CHOROBY OKRESU WYCHOWU KUR – CZĘŚĆ XIII CHOROBY METABOLICZNE

Dr inż. Alina Rachwał

SKAZA MOCZANOWA

Skaza moczanowa jest często pojawiającym się schorzeniem wśród drobiu. Skaza moczanowa może towarzyszyć innym chorobom (Gumboro, zapalenie nerek, postać nerkowa IB) lub występować samodzielnie.

Przyczyną choroby jest nadmierne wytrącanie się oraz odkładanie moczanów (soli kwasu moczowego) na powierzchni narządów, w narządach i na błonach surowiczych. Przyczyną mogą być wcześniej przebyte choroby wirusowe, ale również przegrzanie, odwodnienie, zatrucia mikotoksynami atakującymi nerki (ochratoksyna), zbyt duża ilość witaminy D3 w karmie, niedobór witaminy A i długotrwałe podawanie sulfonamidów ptakom. Na tę przypadłość zazwyczaj jednak zapadają osobniki młode. Wskutek podawania paszy o wysokim poziomie białka, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego, przy równoczesnym niedoborze witaminy A dochodzi do szybkiego wystąpienia skazy moczanowej.

W zależności od miejsca odkładania się kwasu moczowego wyróżnia się trzewną, stawową i nerkową postać skazy.
Postać trzewna objawia się osowieniem, zasinieniem grzebienia, dzwonków i widocznych błon śluzowych, biegunką i szybkim chudnięciem.
Sekcyjnie stwierdza się stan zapalny przewodu pokarmowego, błona śluzowa dwunastnicy jest często przekrwiona, „gipsowaty” kał w kloace. Nerki są powiększone, ciemne lub szarobrunatne z licznymi wysepkami złogów kwasu moczowego. Wątroba i śledziona- powiększone i przekrwione, płuca także często przekrwione. Woreczek żółciowy jest rozszerzony i wypełniony ciemnozieloną żółcią
i dużą ilością kwasu moczowego.

Na błonach surowiczych, a szczególnie w worku osierdziowym, występują charakterystyczne kredowobiałe „otrębowate” naloty złogów kwasu moczowego.

Rys. 1. Skaza moczanowa u piskląt – postać stawowa
Rys. 2. Skrzywienie palców i nóg u kurczęcia wskutek wystąpienia skazy moczanowej

Postać stawowa występuje rzadziej, głównie u indyków, gołębi i kanarków. Ma przebieg przewlekły.
Objawy i obraz sekcyjny: utrudniony chód wskutek bolesności i obrzęków stawów nóg oraz wychudzenie i niedokrwistość. Śmierć następuje po 3-4 tygodniach. Postać nerkowa charakteryzuje się obrzękiem nerek i złogami moczanów w moczowodach. Skaza moczanowa u zarodków i piskląt związana jest z małą ilością witaminy A w jajach oraz z błędami lęgu (nadmierna wilgotność). Stwierdza się naloty kwasu moczowego na błonach surowiczych narządów wewnętrznych, silne powiększenie nerek, moczowodów i woreczka żółtkowego. Kał z dużą ilością kwasu moczowego- przypomina białą biegunkę. Występują zgrubienia jednego lub obu skoków (rys. 1), martwica skóry i odsłonięcia jamy stawowej. Obrzęki stawów mogą być znaczne i bolesne, powodując trudności w chodzeniu i kulawizny.
Pojawiają się także skrzywienia palców. Odkładanie moczanów w stawach prowadzić może do trwałych zniekształceń stawów, zwłaszcza palców (rys. 2).

W rozpoznaniu różnicowym skazy moczanowej należy wykluczyć gruźlicę, białą biegunkę piskląt, salmonellozę, choroby niebieskiego grzebienia, zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza, pasterelozę, perozę, chorobę Gumboro, monocytozę, mykoplazmozę stawów.
Leczenie polega na podawaniu witaminy A, zmniejszeniu ilości białka w paszy oraz zapewnieniu odpowiednich warunków środowiska. Stosuje się uderzeniowe dawki witaminy A (20 000 j.m. na 1 kg paszy) przez 3 dni, witaminę B12 w ilości 2 mg na 1 ptaka przez 6 dni orz kwas acetylosalicylowy jako 0,01 % dodatek do wody przez 3-4 dni lub dłużej, aż do spadku śmiertelności. Leki podaje się w ciepłej wodzie (30-40 stopni C).

W przypadku zwiększonej powylęgowej lub potransportowej śmiertelności piskląt na skutek skazy moczanowej (przegrzanie i odwodnienie), stosuje się 6-10 godzin po wylęgu lub natychmiast po transporcie czystą, ciepłą wodę do picia.
Profilaktyka polega na zapewnieniu ptakom prawidłowych warunków wychowu, pielęgnacji i żywienia. Szczególnie ważne jest właściwe zestawienie paszy. Ponadto temperatura paszy i wody nie powinna być niższa od temperatury otoczenia.
W wychowie drobnostadnym (i fermowym z systemem wybiegowym) zapewnia się zielonki. Nie wolno podawać zamarzniętej paszy lub wody. W razie wystąpienia chorób przebiegających z biegunką, zapotrzebowanie na wodę gwałtownie wzrasta. Niedobór wody w tych wypadkach usposabia do skazy moczanowej.

