Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Znaczenie wody w żywieniu zwierząt gospodarskich

Woda ma bardzo duże znacznie w żywieniu wszystkich gospodarskich zwierząt w tym i drobiu, będąc także wykorzystywana do produkcji dodatków paszowych, szczepionek i antybiotyków/chemotrapeutyków, jak również może być źródłem groźnych czynników zakaźnych.
Producent jaj dąży by produkcja jego stada, była opłacalna dzięki uzyskaniu wysokiej nieśności/nioskę, znoszącą jaja o mocnej skorupie, przy wysokim wykorzystaniu paszy i szybkim osiągnięciu szczytu nieśności, która winna utrzymać się na wysokim poziomie – do końca użytkowania. Zużycie wody przez drób, zależy od jej ilości, od temperatury otoczenia, składu paszy i systemu pojenia. Woda wg Damme i Hildebrand (2002), pełni w organizmie ptaka różne funkcje:

  • wchodzi w skład ciała ptaka;
  • transportuje odżywcze składniki w organizmie;
  • wydala z organizmu szkodliwe i metaboliczne odpady;
  • wydala z organizmu hormonów, enzymów i inne biochemiczne substancje;
  • współtworzy kształt komórek i wspomaga osmozę;
  • ułatwia przenikanie ciepła i reguluje temperaturę ciała;
  • jest medium do podawania szczepionek i leków.

Kury nieśne są utrzymywane na całym świecie, w różnych systemach chowu (klatki tradycyjne i wzbogacone, chów ściółkowy lub wolierowy, wybiegowy oraz organiczny), a także w różnych strefach klimatycznych (gorąca, umiarkowana i zimna). Jaja dostarczane konsumentom są zgodnie z ich wymaganiami tj. o białej lub brązowej skorupie, małe lub duże.

Współczesne koncerny hodowlane, dostarczają producentom zestawy towarowych mieszańców kur nieśnych i kurcząt brojlerów, dobrze sobie radzących z tymi wszystkimi różnymi uwarunkowaniami. Ponieważ światowy rynek, składa się z wielu, odmiennych segmentów, różnego rodzaju mieszańce towarowe, muszą mieć takie cechy, by spełniały różne, niestandardowe wymagania odbiorców. W związku
z tym, firmy hodowlane stale poprawiają możliwości produkcyjne kur. By ptaki mogły ujawnić swój genetyczny potencjał, należy im zapewnić dobre warunki chowu, klimatyczne, dobrą paszę i sprawne zarządzanie fermą oraz wodę o bardzo dobrych jakościowych parametrach.

Woda pitna – dobrej jakości

Cechy wody pitnej dobrej jakości to: przezroczystość, czystość, świeżość, brak smaku i zanieczyszczeń. Musi być łatwo odnajdywana przez ptaki, łatwo dla nich dostępna, by mogły wypić jej tyle, ile potrzebują. By uzyskać wodę pitną dobrej jakości, wg Stokvis (2011), należy zapewnić następujące warunki:

  • odpowiednie źródło wody,
  • system rozprowadzania wody w kurniku (zbiorniki wodne, linie wodociągowe, poidła).

Producent drobiu powinien znać odpowiedź, na następujące pytania:

  • co to jest źródło wody?
  • czy używana woda pochodzi z wodociągowej sieci, czy z wywierconego w ziemi odwiertu?
  • czy używana woda jest wodą powierzchniową?
  • czy jakość wody jest sprawdzana przed jej użyciem lub później, w jakikolwiek inny sposób?

Jakość wody pitnej określa Dyrektywa UE 83/90, dotycząca jakości wody dla ludzi, która musi być dostosowana do prawa krajowego. W Polsce reguluje to Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Tab. 1 i 2). Nie ma Rozporządzenia o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez zwierzęta.

Woda z sieci wodociągowej pochodzi zwykle z bezpiecznego źródła. Wodę z ziemnego odwiertu, można czasem używać, ale niekiedy zawiera ona pewne składniki, które nie nadają się do picia i dlatego jej jakość należy regularnie sprawdzać, w przybliżeniu raz w roku. Wg Stokvis (2011), wodę powierzchniową, można używać z dużymi ograniczeniami, ze względu na ryzyko zanieczyszczenia jej drobiowymi patogenami. Ptactwo wodne swobodnie wędruje z kraju do kraju i z kontynentu na kontynent, przenosząc choroby (np. ptasią grypę) oraz wydalając duże ilości odchodów, przy wodnych zbiornikach.

Tabela 1. Wymagania organoleptyczne i fizykochemiczne jakimi powinna odpowiadać woda do picia przeznaczona na potrzeby gospodarskie (Dz. U. 2017, poz. 2294).
Po sprawdzeniu źródła należy zawsze też sprawdzić jakość wody w linii, poidłach i smoczkach oraz na jej końcu. Jakość wody zależy również od czystości systemu wodnego, który w kurnikach powinien być regularnie czyszczony i odkażany, w przerwie między wymianą stada, lub po dokonanych zabiegach w systemie wodnym. Aby przez dłuższy okres produkcyjny, utrzymać rury wodociągowe w czystości, np. w reprodukcyjnym lub w towarowym stadzie kur nieśnych, system wodny musi być regularnie, raz na 3-4 miesiące sprawdzany i czyszczony. Jeśli system jest odkażany podczas produkcyjnego cyklu, należy postępować zgodnie z instrukcjami producenta odkażającego, zwłaszcza w odniesieniu do czynności płukania i prawidłowego dawkowania zalecanego preparatu.

