Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Każdy producent kurcząt brojlerów chce by zakupione przez niego w zakładzie wylęgowym pisklęta były zdrowe, szybko rosły, dobrze wykorzystywały pasze i by przy dobrze umięśnionej i nietłuszczonej tuszce, osiągały pożądaną masę ciała w określonym terminie. Nie każdy natomiast brojlerzysta zdaje sobie sprawę, że osiągniecie na wysokim poziomie tych walorów, jest wynikiem trudnej i wieloletniej pracy hodowców tak w elitarnych stadach zarodowych jak i reprodukcyjnych.

Wg Mazanowskiego (2011), celem odchowu mięsnych kurcząt, jest przygotowanie ich jako kur, do składania dużej liczby, biologicznie pełnowartościowych wylęgowych jaj, zapewniających dobrą jakość piskląt, a później – kurcząt brojlerów. Dlatego podczas wychowu i reprodukcji, należy zapewnić stadom rodzicielskim mięsnych kur, dobre warunki środowiskowe, prawidłowe żywienie i właściwe profilaktyczne zabiegi oraz biologiczne bezpieczeństwo.

Firmy hodowlane pragną spełnić wymogi swoich klientów, którzy w ostatnich latach zmagali się z drogimi paszami i rosnącym popytem na mięso o coraz lepszej jakości oraz dążeniem do bez antybiotykowej produkcji drobiu. W wyniku rozwijającej się wiedzy z dziedziny genetyki i selekcji, współczesne brojlery wyróżniają się mocną budową, na którą to cechę musi także zwracać uwagę hodowca w reprodukcyjnym stadzie kur mięsnych, którego klienci chcą produkować coraz więcej kurcząt brojlerów.

By maksymalnie wykorzystać genetyczne możliwości reprodukcyjnych kur mięsnych, należy wykorzystywać szczegółowe sposoby zarządzania stadem. Odpowiedni system utrzymania kurek, zapewnia wysoką ich wydajność, a osiągnięcie szczytowej produkcji, jest tylko możliwe w optymalnych warunkach chowu i przy niskim udziale padnięć w późniejszym okresie.

Wyrównanie stada

Wg Kaczmarka i Rutkowskiego (Jankowski, 2012), masa ciała jednodniowych piskląt kurzych kierunku mięsnego, wynosi średnio 40 g, zwiększając się w ciągu 7 dni 4-5 krotnie i utrzymuje początkowe różnice do końca odchowu, sprzyjając konkurowaniu w pobieraniu paszy między mniejszymi – a cięższymi ptakami.

Pod koniec odchowu, ptaki obu płci w każdym wieku, powinny być wyrównane pod względem prawidłowej budowy. Wraz z wyrównaniem cech płciowych, w ciągu pierwszych trzech tygodni, po osiągnięciu dojrzałości płciowej, zwiększa się nieśność kur, przekraczając w szczycie nieśności 80%. Produkcja jaj powinna zwiększyć się w pierwszym tygodniu z 1-3% do 30% w drugim – co oznacza wzrost z 1% o co najmniej 10%, z 2% – o ≥20%, a z 3% – o ≥30%.

Od 22 do 23 tygodnia, produkcja jaj powinna się podwoić. Np. z 30% w 22 tygodniu, powinna wzrosnąć do 60% w 23 (Welten, 2017).
W ciągu pierwszych 8 tygodni życia młódek, następuje ukształtowanie i wyrównanie budowy ich kośćca, skutkujące osiągnięciem w tym czasie przez wszystkie ptaki zbliżonych rozmiarów (Welten, 2017). Ujednolicenie budowy kośćca po 12 tygodniu życia, wpływa też na zmniejszenie zmienności budowy ciała kurek. Mniejsze kurczęta w porównaniu z większymi, mają mniej jędrne mięso, zjadając przy tym taką samą ilość paszy.

Pierwsze dni życia piskląt, wpływają na wyrównanie poziomu cech w późniejszym okresie. Przy zasiedlaniu kurkami wychowalnie, przy odchowie na podłodze, temperatura w pomieszczeniu winna wynosić przez całą dobę 28-290C, przy wilgotności względnej 65-70%, a 95% odchodów miękkich i elastycznych wskazując, że pisklęta miały dobry dostęp do paszy i wody.

