Roztocza w produkcji drobiarskiej

Bartosz Korytkowski

Roztocza to organizmy pasożytnicze powszechnie występujące w przyrodzie. Dzięki odporności na zróżnicowane warunki klimatyczne występują one w pozornie mało sprzyjających miejscach. Ich obecność powoduje zmniejszenie wyników produkcji, jak i zwiększenie śmiertelności w stadzie.

W ciągu dnia roztocza najczęściej przebywają w ukryciu, w zakamarkach, szczelinach pomieszczeń inwentarskich m.in. szczelinach ścian i podłóg, szparach, karmidłach, poidłach czy w przypadku klatkowego systemu chowu w miejscach łączenia klatek. Aktywność swoją przejawiają głównie nocą, ale w przypdkach bardzo dużej ich ilości stają się aktywne również w dzień, kiedy to atakują nie tylko ptaki, ale potrafią zaatakować również ludzi. Ptaki atakowane przez roztocza w nocy są niepokojone, pozbawione snu oraz nerwowe. Prowadzi to do pojawienia się świądu i niedokrwistości. Wynikiem czego jest ich osłabienie i wychudzenie. Ptaki pobierają mniej paszy, co przekłada się na pomniejszone tempo ich wzrostu. W przypadku drobiu użytkowanego w kierunku nieśnym odnotowuje się spadek nieśności (mogący dochodzić nawet do 30%) oraz zmniejszoną jakość jaj. Pojawiają się na nich charakterystyczne czerwone plamki (zmiażdżone pasożyty).
O stopniu chorobotwórczości roztoczy bardzo często decydują osobnicze cechy ich żywicieli takie jak: wiek, stan zdrowia, płeć, prawidłowe żywienie, mikroklimat, stopień adaptacji do pasożyta itp. Dla przykładu roztocza atakujące ptaki młode bardzo często doprowadzają do ich licznych padnięć. Zwiększa się również zjawisko wzajemnego dziobania ptaków, które prowadzi w stadzie do niepożądanych nawyków kanibalizmu i pterofagii. Warto podkreślić również, że roztocza mogą być odpowiedzialne za przenoszenie wielu groźnych chorób. Stwierdzono, że mogą one przenosić zarazki m.in. toksoplazmozy, białaczki kurzej czy cholery.
Spośród licznych roztoczy występujących zarówno na fermie, jak i w jej bezpośrednim sąsiedztwie na szczególną uwagę zasługuje ptaszyniec kurzy (Dermanyssus gallinae). Jest to bardzo groźny pasożyt, który powoduje u drobiu akariozę zwaną dermanysozą.
Ptaszyniec kurzy jest gatunkiem kosmopolitycznym o szerokim zasięgu występowania. Ciało ptaszyńca jest spłaszczone, barwy szarej. Długość ciała wynosi od 0,7 do 0,9 mm. Szerokość od 0,4 do 0,5 mm. Jest ono elastyczne, po najedzeniu się przybiera kulisty kształt. Zmienia się również jego ubarwienie na czerwone lub brunatne. Roztocz ten odżywia się krwią. Krew obierają już larwy pierwszego stadium (protonimfy). Pasożyty ssą krew około pół do półtorej godziny. Po pożywieniu się samica składa jaja. Podczas trawienia przez pokrycie ciała widoczny jest wyraźny zarys jelita. Ptaszyniec posiada bardzo mocne odnóża zakończone przylgą i pazurami. Larwy posiadają trzy pary odnóży, z czego poruszają się jedynie na dwóch. Osobniki dorosłe posiadają cztery pary odnóży. Przy przemieszczaniu się biorą udział odnóża II, III i IV pary natomiast odnóża I pary wykonują jedynie ruchy palpacyjne. Poruszają się bardzo sprawnie i szybko po wielu powierzchniach. Prędkość przemieszczania się może dochodzić nawet do kilku cm/s. Bytując na organizmie gospodarza, roztocza przemieszczając się po jego ciele, powodują nieprzyjemne i uciążliwe swędzenie.
