zostaną uszkodzone przez enzymy bakteryjne lub zniszczone mechanicznie przez rozcieranie pokarmu w mielcu, to enzymy układu pokarmowego ptaków nie będą mogły oddziaływać i łatwo strawne składniki w postaci niestrawionej wydalone zostaną w kale. Dlatego pasze o dużej zawartości włókna mają niską wartość energetyczną. Zboża stanowiące do 85% mieszanek dla drobiu rosnącego i dorosłego cechuje różna wartość energetyczna, wynikająca między innymi z różnego udziału w nich włókna /tab. 3/


Szczególnie dużo włókna /125 – 230 g w kg/ znajduje się w suszach z zielonek, zwłaszcza z roślin starszych oraz otrębach /otręby pszenne – 70 g w kg/. Ze względu na niską kaloryczność, zawartość suszu i otrąb w mieszankach dla drobiu jest ograniczone, a bardzo młodym osobnikom pasze te nie są podawane.
Według przyjętych norm żywieniowych poziom włókna w mieszankach dla kurcząt hodowlanych w pierwszym okresie wychowu /0 – 8 tygodni życia/ nie powinien przekraczać 3,5%, a dla niosek – 4,0%. Dla starszej młodzieży oraz niosek składających jaja okresowo /indyki, gęsi/ zawartość włókna w diecie może wynosić 6 – 15%. Normy żywienia podają górne dopuszczalne granice udziału w mieszankach włókna surowego. Nie jest błędem żywieniowym, jeżeli osiągnie on niższe, niż podane, w  normach wartości. W praktyce, w mieszankach produkowanych dla drobiu, ilość włókna wynosi nie mniej niż 2,8%. Mniejszy niż 2% udział włókna niekorzystnie wpływa na rozwój i kondycję ptaków.
Pasza przechodzi przez układ pokarmowy ptaków bardzo szybko /3 – 4 godziny/ i pod koniec okresu ciemności jest on już praktycznie pusty. Aby pokryć swoje potrzeby energetyczne w okresie nocy, kury zwiększają spożycie mieszanki przed końcem dnia. Opróżnienie przewodu pokarmowego w nocy wyjaśnia szczyt spożycia paszy obserwowany w godzinach porannych. Ilość paszy wyjadana na początku i końcu dnia zależy od długości „nocy”. Pasza zgromadzona w wolu może nie wystarczać na pokrycie potrzeb ptaków w okresie „nocy”, jeżeli okres ten, jest długi.
Przyjmuje się, że ilość zjadanej przez ptaka karmy zależy od energetyczności dawki, pod warunkiem jednak, że jest ona zrównoważona pod względem składników odżywczych /zazwyczaj białka/, a takie czynniki jak jej objętość, masa, struktura, smakowitość czy dostępność nie oddziaływują ograniczająco lub stymulująco na jej pobieranie. Mieszanka mało kaloryczna wpływa stymulująco na spożycie paszy przez ptaki.
W żywieniu praktycznym dla oceny efektywności produkcji używa się tzw. wskaźnika wykorzystania paszy. Zdrowe, o dobrej wartości genetycznej ptaki utrzymywane w odpowiednim środowisku klimatycznym i żywieniowym dobrze wykorzystują paszę.
Jeżeli chodzi o istotę sporządzania receptur bez względu na sposób, tj. czy są one wyliczane przy biurku, czy też przy pomocy komputera, najważniejszym elementem jest zwrócenie uwagi na to, aby komponenty były badane pod względem określonych cech, więc te zawierające szkodliwe czynniki muszą, zostać ograniczone do maksimum, a do sporządzania mieszanek należy używać tylko surowców najwyższej jakości. Przy takim sposobie postępowania można dokonywać pewnych poprawek przez wymianę podstawowych składników stanowiących główne źródło energii, białka i soli mineramych w miarę zmiany cen. Oczywiście nie wszystkie źródła białka pochodzenia roślinnego są przydatne. Stosując, np. neutralizowaną śrutę bawełnianą w żywieniu stad reprodukcyjnych stwierdzono negatywny wpływ jej 1,5% dodatku na ich nieśność oraz wartość wylęgową jaj. Zwrócono też uwagę na ujemne działanie wysokotaninowego sorgo na produkcję nieśną kur. Dodatek metioniny lub glutenu, a także amoniakowanie ziarna sorgo nie poprawiło ocenianych ‚wskaźników tych ptaków.
Do czynników żywieniowych oddziałujących na uzyskiwane wskaźniki produkcyjne należą: zawartość składników pokarmowych w diecie, ich strawność i właściwe zbilansowanie, ilość pobranej przez ptaka mieszanki, odpowiedni dopływ składników wchłoniętych do miejsc syntezy białka, tłuszczu i innych substancji w tkankach oraz ich zatrzymanie w organizmie. Do normalnego przebiegu procesów życiowych w organizmie, a także pozyskiwania wartościowych produktów drobiarskich, konieczne są również substancje biologicznie aktywne /witaminy/ i składniki mineralne /makro- i mikroelementy/, oczywiście we właściwych proporcjach zarówno ilościowych, jak i jakościowych w diecie. Również woda musi być stale do dyspozycji ptaków. Jej niedobory powodują obniżenie nieśności i wartości biologicznej jaj. Temperatura wody nie powinna przekroczyć 15°C, a jej czystość chemiczna i bakteriologiczna nie może budzić zastrzeżeń. Bieżące zaspokajanie potrzeb pokarmowych ptaków zapewnia ich zdrowotność i produkcyjność oraz dobrą jakość jaj i piskląt, a tym samym dużą opłacalność chowu.