W drugim tygodniu życia, kurczęta winny osiągnąć przewidzianą przez firmę hodowlaną dla ich wieku – masę ciała i należy wówczas wprowadzić kontrolowane żywienie, aby ograniczyć tempo wzrostu, prowadzące do konkurencyjnych zachowań.
Kurczęta różnią się w sposobie pobierania paszy – niektóre jedzą szybciej i więcej od innych, co wpływa na ilość spożytych przez nie odżywczych składników. Podczas odchowu, zmienność masy ciała, nie powinna się zwiększać. Aby ujednolicić stado pod względem tej cechy, Welten (2017) proponuje, podzielić młode kurczęta na mniej liczebne grupy, w zależności od ich masy ciała, by ograniczyć konkurencję w pobieraniu paszy.

Pierwszą ocenę można przeprowadzić już w ciągu pierwszych 7. dni życia – jednak nie później, niż w 3-4 tygodniu. Dzieląc 7-dniowe kurczęta na trzy grupy: lekkie, standardowe i ciężkie, obejmujące odpowiednio 25%, 50% i 25% stada , poprawia się ich wyniki produkcyjne. Różniące się masą ciała grupy młódek, winny otrzymywać również odpowiedniej jakości paszę.

Ważne jest też by w pierwszych tygodniach życia, pobudzić u kurcząt dobrą odporność. Ocenione i podzielone na grupy kurczęta, umieszcza się w innych wychowalniach i gdy osiągną odpowiedni wiek, należy rozpocząć profilaktyczne działania przeciw kokcydiozie. W 8 tygodniu życia, kościec kurcząt jest rozwinięty w 78% i w tym czasie wszystkie ptaki winny mieć zbliżoną masę ciała. Zalety podziału kurcząt na grupy wg masy ciała, przedstawia Ryc. 1.

Podział młódek na grupy wg ich masy ciała, wpływa na sposób ich żywienia, a w następstwie na wyrównania stada pod względem tej cechy. Kurczęta wyróżniające się słabszym apetytem, są bardziej wrażliwe na środowiskowe czynniki od wyróżniających się większą żernością.

Ryc. 2. Skala punktowa oceny umięśnienia kurek.

Kurki 12-tygodniowe należy ponownie ocenić pod względem masy ciała i podzielić na 3 grupy: małych, średnich i dużych. Małe ptaki winny otrzymywać mniej paszy od dużych.

Ocenę umięśnienia należy przeprowadzić co dwa tygodnie i stosować żywienie zgodnie z instrukcją opracowaną przez hodowlaną firmę. Gdy ptaki są dobrze kontrolowane, to do 16 tygodnia życia, nie powinno być w stadzie dużo małych ptaków. Przy wysokim spożyciu odżywczych składników, a szczególnie pożądanych aminokwasów i wysokoenergetycznej paszy, u kurek szybko rozwijają się mięśnie piersiowe.

W pierwszym i drugim tygodniu życia kurcząt, stosuje się 23-godzinny dzień świetlny (Tab. 2), by pod koniec 4. Tygodnia, zmniejszyć intensywność światła do 10-29 luksów, ponownie go zwiększając (30-60 lx) gdy kurki osiągną 12-13 tydzień życia i są już w pewnym stopniu otłuszczone.

Tabela 2. Pogram świetlny zalecany przez firmę Ross (2013) dla reprodukcyjnego stada mięsnych kur

Kury wg Mazanowskiego (2011) reagują na barwę światła np., czerwone zapobiega pterofagii i kanibalizmowi, niebieskie i zielone – działa uspokajająco, sodowe – zbliżone do naturalnego korzystnie wpływa na nieśność. Zielone też działa uspokajająco i przyspiesza dojrzewanie płciowe, zwiększając nieśność. Dla kur najjaśniejsze jest światło pomarańczowe lub żółte.

Do 15 tygodnia chowu, umięśnienie młódek powinno być oceniane w punktowej skali (Ryc. 2), na poziomie 2-3 pkt., a od 16 do 21 tygodnia – nie powinno uzyskać skrajnie niskiej oceny 1 pkt., ani też bardzo dobrej powyżej 4 pkt, kształtując się około 3-4 pkt., przy równoczesnym otłuszczaniu się organizmu.

Między 21, a 22 tygodniem odchowu, wprowadza się świetlny program dla mięsnych reprodukcyjnych kur, których umięśnienie winno uzyskać w ocenie 3-4 pkt., a 90% kur, winno już mieć odpowiednio otłuszczone miednice (Welten, 2017).