Uwagi

We krwi oprócz zwyżki kwasu moczowego może pojawić się hiperglikemia. W chorobach przebiegających z biegunką i uszkodzeniem nerek dawki środków leczniczych podawanych do picia lepiej przeliczać na liczbę ptaków niż na ilość wody, ponieważ przy gwałtownym zwiększającym się pragnieniu można spowodować zatrucie lekami.

Pasze dobrej jakości o prawidłowej recepturze nie wywołują skazy nawet przy dużej zawartości białka. Ze względu jednak na to, że białko podwyższa poziom kwasu moczowego we krwi, wszelkie stany przebiegające z odwodnieniem (biegunki) mogą przy wysoko białkowej paszy zakończyć się pojawieniem skazy. Pasza dietetyczna o niskim udziale białka może mieć pomocnicze znaczenie lecznicze przy wszystkich chorobach, w których czynność nerek jest uszkodzona.

SKAZA WYSIĘKOWA KURCZĄT

Skaza wysiękowa jest chorobą niedoborową, spowodowaną deficytem witaminy E (tokoferolu) w paszy lub brakiem przeciwutleniaczy w paszach przemysłowych zawierających tłuszcze. Rolę przeciwutleniaczy w procesie jełczenia tłuszczów spełnia zawarta w karmie witamina E, tokoferole zaś biorą udział w metabolizmie tkanki nerwowej i mięśniowej. Drugim czynnikiem odpowiedzialnym za skazę wysiękową jest deficyt selenu w paszach lub zielonkach uprawianych na glebach ubogich w ten pierwiastek. Selen stanowi niezbędny element śladowy, którego niedobór pogłębia się przy podaży drożdży pastewnych. Brak witaminy E i selenu doprowadza do zwiększonej przepuszczalności ścian naczyń włosowatych i gromadzenia się płynu wysiękowego w tkance podskórnej.

Na skazę wysiękową chorują kurczęta, indyczęta i młode przepiórki w wieku 3-6 tygodni. U ptaka choroba trwa 2-5 dni, w stadzie około 2 tygodni.

Na kilka dni przed wystąpieniem skazy wysiękowej w stadzie zauważa się gorsze zużycie paszy i mniejszą ruchliwość. Objawy kliniczne pojawiają się nagle łącznie z masową zachorowalnością. Choroba w ciągu pierwszych 4 dni może objąć 30% stada. Duża śmiertelność (3% stada dziennie) występuje przez cały okres trwania choroby. Część ptaków zdrowieje. Choroba dotyczy młodzieży i tym samym nie wpływa na przebieg lęgów.

Do powstania choroby przyczyniają się: produkty roślinne w paszach i zielonki uprawiane na glebach ubogich w selen, pasze przemysłowe ubogie w witaminę E, pozbawione przeciwutleniaczy i źle magazynowane oraz nieświeży tran lub inne tłuszcze zwierzęce w karmie. Również usposabiająco działa zła wentylacja pomieszczeń, zagęszczenie, stres i intensywny wychów ptaków w nieodpowiednich warunkach środowiskowych.

Choroba objawia się niechęcią do ruchu, utratą apetytu i anemią. U chorych kurcząt pojawiają się początkowo obrzęki podskórne wokół szyi, klatki piersiowej, wola, głowy lub innych części ciała. Przy obrzękach szyjnych występuje duszność. Skóra w miejscach obrzęków jest sinoczerwona lub brudno brązowa. Wokół obrzęków barwa skóry może być fioletowo niebieska. Bardzo często uszkodzona skóra pęka i tworzą się przetoki, z których wypływa gęsty, krwisty płyn.

Niekiedy rany pokrywają się ciemnoczerwonym strupem. Zaatakowane części skóry nie wykazują lokalnie podwyższonej temperatury. Kurczęta są brudne, o pozlepianych piórach, często stoją w rozkroku. W wychowalni wyczuwa się duszny zapach. Śmierć następuje nagle, na skutek zaburzeń w krążeniu i kształtuje się w granicach 30-80% stada. Ozdrowieńcy nie nadają się do wychowu.
Sekcyjnie stwierdza się po przecięciu skóry w miejscach obrzęków wypływ różniej ilości różowego lub seledynowego, ciągnącego się wysięku. Płyn wysiękowy może odgraniczyć skórę właściwą od naskórka. W głębszych warstwach mięśni można spotkać wylewy krwawe. W jamie ciała często obserwuje się płyn w jamie brzusznej, worku osierdziowym i obrzęk płuc.

W rozpoznaniu różnicowym skazy wysiękowej należy wziąć pod uwagę skazę krwotoczną, chorobę Mareka (postać skórna), obrzęki zapalne (gorące) oraz zatrucia beztlenowcami.

Postępowanie lecznicze rozpoczyna się od rewizji paszy i natychmiastowej wymiany jej na inną. W leczeniu swoistym podaje się ptakom witaminę E w ilości 30 mg na 1 kg paszy, aż do spadku śmiertelności oraz selen. Duże dawki witaminy E stosuje się przez
7 dni, następnie wprowadza się preparaty zawierające witaminę E, kiełki pszenicy i owsa. Jako leczenie wspomagające podaje się witaminę C
w ilości 100 mg na 1 kg paszy, witaminę K-10 mg na 1 kg mieszanki oraz preparaty zawierające żelazo.
Należy zachować szczególną ostrożność przy leczniczym stosowaniu selenu.