Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
Dr inż. Ryszard Gilewski

Wg Głównego Urzędu Statystycznego zbiory zbóż w Polsce ogółem ocenia się na 33,5 mln t, tj. o około 16% więcej w porównaniu ze zbiorami ubiegłorocznymi. Produkcję zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi szacuje się na 29,0 mln t, tj. też o około 16% więcej od uzyskanej w 2019 r. (GUS, 2020).

W żywieniu drobiu, ziarno kukurydzy, pszenicy i jęczmienia – stosowano od dawna, a później wraz z rozwojem technik mielenia/rozdrabniania składników paszowych, zaczęto wykorzystywać mieszanki drobno zmielonych zbóż i nasion oleistych, by przejść do produkcji pasz granulowanych (Linares, 2014).

 

Wg Sokół (2004), w budowie morfologicznej ziarna, wyróżnia się okrywę owocowo-nasienną, bielmo oraz zarodek (Tab.1) oraz różny udział składników pokarmowych i wartość energetyczną (Tab.2)

 

W ziarnach zbóż, występuje także obok składników odżywczych, duża gupa substancji przeciw żywieniowych, do których należą rezorcynole (pochodne fenoli), polisacharydy nieskrobiowe, inhibitory trypsyny i chymotrypsymy, taniny i lektyna (Tab.3), które wywierają negatywny wpływ na zdrowie zwierząt. Alkilorezorcynole (AR), stanowią grupę lipidów fenolowych, których znaczne ilości znajdują się w całym ziarnie zbóż. Największą zawartością tych związków charakteryzuje się ziarno żyta (360–2180 mg/kg), mniejsze ilości są znajdowane w ziarnie pszenżyta (294–1145 mg/kg) i pszenicy (268-943 mg/kg), a znacznie mniejsze w ziarnie jęczmienia (32–152 mg/kg), Boros (2015).

Od końca lat 40-tych XX wieku, badano wpływ na produkcyjność brojlerów, wielkości skarmianych cząstek i granul oraz stosowanych procesów granulowania. Pierwsze doniesienia o wartości odżywczej, wykorzystywanej w żywieniu drobiu pełno ziarnistej pszenicy, pochodzące z 1962 r., wskazują na ich wyższą wartość energetyczną, w porównaniu z ziarnem śrutowanym. Obserwuje się, że w Europie, Kanadzie, Australii i w krajach azjatyckich, wiele placówek badawczych i firm paszowych, poszukuje nowych możliwości, zwiększenia konkurencyjności pasz dla brojlerów, między innymi stosując w nich udział pełnoziarnistej pszenicy, zamiast powszechnie stosowanej, drogiej śruty sojowej. Szeroko zakrojone prace w tej dziedzinie, przyniosły korzyści w postaci zwiększonej produkcyjności i wydajności mięsnej ptaków oraz nowe zasady żywienia paszą zawierającą pełne ziarno pszenicy i jego wpływ na stan zdrowotny przewodu pokarmowego ptaków (Linares, 2014).

Włączenie do paszy całego ziarna pszenicy

Całe ziarno pszenicy, dodaje się do paszy, posypując nią przed lub najczęściej – po jej granulowaniu, rozcieńczając w ten sposób w niej składniki odżywcze lub mieszając je w różnym stosunku z granulatem, by osiągnąć pożądany udział składników odżywczych, w końcowej mieszance paszowej. Jest to obecnie najczęściej stosowany sposób dodawania pełnego ziarna pszenicy do pasz dla brojlerów.
W ostatniej dekadzie, analizowano wpływ żywienia paszą, o różnych poziomach pełnoziarnistej pszenicy, na wydajność produkcyjną i mięsną brojlerów oraz stan zdrowotny ich przewodu pokarmowego. Różnego rodzaju oddziaływania, wynikające z kombinacji różnych poziomów włączania ziaren całej pszenicy do paszy, pobieranej przez brojlery w różnym wieku, nie przyczyniły się jednoznacznie, do pozytywnego wpływu na ich produkcyjność.
Dziś wiadomo, jaki jest najbardziej dogodny wiek broilerów, w którym całe ziarno pszenicy należy zmieszać z paszą, by działanie było najkorzystniejsze i opłacalne. Postęp w żywieniu bojlerów, polega na pokrywaniu ich codziennych potrzeb paszowych mieszanką z udziałem pełno ziarnistej pszenicy oraz na granulowaniu paszy treściwej (Linares, 2014).