Masa ciała

Współczesne reprodukcyjne, mięsne kury są bardzo wydajne choć wymagają mniej odżywczych składników, aby osiągnąć tę samą masę ciała w wieku 20 tygodni. W pierwszych, 4 tygodniach, kurki winny osiągnąć wysokie tempo wzrostu, maksymalnie przekraczając o 5% docelową masę ciała, przy dobrym rozwoju wewnętrznych organów oraz odporności.
Od 5 do 16 tygodnia życia, należy kontrolować tempo wzrostu młódek, nie zmieniając istotnie składu mieszanki paszowej. Ograniczenie spożycia odżywczych składników, wpływa na zmniejszenie umięśnienia piersi i poprawia wyniki nieśności.
Aby zapewnić wszystkim ptakom dostęp do paszy w tym samym czasie, powinna być ona dostępna w ciemności nie dłużej niż przez 3 minuty. Dostęp do paszociągów/karmideł powinien być szybki, łatwy i ciągły, a ptaki powinny pobierać paszę wygodnie, bez stresu.
Od 12 tygodnia życia, powinno przypadać 15 cm bieżących karmidła/kurkę z tym, że nie należy dopuszczać do przekarmienia i nadmiernej masy ciała ptaków.

Młódki mające skłonność do osiągania dużej masy ciała, muszą być żywione inaczej, aby miały taką samą budowę ciała jak lżejsze kurki.
Wg Kaczmarka i Rutkowskiego (u Jankowskiego 2012), w stadzie trudno jest utrzymać taką samą masę ciała wszystkich kurek i dlatego proponują w programie żywienia wprowadzenie dni, w których zamiast paszowej mieszanki, podaje się ptakom wprost na ściółkę, jedynie ziarno zbóż, a w innych dniach – podwójną ilość mieszanki pełnoporcjowej. W ten sposób ogranicza się wzrost najaktywniejszych kurek, unikając negatywnego wpływu ich głodzenia.

By zaspokoić wymagania ptaków, paszowa mieszanka, powinna być dobrze zrównoważona W pierwszych 10 tygodniach odchowu, należy pokryć zapotrzebowania kurcząt na metioninę i cysteinę, ze względu na jakość okrywy piór. Przy odpowiednim spożyciu pożądanych aminokwasów, wystarcza ilość witamin i mineralnych składników w paszy.

Okres odchowu

W okresie odchowu, młódki można żywić paszą o niższym poziomie energii, jednak o odpowiednio zrównoważonym zestawie odżywczych składników, by ptaki zjadały jej więcej i dłużej.
Czas pobierania paszy, można też przedłużyć, żywiąc kurki sypką mieszanką, zamiast paszą kruszoną lub granulowaną, co może nie być najlepszym rozwiązaniem w przypadku używania spiralnych podajników paszy.
Od 16 do 20 tygodni życia młódek, zaczyna się kształtować u nich hormonalny proces dojrzewania płciowego i kurki przyspieszają wówczas tempo wzrostu i zaczynają odkładać tłuszcz.

Po 16 tygodniach, należy ponownie ocenić kształtowanie się krzywej przyrostu masy ciała kurek, którą do 20 tygodnia życia, zwiększają o co najmniej 34%.

Kolejnym sposobem zwiększenie otłuszczenia organizmu, jest żywienie młódek w początkowym okresie, mieszanką prestarter, o wyższym poziomie energii, niż skarmianej po 16 tygodniu życia.
Najwyższe, skrajne przyrosty masy ciała kurek obejmujące 25% (szczyt) stada i skrajne – najniższe – 25%, porównywano z krzywymi produkcyjnymi. Lekkie kurki były cięższe w okresie odchowu do 16 tygodnia życia. Masa ciała najcięższych młódek, kształtowała się poniżej normy w przez 10 tygodni by potem stopniowo zwiększać się, do osiągnięcia standardowej wartości.
Optymalne warunki odchowu, warunkują lepszą produkcyjność kur, a współcześni hodowcy mięsnych kur, mają do dyspozycji doskonały genetyczny materiał, umożliwiający uzyskanie znacznego selekcyjnego postępu.

Właściwy odchów młódek, zapewnia osiągnięcie przez całe stado dojrzałości płciowej prawie równocześnie przy >34% przyrostu masy ciała między 16 a 20 tygodniem życia oraz poprawnie zbudowanej i dobrze umięśnionej piersiowej klatce, a także odpowiednio otłuszczonej miednicy.

W artykule specjalnie pominięto zagadnienia związane z odchowem reprodukcyjnych kogutów mięsnych, od których nie tylko zależy wysoki udział zapłodnionych i wylęgniętych piskląt ale również cechy jakości ich potomstwa – kurcząt brojlerów. Problem ten jest na tyle obszerny, że wymaga osobnego, szczegółowego omówienia.