Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

W żywienia stad towarowych i reprodukcyjnych stosuje się mieszanki paszowe wyprodukowane z różnych surowców wyjściowych, muszą one jednak zawsze zawierać niezbędną ilość, wszystkich istotnych z punktu widzenia wymagań pokarmowych ptaków, składników pokarmowych. Określenie optymalnej wielkości dziennej porcji paszy przeznaczonej dla każdego ptaka jest jedną z najważniejszych decyzji w prowadzeniu stada. Jej aktualna ilość zależy od poziomu składników odżywczych w mieszankach paszowych, warunków środowiskowych panujących w kurniku, a także od kondycji i zdrowotności stada. Celem dobrego żywienia jest wywołanie i utrzymanie wysokiej nieśności, przy zachowaniu odpowiedniej kondycji i zdrowia ptaków oraz wartości biologicznej jaj. Właściwe żywienie wpływa nie tylko na wskaźniki produkcyjne, ale oddziałuje równomiernie na efektywność chowu. Przez działania zmniejszające niektóre niekorzystne wpływy powstające z przyczyn obiektywnych, np. gwałtowne zmiany pogody, można utrzymywać nieśność ptaków i dostateczną wartość biologiczną jaj. Należy przestrzegać terminowego zadawania paszy i wody. Podawane w czasie produkcji pasze muszą, być świeże i o odpowiednim składzie. Przed rozpoczęciem karmienia nową, paszą całego stada, dobrze jest wypróbować ją na małej grupie osobników w celu określenia wartości biologicznej. Na podstawie obserwacji można wnioskować o stanie zdrowia ptaków.
Jeżeli nie wyjadają paszy, to trzeba sprawdzić, czy nie są chore. Wskazane jest doszukanie się przyczyn tego stanu rzeczy lub ewentualna zmiana paszy. Ptaki reprodukcyjne są bardzo wrażliwe na jakość pasz, niedobory witamin i substancji mineralnych. Paszę powinno się podawać punktualnie, w sposób zorganizowany. Przed rozpoczęciem nieśności dieta nie może być zbyt, bogata w składniki energetyczne ażeby nie doprowadzić do zatuczenia ptaków.

ENERGIA – LIMITUJĄCY SKŁADNIK POKARMOWY

Energia stanowi bardzo ważny tzw. limitujący składnik pokarmowy decydujący o terminie rozpoczęcia nieśności przez kury i wielkości produkowanych przez nie jaj. Uważa się, że produkcyjność niosek jest określona wpływem energii w 40 – 50%, białka w 20-30% i pozostałych składników odżywczych w 20%. Ustalono, że tempo przemiany podstawowej dorosłych kur, obliczone w dżulach energii metabolicznej (EM), traconej w ciągu 24 godzin, równa się 335 kJ/0,75 kg. Znacznie szybsze tempo metabolizmu cechuje młode ptaki. Na przykład, u 4-tygodniowych kurcząt dobowa produkcja ciepła wynosi 670 kJ/0,75 kg. Zapotrzebowanie bytowe na energię kur zależy, przede wszystkim od masy ciała Tab. 1, natomiast produkcyjne od składu jaja, tempa nieśności i stopnia wykorzystywania składników pobranych w paszy.


W jaju zostaje odłożone około 356 – 398 kJ (85 – 95 kcal). Jajo ważące 58 g zawiera około 6,5 g białka i 5,0 tłuszczu. Zapotrzebowanie na energię na wyprodukowanie jaja o masie 58 g wynosi 523 kJ +/- 42 kJ /125 kcal +/- 10 kcal/EM. Młode nioski wymagają ponadto pewnej ilości energii dodatkowo na wzrost co, np. dobowe zapotrzebowanie na energię metaboliczną dla rosnącej nioski typu mięsnego wynosi 1771 kJ /423 kcal/ Tabela 2.