Wydajność brojlerów

Dotychczas nie wykazano negatywnego wpływu, włączania pełnoziarnistej pszenicy do żywienia brojlerów na ich przyrosty. Niższe tempo przyrostów masy ciała ptaków, przypisywano zbyt wczesnemu, bo już od 1 dnia życia, włączania do paszy pełnego ziarna pszenicy, co mogło decydować o większej zmienności w jej pobieraniu i wykorzystaniu. Tendencja do zmniejszania spożycia paszy, korzystnie wpływa na jej wykorzystanie przez ptaka, nawet o 4,5%, natomiast zmiany w wydajności mięsnej, są mniej widoczne (Linares, 2014).
Poprawa jakości paszy brojlerów, wpływa na rozwój żołądka. Wykazano większy wzrost względnej masy żołądka brojlerów i wykorzystania przez nie paszy, gdy karmiono je mieszanką z udziałem pełnego ziarna pszenicy w porównaniu ze ześrutowanym.

Morfologiczne i fizjologiczne cechy jelit kurcząt brojlerów

Żołądek odgrywa ważną rolę, regulując przepływ paszy z roślinnych składników – do dwunastnicy. Cząstki paszy muszą być odpowiednio zmniejszone, by mogły być trawione w jelicie cienkim. Im większy rozmiar cząstek paszy, tym większa jest rola żołądka ptaka, który szybko dostosowuje się do zmian składu paszy. W wyniku skarmiania pszenicy pełnoziarnistej rozwijający się żołądek, zwiększa zdolność jej rozdrabniania.
Podwojenie rozmiarów żołądka, jest skutkiem działania składników paszy, a zwiększona jego aktywność, stymuluje wydzielanie kwasu hydrocholowego, prowadząc do obniżenia pH i poprawy trawienia w żołądku, na skutek dłuższego w nim przebywania, większych cząstek pokarmu. Aktywność żołądka, pobudza też wydzielanie enzymów żółciowych i trzustkowych, które działając synergicznie, zapewniają bardziej skuteczne wykorzystanie składników pokarmowych.
Ważna jest również rola, jaką żołądek brojlerów żywionych całym ziarnem pszenicy – odgrywa w regulacji trawienia. Większe cząstki pokarmu, pozostają w żołądku przez dłuższy czas, aż zostaną rozbite do rozmiarów, warunkujących ich przedostanie się – do dwunastnicy. Większy udział cząsteczek paszy (głównie dużych), zatrzymanych dłużej w żołądku, świadczy o skuteczniejszym przepływie paszy przez jelita, naśladując w ten sposób – przerywany system karmienia.
Żywienie brojlerów pełnoziarnistą pszenicą wpływa na morfologię innych narządów trawiennych oraz na przesuwanie się paszy w przewodzie pokarmowym, tak samo, jak prędkość podawania paszy. Gdy brojlery otrzymywały w paszy pełne ziarna pszenicy, rosła jednak lepkość trawionego pokarmu. Dlatego stosując enzymy, powinno się dodawać do paszy ksylanazę, by zwiększyć synergistyczny efekt wzrostu górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Wartość odżywcza

Zmiany w morfologii i fizjologii jelit, wywołane włączeniem pełnoziarnistej pszenicy do pasz dla brojlerów, zwiększają strawność skrobi, co może odgrywać najważniejszą rolę. W takiej paszy wzrasta także wartości energii metabolicznej. Wyniki badań nt. lepszego wykorzystania energii w przypadku stosowania pszenicy pełnoziarnistej, w porównaniu do śrutowanej, pochodzą z początku lat 60-tych XX wieku, a ostatnio wiele badań wyniki te potwierdza. Należy oczekiwać więc lepszej strawności składników odżywczych oraz zwiększonej aktywnością żołądka, wydzielania enzymów i poprawy strawności azotu.