Aparat gębowy ptaszyńca tworzą długie, sztyletowate szczękoczułki umieszczone w przedniej części ciała. Wysunięte szczękoczułki służą pasożytom do nacinania skóry żywicieli. Po nacięciu skóry, ptaszyniec wprowadza swoją ślinę, która jest toksyczna, zwłaszcza dla młodego drobiu. Ślina ma właściwości rozpuszczające tkankę skórną ptaka, co znacznie ułatwia sztylecikom dotarcie do drobnych naczyń krwionośnych, z których ptaszyniec pobiera krew. Cykl życia ptaszyńca (poprzez wszystkie stadia larwalne) trwa od 7 do 10 dni. Krótki cykl rozwojowy powoduje szybkie namnażanie się pasożytów, które na dodatek nie są specyficzne gatunkowo, w związku z czym mogą atakować wszystkie gatunki ptaków. Są też bardzo wytrzymałe, potrafią bez pożywienia przetrwać 5-9 miesięcy. Samica składa przez okres od 5 do 8 tygodni jaja w różnych zakamarkach pomieszczenia inwentarskiego. Z nich po 2 dniach wylęgają się larwy. Liczba składanych przez samicę jaj uzależniona jest od ilości pobranej przez nią krwi i może wynosić od 3 do 20.
Najczęściej roztocza dostają się do pomieszczenia drobiarskiego wraz z zakażonymi ptakami. Są one bardzo tolerancyjne w stosunku do niekorzystnych warunków termicznych. Potrafią one przetrwać zarówno w temperaturze -10OC, jak i 45OC. W przypadku niskich warunków termicznych ptaszyńce spowalniają tempo swoich przemian metabolicznych. Optymalnymi warunkami jest około 20OC i 70% wilgotności. Również niedostateczna ilość pożywienia nie stanowi dla nich problemu, w przypadku jego braku potrafią one przeżyć do kilku miesięcy.
Jak wspomniano na wstępie, negatywne oddziaływanie ptaszyńców na ptaki, odbywa się głównie poprzez ich niepokojenie (zwłaszcza w porze nocnej), co prowadzi do spadku ilości pobieranej paszy, obniżenia przyrostów i zmniejszenia nieśności. Zwiększona jest również ilość upadków itp. Dodatkowo rany powstające na ciałach ptaków są doskonałymi wrotami dla różnego rodzaju mikroorganizmów chorobotwórczych, które również mogą atakować organizm ptaka. Do tego typu mikroorganizmów zaliczamy m.in. bakterie z rodzaju Salmonella w tym Salmonella galinarum. Zwiększa się ubytek krwi a dodatkowo ślina pasożyta wykazuje działanie toksyczne i alergizujące.
W przypadku ludzi objawami ataku ze strony roztoczy jest także uporczywy, silny świąd a także miejscowe stany zapalne skóry w tym rumień i owrzodzenia. Ze względu na bardzo dużą tolerancję ptaszyńca w stosunku do zmiennych warunków termicznych czy ewentualnego braku pożywienia walka z nim jest niezwykle trudna. Ponadto pasożyt ten w ciągu dnia przebywa większość czasu w ukryciu, co dodatkowo uniemożliwia jego kontakt ze środkiem chemicznym. Pomimo tego, walka z tym groźnym roztoczem powinna być prowadzona jak najbardziej skutecznie. Należy każdorazowo przeprowadzać zabiegi dezynfekcji i dezynsekcji pomieszczenia inwentarskiego. Równie ważne jest prawidłowe odkażanie całego wyposażenia, urządzeń na fermie, które jak wspomniano wcześniej, także stanowią miejsce schronienia ptaszyńca. Ptaki powinny być traktowane akarycydami, a wszystkie osobniki już zarażone natychmiast odizolowane od stada. Istotnym z punktu widzenia higieny pomieszczenia jest również zabieg deratyzacji, głównie poprzez fakt, że gryzonie mogą przenosić opisywane powyżej roztocza. Należy również pamiętać, że w przypadku ograniczenia dostępu do żywiciela np. poprzez zwiększoną populację ptaszyńca lub ze względu na brak ptaków w pomieszczeniu mogą one przenosić się na ludzi.