Około 2/3 pobranej w ciągu dnia paszy kura zużywa na potrzeby utrzymania organizmu, natomiast 1/3 na produkcję jaj. Żywienie niosek powinno więc w pełni pokryć potrzeby bytowe /procesy życiowe/ i produkcyjne /budowa i znoszenie jaj/, które zależą od masy ciała, temperatury otoczenia, systemu chowu oraz poziomu wydajności nieśnej. Przy stosowaniu tradycyjnych pasz dostarczenie ptakom wymaganej ilości energii staje się niemożliwe. Stwierdzono również, że poziom energii metabolicznej zbóż jest wyraźnie zmienny i uzależniony od odmian oraz warunków wzrostu roślin. Na podstawie wieloletnich badań wykazano, że najmniejszy współczynnik zmienności uzyskuje się w przypadku kukurydzy, najwyższy – w przypadku jęczmienia (do 6%). Zaproponowano w związku z tym dwa praktyczne sposoby, umożliwiające uniknięcia zmienności energii metabolicznej w gotowej mieszance paszowej. Pierwszy polega na mieszaniu zbóż paszowych jednego gatunku i przygotowanie w ten sposób homogennej mieszaniny niezależnie od odmiany i warunków uprawy. Drugi proponuje zastosowanie odpowiednich równań na obliczenie energii metabolicznej zbóż, a uzyskane w ten sposób wartości powinny być użyte do przygotowania właściwych receptur. W celu obliczenia energii metabolicznej paszy lub jej komponentów /na podstawie składu chemicznego/ na przestrzeni wielu lat opracowano dużo równań. Uwzględniają one cały szereg współczynników oraz rodzaj zwierzęcia, dla którego przeznaczona będzie pasza. W połączeniu z nowoczesnymi metodami oznaczania składu chemicznego pasz pozwalają one na dokładne wyliczenie wartości energii metabolicznej. Chociaż nadal najlepszą metodą, oznaczania poziomu energii metabolicznej jest metoda bezpośrednia, jednakże ze względu na łatwość wykonania oraz znacznie niższe koszty w praktyce przemysłowej będzie obowiązywała metoda pośrednia.
Dodatek tłuszczu do diety – jako najbardziej skoncentrowanej formy energii pozwala na energetyczne dowartościowanie dawki, bez zubożenia jej w inne niezbędne składniki odżywcze. Oprócz tego polepsza homogenność mieszanki i fizyczną strukturę /zmniejsza pylistość/, co wpływa na jej większe spożycie. Wielu badaczy uważa, że tłuszcz dodany do paszy wywołuje tzw. ekstrakaloryczny efekt wyrażający się:
– synergicznym współdziałaniem między różnymi rodzajami tłuszczu, prowadzącym do wzrostu wykorzystania lipidów paszy,
– efektywnym wykorzystaniem energii dawki pochodzącej zarówno z lipidów, jak i nielipidów.

