Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

WITAMINA C KWAS ASKORBINOWY

Witamina C bierze udział w syntezie hormonów sterydowych kory nadnerczy i chroni adrenalinę przed utlenianiem. Chroni także przed niszczeniem witaminę E. Działa stymulująco na syntezę kwasu foliowego przez drobnoustroje jelitowe. Wywiera wpływ na procesy odpornościowe (powstawanie przeciwciał, stymulacja fagocytozy – rys. 1).

Witamina C stymuluje także spermatogenezę. W warunkach niekorzystnych (hodowla bateryjna, przegrzanie, przeziębienie, duże zagęszczenie) wzrasta zapotrzebowanie na witaminę C. Do niedoboru dochodzi także w przebiegu chorób zakaźnych wskutek niszczenia witaminy C przez zarazki, które utrudniają jej syntezę i resorpcję Przy równoczesnym zwiększeniu zapotrzebowania (procesy odpornościowe). Jest udowodniony jej dodatni wpływ na łagodzenie stresów, szczególnie stresu cieplnego, związanego z dużym zagęszczeniem ptaków, bądź z wysoka temperaturą zewnętrzną. Wykazano również jej wpływ na grubość i jakość skorup oraz na nieśność. Także niewielka jej ilość pomaga w regeneracji uszkodzonych nerek. Witamina C zmniejsza skutki zatrucia spowodowanego solą kuchenną. Chroni ona również ptaki przed długotrwałym, szkodliwym działaniem zimna. Wysoki poziom witaminy C w dawce opóźnia nieśność. Kwas askorbinowy stymuluje przemianę witaminy D w jej aktywne metabolity, dzięki czemu wzrasta przyswajalność białka, masa kości i zawartość w nich popiołu. Następstwem lepszej strawności białka jest, m.in., szybsze gromadzenie się protein w żółtku, dzięki czemu możliwe staje się przyspieszenie owulacji i znoszenia jaj. Okazuje się to szczególnie ważne w okresie upałów, gdy kury pobierają mniej paszy. Przy podawaniu im wówczas witaminy C są, one w stanie wykorzystać nawet paszę energetyczną (2800 kcal/kg, tj. 11,72 MJ energii metabolicznej), zwiększając tym samym nieśność. Jednym z ważniejszych problemów towarzyszących produkcji nieśnej, są jaja o cienkich i kruchych skorupach. Witamina C wpływa na przemianę wapniowo-fosforową, dlatego też przez jej podawanie ptakom można zapobiec znoszeniu jaj o cienkich i słabych skorupach (rys. 2).

Stwierdzono, że ciągłe dodawanie witaminy C do wody wpływa na pogrubienie skorup jaj, pod warunkiem, że podaje się ją dojrzałym płciowo kurom jeszcze przed rozpoczęciem produkcji jaj. Po tym okresie jest już za późno na taką terapię. Zawarte w wodzie sole mineralne powodują nieodwracalne szkody w odcinku jajowodu zwanym macicą, odpowiedzialnym za tworzenie się skorupy. Dlatego metoda ta stosowana w przypadku starszych kur nie przynosi efektu. Główna rola witaminy C polega na osłanianiu ptaków przed stresem. Za szczególnie cenny w zwalczaniu skutków stresu uznano dodatek kwasu askorbinowego w takich okresach życia ptaków jak: wychów (szczepienie, przycinanie dziobów, zmiana pomieszczenia), produkcja nieśna (upały) oraz transport do rzeźni. Zjawisko stresu i procesy adaptacyjne organizmu przebiegają w trzech etapach. W pierwszym etapie, gdy ptaki poddawane są stresowi (cieplny, żywieniowy, socjalny), następuje uwolnienie glikogenu z zapasów organizmu i szybkie przetworzenie go, przy współudziale katecholaminy w glukozę i tą drogą, dostarczenie energii niezbędnej dla procesów życiowych. Gdy działanie stresu trwa dłużej, wówczas glukoza wytwarzana jest na drodze rozkładu białek. Jest to proces prowadzący do wyniszczenia organizmu. Gdy zostaną wyczerpane wszystkie źródła, z których ptak mógł czerpać energię, wówczas dochodzi do upadku.

Mając na uwadze to, iż ptaki ciągle poddawane są działaniom stresogennym, rola witaminy C przejawia się w tym, że ułatwia ona procesy związane z wytwarzaniem katecholaminy (pierwszy etap stresu) oraz powoduje, że mniej białka ulega rozłożeniu do glukozy (drugi etap stresu). Mniej straconego białka w momencie stresu staje się przyczyną tego, że więcej białka ptaki przeznaczają na przyrosty, nieśność, wytwarzanie przeciwciał i inne procesy odpornościowe. Stąd też lepsza jakość skorup, więcej jaj, łatwiejsza adaptacja ptaków do zmiennych warunków środowiskowych.

Wpływ dodatku witaminy C do paszy na tempo wzrostu brojlerów utrzymywanych w warunkach podwyższonej temperatury

Według badań ilość witaminy C w organizmie ptaków jest często niewystarczająca, szczególnie w okresie intensywnego wzrostu młodych osobników. Stwierdzono bowiem, że do wieku 15. dni kurczę może zsyntetyzować mniej niż 3 mg kwasu askorbinowego (witaminy C) dziennie, a w wieku 30. dni – 15-20 mg. U indyków w 49. dniu życia ilość witaminy C w 1 ml plazmy krwi jest ponad 100% większa niż w 1. dniu życia, dlatego dodatek tej witaminy do diety dla rosnących ptaków okazuje się niezwykle ważny. Szczególnie istotne jest uzupełnienie niedoborów kwasu askorbinowego w przypadku – sytuacji stresowych.
Na rysunku przedstawiono wyniki badań dotyczące wpływu dodatku witaminy C do paszy na tempo wzrostu brojlerów, utrzymywanych w temperaturze zgodnej z normą lub podwyższonej przez krótki okres do 43 st C.  Z rysunku wynika, że nawet w normalnej temperaturze dodatek witaminy C oddziałuje korzystnie na tempo wzrostu brojlerów. Bez dodatku tej witaminy śmiertelność brojlerów narażonych na stres cieplny wynosiła 22%, a z dodatkiem tylko 7,3%.  Witamina C odgrywa ważną rolę w syntezie hormonów steroidowych (kortykosteroidów), które są, odpowiedzialne za mobilizację energii dla różnych funkcji życiowych, takich jak, np. utrzymanie temperatury ciała. W warunkach stresu cieplnego temperatura ciała ptaków otrzymujących wystarczającą ilość witaminy C jest istotnie niższa niż osobników z suboptymalnym poziomem tego składnika w diecie. Ponadto kortykosteroidy oraz witamina C (pośrednio) wpływają na poprawę odporności organizmu na choroby. Dzieje się to dlatego, że w sytuacjach stresowych kortykosteron jest często wytwarzany nawet w ilościach cytotoksycznych obniżających odporność organizmu na choroby, natomiast witamina C hamuje nadmierną jego sekrecję. Kwas askorbinowy to jedna z najbardziej niestabilnych witamin. Jego destrukcja następuje pod wpływem wysokiej wilgotności paszy oraz w przypadku obecności jonów metali ciężkich. Podczas przechowywania paszy przez 4 miesiące krystaliczny kwas askorbinowy potrafi stracić prawie całkowicie swą, aktywność, natomiast w tłuszczowych kapsułkach ochronnych pozostaje nieomal na stałym poziomie. Naturalnymi źródłami witaminy C są: zielonki, marchew, kiszonki, skiełkowane ziarna zbóż.