Przede wszystkim – zdrowy przewód pokarmowy

Struktura paszy wpływa na populacje drobnoustrojów jelitowych, na które oddziałują zmiany pH żołądka, występujące przy żywieniu brojlerów pełnoziarnistą pszenicą, które są barierą dla chorobotwórczych bakterii. Kwaśne środowisko jelita zmniejsza negatywne działanie, grupy obejmujących kilka chorobotwórczych bakterii, takich jak Salmonella sp.- w stosunku do laktozy. Obniżenie pH żołądka może być skutkiem wydzielania kwasu i bakteryjnej fermentacji. Środowisko powstające w żołądku winno sprzyjać takim procesom. Innym mechanizmem wpływu żywienia całym ziarnem pszenicy na populacje drobnoustrojów jelitowych, jest niższe stężenie pokarmów, wywołujących fermentację, w dolnym odcinku przewodu pokarmowego, ze względu na bardziej wydajny proces trawienia, dostępność składnika odżywczego dla bakterii, a dokładniej Clostridium.
Żywienie brojlerów pełnoziarnistą pszenicą odgrywa częściowo rolę antybiotykowego promotora wzrostu i ma także pozytywne znaczenie dla bezpieczeństwa żywności. Z kolei ostatnie doniesienia sugerują, że karmienie brojlerów paszą z udziałem całych ziaren pszenicy, może sprzyjać zakażeniom kokcydiami (Linares, 2014).

Stosowane metody żywienia

W żywieniu drobiu, najskuteczniej wykorzystuje się całe ziarno pszenicy do rozcieńczania paszy treściwej na fermie, używając odpowiedniego sprzętu do dozowania i mieszania, oraz rozprowadzając całą mieszankę do karmideł. Dzięki systemom komputerowym można bez trudu zaprogramować różne proporcje udziału całego ziarna pszenicy, w zależności od wieku ptaków. Mieszankę typu pre-starter, jako kompletną paszę, skarmia się w ciągu pierwszych 7 dni życia, a następnie dodaje się do niej 5% pełnoziarnistej pszenicy, której udział od 8. dnia – stopniowo wzrasta, aż do osiągnięcia około 30 dnia życia, 30-35% udziału pełnoziarnistego ziarna w paszy i zachowuje się ten udział, aż do dnia uboju – proporcjonalnie zmniejszając w żywieniu udział mieszanki pełnoporcjowej. Producenci brojlerów, stosując 4 rodzaje pasz treściwych, uzupełniają pre-startery aminokwasami, makro i mikro-składnikami mineralnymi i witaminami, aby zrekompensować ich brak, na skutek wyższego udziały ziarna pszenicy.
Jedną z korzyści opisanego systemu żywienia jest, że ptaki stopniowo dostosowują się w zaspakajaniu swych potrzeb na składniki żywieniowe, unikając okresów braku lub nadmiernego ich pobierania. Zawsze istnieje ryzyko, że ptaki będą wybiórczo pobierały więcej ziarna pszenicy lub granul, co spowoduje pewne problemy z wyrównaniem stada, dostarczanego do ubojni.
Ta metoda żywienia, stosowana w fermach broilerów, przynosi także rolnikom korzyści ekonomiczne, ponieważ mogą wykorzystywać własną, uprawianą przez siebie pszenicę. Kolejną jej zaletą, jest zmniejszenie wilgotności ściółki, ponieważ odchody są bardziej zwarte, poprawiając warunki środowiskowe i dobrostan ptaków. Zmieszanie pełnych ziaren z mieszanką pełnoporcjową, można przeprowadzić w wytwórni pasz – przed lub po granulowaniu, a proces ten może okazać się bardziej praktycznym i mniej kosztownym, niż na fermie. Na każdym etapie dodawania pełnego ziarna, konieczne będzie posiadanie dodatkowego wyposażenie w wytwórni lub w mieszalni pasz, gdyż zawsze jest ryzyko rozwarstwienia się surowców paszowych, w transporcie paszy z wytwórni do fermy.
Powszechnie stosuje się dodawanie ok. 10% pełnego ziarna pszenicy, od 15 dnia życia do końca odchowu brojlerów. Może to jednak spowodować rozcieńczenie w mieszance – składników odżywczych, zwłaszcza białka, aminokwasów, składników mineralnych i witamin, obniżając w rezultacie produkcyjność brojlerów.

Wnioski

Dodanie pełnego ziarna pszenicy do paszy dla brojlerów, pobudza aktywność żołądka i skutkuje kilkoma pozytywnymi zmianami w ich jelitach, prowadząc do poprawy ich wydajności i poziomu dobrostanu, przynosząc konkretne korzyści ekonomiczne rolnikom – producentom drobiu. Jest to metoda nieinwazyjna, niezagrażająca w żadnym przypadku tak producentowi brojlerów, jak i fermie, więc nie wymaga specjalistycznego ubezpieczenia się do niej.