Stwierdzono, że ograniczenie dziennej dawki paszy dla rosnących kurcząt powoduje lepsze wykorzystanie energii metabolicznej, co sugeruje, że jest to spowodowane głównie niższą w żywieniu do woli strawnością i przyswajalnością tłuszczów bogatych, w nasycone kwasy tłuszczowe (kwas palmitynowy i stearynowy). Udowodniono również korzystny wpływ dodatku tłuszczu na czas przechodzenia paszy przez przewód pokarmowy.
Pozostaje ona dłużej w przewodzie pokarmowym i lepiej jest trawiona oraz wykorzystywana. Ponadto tłuszcz odgrywa ważną rolę w łagodzeniu skutków stresu cieplnego. Tłuszcz stanowi nie tylko uzupełnienie niedoboru energii w diecie, jest on także źródłem witamin (A, D, E, K) i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które potrzebne są do prawidłowego wzrostu i rozwoju ptaków. Drób może regulować spożycie paszy zgodnie ze swoimi potrzebami energetycznymi, co oznacza, że koncentracja składników odżywczych i energii w mieszance wpływa na jej zużycie. Ilość paszy pobrana przez ptaki, stanowi wskazówkę, czy dieta jest odpowiednia. Tylko pasze zawierające niezbędne składniki we właściwych ilościach i proporcjach mogą być racjonalnie, przez nie wykorzystywane. Spożycie mieszanki wzrasta przy zbyt niskiej jej kaloryczności. Niezależnie od temperatury otoczenia, ptaki utrzymują stałą temperaturę. Jeśli okaże się ona za niska, to tracą więcej własnego ciepła, a więc zmuszone są do większego spożywania paszy jako źródła dodatkowej energii. Ilość spożywanej przez ptaki hodowlane paszy ma istotny wpływ na ich wartość reprodukcyjną. Niedożywienie może między innymi przyczynić się do pogorszenia jakości produkowanego przez koguty nasienia poprzez zmniejszenie objętości ejakulatu i zdolności zapładniającej plemników, przekarmienie natomiast powoduje zatuczenie ptaków, obniżając tym samym ich przydatność do rozpłodu. Należy jednak podkreślić, że racjonalne zmniejszanie ilości spożywanej paszy, zwłaszcza w hodowli kur mięsnych jest w pełni uzasadnione i korzystnie wpływa na kondycję oraz płodność ptaków przeznaczonych do rozrodu. Odpowiednie ograniczanie spożywanej przez rozpłodniki paszy nie tylko nie pogarsza, ale znacznie polepsza ich kondycję i płodność, ale trzeba pamiętać o niekorzystnych skutkach przekarmienia i niedożywienia. Prawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa powinna zapewnić kurom właściwy poziom energii, umożliwiając pełne wykorzystanie białka i innych składników odżywczych.
Zależność między kalorycznością paszy, a jej spożyciem uznano za tak istotny czynnik, że są normy , które podają ilość składników pokarmowych w stosunku do poziomu energii w – kJ lub Mcal w 1 kg mieszanki, a wielu autorów twierdzi, że zawartość energii w 1 kg paszy powinna być podstawą układania norm.
Odżywcze substancje organiczne zawarte w paszach, takie jak:
białko, tłuszcz, węglowodany, odgrywają specyficzną rolę w budowie ciała ptaków i w pełnieniu różnych funkcji w procesach przemiany materii, a jednocześnie jako substancje zbudowane z węgla, wodoru i tlenu ulegają w organizmie utlenianiu (spalaniu), dostarczając tym samym ptakom uwolnionej energii cieplnej. Następnym, ogromnej wagi miernikiem wartości paszy jest poziom energetyczny skarmianej dawki, gdyż składniki energetyczne obok białka decydują o kosztach żywienia. Jak wiadomo, regulacja mechanizmu pobierania paszy przez ptaka jest uzależniona od dwóch ośrodków centralnego układu nerwowego – ośrodka sytości i ośrodka apetytu. Apetyt stymuluje poziom energetyczny dawki w taki sposób, aby zapewnione zostało pokrycie zapotrzebowania ustroju na energię. Zrozumiały zatem staje się fakt pobierania mniejszych ilości paszy w lecie oraz zmniejszenia się spożycia karmy w razie stosowania mieszanek wysokokalorycznych. Badania amerykańskie wykazały, że przy zachowaniu stałych parametrów środowiskowych – dla ujednoliconej pod względem masy ciała i produkcyjności grupy ptaków – przez podwyższenie kaloryczności dawki już o około 6% można uzyskać zmniejszenie spożycia paszy blisko o 2,5 kg na sztukę w roku. Podawanie mieszanek wysokokalorycznych nioskom typu mięsnego wiąże się jednak z niebezpieczenstwa zatuczania. Zaleca się nieprzekraczanie 11,7 MJ (2800 kcal/EM w kg paszy; Rachwał_201/5).
Ciąg dalszy w numerze 7.