Do najpopularniejszych metod zwalczania tego pasożyta należą metody mechaniczne, termiczne i chemiczne. Przy czym największą skuteczność osiągniemy, stosując kompleksowo metody z ww. grup. Metody mechaniczne polegają głównie na regularnym i dokładnym sprzątaniu pomieszczeń inwentarskich i wyposażenia fermy, myciu wszystkich urządzeń wodą z użyciem detergentów, a także na stosowaniu preparatów zawierających w swoim składzie formy krzemionki lub samej krzemionki. Dzięki temu możemy skutecznie ograniczyć ilość tego pasożyta. Formy krzemionki powodują uszkodzenia zewnętrznych warstw naskórka, co następnie prowadzi do zmniejszenia przenikliwości do wody, a w konsekwencji zabieg ten powoduje wysychanie i obumieranie roztoczy.
Metody termiczne to metody połowiczne, których działanie powoduje ograniczenie populacji ptaszyńca, a nie jego całkowite wyeliminowanie. Stosowanie metod termicznych polega na stosowaniu wysokiej temperatury, która może ograniczać rozwój tego roztocza.
Do najpopularniejszej i jednocześnie najbardziej skutecznej grupy zaliczamy metody chemiczne. Głównie są to metody polegające na stosowaniu oprysków. Należy stosować odpowiednie środki roztoczobójcze – akarycydy. Przed przystąpieniem do oprysku w celu maksymalnego zwiększenia jego skuteczności należy dokładnie posprzątać budynek. Nie powinien znajdować się w nim kurz (część preparatów w kontakcie z kurzem traci swoje właściwości), a także resztki paszy czy ściółki. Również karmidła i poidła powinny zostać wyniesione poza budynek. Ściółka po uprzątnięciu powinna być najlepiej spalona. Warto dodać, że roztocza po pewnym czasie uodparniają się na działanie danego środka chemicznego, dlatego ważne jest, aby systematycznie go zmieniać. Zaleca się także, aby oprysk był prowadzony głównie tam, gdzie mogą znajdować się roztocza, a więc w przypadku chowu ściółkowego tam, gdzie znajduje się ściółka. W przypadku chowu klatkowego czy rusztowego szczególnie w miejscach łączenia się klatek i rusztów. Ważne jest również, aby prowadzić oprysk systemów wentylacyjnych i do osuszania pomieszczeń drobiarskich, które to urządzenia są doskonałym schronieniem dla roztoczy.
Reasumując, warto raz jeszcze podkreślić, że obecność roztoczy w produkcji drobiarskiej jest niestety zjawiskiem dość częstym i kłopotliwym. Ptaszyniec kurzy pomimo swoich niewielkich rozmiarów stanowi poważne wyzwanie ekonomiczne dla sektora produkcji drobiu i jaj zarówno w naszym, jak i w innych krajach.
Pomimo szeregu metod, które możemy zastosować w celu eliminacji tych pasożytów, warto mieć świadomość, że żadna z nich nie jest w stu procentach skuteczna. Dlatego tak ważna jest profilaktyka oraz utrzymanie higieny pomieszczenia na najwyższym możliwym poziomie. Zaleca się kontrolę ptaków przybywających na fermę a także sprzętów czy np. wytłaczanek, poprzez które pasożyty te mogą przedostawać się do budynku inwentarskiego. Stosowane urządzenia powinny być możliwie jak najbardziej nowoczesne, ponieważ ich konstrukcja nie pozwala na chowanie się w ich zakamarkach roztoczy.
Spis piśmiennictwa dostępny u autora