Należy sprawdzić, czy system dostarczający wodę, jest szczelnie zamknięty i chroniony w dłuższym okresie produkcyjnym, przed zewnętrznymi zanieczyszczeniami. Zwrócić też trzeba szczególną uwagę na przechowywane pojemniki, zanim zaczniemy ich używać. Stokvis (2011), nie jest zwolennikiem odkażania wody podczas odchowu kurek uważając, że dobrze oczyszczony system pojenia, powinien zapewnić podczas 16-tygodniowego odchowu, uodpornienie się młodych kur na działanie takich bakterii jak E. coli, żyjących w środowisku. Do odkażania wody pitnej, można stosować łagodniej działające preparaty.

Tabela 2. Wymagania mikrobiologiczne jakimi powinna odpowiadać woda do picia przeznaczona na potrzeby gospodarskie ( Dz. U. 2017, poz. 2294).
W okresach między wymianą stada oraz podczas jego produkcyjnego okresu, do czyszczenia i odkażania systemu wodnego, można stosować różnego rodzaj czyszczące środki. Produkty te mogą zawierać (połączenia) kwasu octowego i nadtlenku wodoru, chloru, kwasów organicznych i kwasów nieorganicznych.

Stosując produkty zawarte w wodzie pitnej, szczególnie należy zwracać uwagę, na jej smak i kwasowość. Stosując kwasy, aby osiągnąć efekt odkażania – pH powinno być <4,0 i >3,5, ponieważ w przeciwnym razie, sprzyja to rdzewieniu metalowych elementów pojenia. Wysoki poziom chloru w wodzie wywiera na ptaki negatywny wpływ. By odkażanie chlorem było skuteczne, trzeba obniżyć pH wody, która nie może zawierać organicznych substancji oraz mieć niskie stężenie żelaza i manganu – jeśli tego nie będzie się przestrzegać, odkażanie chlorem, nie jest skuteczne.

Używanie przez dłuższy czas, do odkażania wody, tylko organicznych kwasów, może być niebezpieczne, gdyż w wodzie pojawią się grzyby i pleśnie. Zaleca się zatem używanie na przemian – kwasu i związków chloru.

Tabela 3. Zapotrzebowanie na wodę różnych gatunków i typów użytkowych drobiu (Damme i Hildebrabd (2002)

Dostęp ptaków do wody

Mimo, że kurnik jest wyposażony w urządzenia do pojenia drobiu, należy sprawdzić, czy dociera ona do wszystkich ptaków i czy mogą ją łatwo znaleźć i wypić? Czy jednodniowe pisklęta, mają wystarczająco dużo światła, by po wykluciu, znaleźć wodę? Czy woda jest świeża? Czy system pojenia został odpowiednio przepłukany, krótko przed wstawieniem piskląt? Czy wysokość, na której w kurniku zainstalowano poidła, jest właściwa i dostosowana do wieku/wzrostu ptaków? Jakie są systemy pojenia w różnych fazach produkcji (np. odchów kurek lub kury dorosłe)? Czy są używane dzwonowate poidła – czy smoczki, a jak smoczki – to jakie? Czy małe kurczęta, łatwo korzystają ze smoczków? Jakie jest ciśnienie wody w smoczku? Czy jest wystarczająca liczba pijących kurcząt/smoczek? Jakie jest ciśnienie wody w linii wodociągowej w kurniku? Przez ile godzin/dobę woda jest dostępna dla ptaków? Większość wcześniej wymienionych pytań, dotyczy również dorosłych ptaków.
W ocenie drobiu istotnym parametrem jest ilość zużywanej przez nie wody (Tabela 3 i Ryc. 1), który może być wskaźnikiem przebytych chorób oraz popełnianych błędów produkcyjnych.

Ryc. 1. Wpływ spożycia wody przez nioski na inne dane produkcyjne (Mischke, 2013)

Rozpuszczalność niektórych antybiotyków i chemioterapeutyków zależy od pH wody, a także od obecności
w niej składników mineralnych, z którymi wszystkie dodatki, mogą tworzyć biofilm, wewnątrz wodociągowych rur.
Z biofilmem, wiążą się także duże ilości bakterii i dlatego system pojenia, musi być systematycznie czyszczony.

Ryc.2. Zwiększenie liczby bakterii w systemach pojenia po zasiedleniu kurnika (Ross, Management manual, Aviagen, 2009)

Do najważniejszych zadań producenta drobiu należy utrzymywanie w liniach pojenia – prawidłowego ciśnienie wody. Dostarczana do kurnika woda, ma zwykle ciśnienie od 20 do 40 psi (1,4 do 2,8 bara) i jest tak wysokie, że może uszkodzić system pojenia, powodując wycieki i wytryski wody, a ptaki nie mogą uruchomić zaworków w poidłach.
Dlatego wszystkie, zamknięte systemy pojenia, są wyposażone w regulatory ciśnienia (reduktory), które umożliwiają producentowi dostosowanie go w linii poideł, do poziomu, zapewniającego ptakom wodę, potrzebną do prawidłowego rozwoju, ale zapobiegającego wyciekom i zawilgacaniu ściółki.

10 wytycznych Ziggity System dotyczący wody pitnej

Firma Ziggity System (2011) sformułowała 10 wytycznych, które winni stosować producenci nieśnych kur i brojlerów, by uzyskać optymalne ciśnienie wody w liniach pojenia:

1. Żadne dwa stada nie są takie same

To, co zadziałało dobrze w jednym stadzie, może przynieść katastrofalne skutki w innym. Zmianę ciśnienia wody, stosuje się, by zmienić warunki chowu w kurniku.

2. Zalecenia dla producenta nie są ściśle określonymi precyzyjnymi zasadami

Większość producentów zamkniętych systemów pojenia, typu smoczkowego, określa poziom w nich ciśnienia, zgodny z obserwowanymi warunkami, które nie zawsze są zgodne z ogólnymi zaleceniami dot. ciśnienia wody w poidłach.

3. Podstawowe warunki jakości ściółki

Ocena ściółki jest niezawodną metodą określania prawidłowego ustawienia ciśnienia wody. Ściółka pod poidłami winna być sucha i krucha i gdy ściśnie się ją w dłoni, powinna na chwilę pozostać skupiona, by potem się rozpaść. Jeśli ściółka pozostanie skupiona, oznacza złą jej wilgotność, w wyniku prawdopodobnie, zbyt wysokiego ciśnienia wody. Jeśli ściółka jest zbyt sucha i sypka, to ciśnienie wody prawdopodobnie jest zbyt niskie.

4 Wysokie ciśnienie wody nie zapewnia większego jej wypicia

Im wyższe ciśnienie wody, tym więcej wody jest zużyte, ale to nie oznacza, że więcej jej trafia do ptaków. Ptaki mogą wypić tylko określoną ilość wody i jeśli będzie stale podnoszone jej ciśnienie w rurach i poidłach, to jej nadmiar wody trafi do ściółki.

5. Wysoka ciepłota otoczenia zwiększa zużycie wody 

Gdy rośnie temperatura otoczenia, drób wypija więcej wody, której ciśnienie w poidłach winno wzrosnąć. Ptaki nie mają potowych gruczołów i tracą temperaturę ciała, poprzez dyszenie, usuwając wodę z płuc.

6. Niska temperatura otoczenia zmniejsza zużycie wody

W chłodniejszej temperaturze otoczenia, ptaki piją mniej wody. Pozostawienie ciśnienia wody, na takim samym poziomie, jaki był przy ciepłej pogodzie, powoduje nadmierną jej dostawę ptakom, co skutkuje zawilgoceniem ściółki i innymi poważnymi problemami.

7. Z upływającym wiekiem – broilery piją więcej wody

Odchów brojlerów, wymaga stałego dostosowywania ciśnienia w linii pitnej wody, podczas przyrostu masy ciała kurcząt, by zapewnić im dostawę właściwej ilości, potrzebnej wody do picia.

8. Większa ilość dostępnej wody pitnej, nie może spowodować większej żerności kurcząt

Jest prosta korelacja, między ilością wypijanej przez ptaka wody a ilością spożywanej przez niego paszy. Brojler wypija około 700-800 g wody, by spożyć 450 g paszy. Nie można zmusić ptaka do zjedzenia większej ilości pokarmu, przez podniesienie ciśnienia wody w poidłach. Ptak może wypić tylko tyle wody, ile utrzyma jej w swym dziobie i każdy jej nadmiar, będzie z niego wyciekał, zawilgacając ściółkę.

9. Ciśnienie wody nie może być takie samo w całym kurniku

Jeśli wodociąg jest zainstalowany na tym samym poziomie, ciśnienie wody w nim jest stałe. Jednak jeśli wodociąg przebiega na różnych poziomach – ciśnienie wody będzie większe w niżej położonej części kurnika, powodując tam zawilgocenie ściółki. Neutralizatory spadków poziomu wodociągu powinny być zainstalowane w każdej linii, by wyrównywać w nich ciśnienie wody w całym kurniku.

10. W kurniku należy uważnie ustawiać ciśnienie wody w linii pojenia drobiu

By osiągnąć i utrzymywać optymalne ciśnienie wody i dobrej jakości ściółkę, należy postępować zgodnie z zaleceniami specjalistów. Przestrzeganie zalecanych procedur spowoduje, że ściółka będzie sucha i poprawi się produkcyjność stada drobiu.

Podsumowanie

Kury nieśne i kurczęta brojlery, muszą zawsze mieć łatwy dostęp do wody pitnej, której jakość powinna być regularnie sprawdzana, gdyż zanieczyszczona – może powodować poważne, zdrowotne problemy. Kiedy nieśne kury nie piją, wówczas nie jedzą i nie znoszą jaj, a brojlery nie przyrastają.