Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Czy karmić i poić świeżo wyklute pisklęta – czy nie? – oto typowo Shakespearowskie pytanie, przed którym stoją pracownicy zakładów wylęgu piskląt typu brojler i kurek nieśnych. Zagadnie to, było wcześniej poruszane przez autorów, lecz problem jest nadal aktualny, gdyż szereg firm dąży do zmniejszenia strat w pierwszych dniach odchowu piskląt i poprawienia ich dobrostanu.

Najczęściej mówią – my kierując się nowoczesnymi dążeniami, stosujemy w naszych zakładach innowacyjne technologie lęgu, polegające między innymi na umożliwieniu świeżo wyklutym pisklętom dostęp do paszy i wody, by zapewnić im w ten sposób szybszy rozwój fizyczny i fizjologiczny. Inni natomiast są zdania, że natura nie po to wyposażyła pisklęta w woreczek żółtkowy, pełen zasobów pokarmowych, wystarczających mu na przeżycie, bez szkody, pierwszych 72 godzin, by zajmować się karmieniem i pojeniem, wykluwających się w ciągu 1-2 dni piskląt.  Jak się okazuje, wyniki badań naukowych zmierzający do rozwiązania tego kłopotliwego pytania – są niejednoznaczne. Co więc ma robić producent brojlerów czy nieśnych kur? W przypadku wystąpienia zakłóceń w odchowie młodych kurcząt, po nieudanych negocjacjach – kieruje sprawę do sądu.  Opóźniony dostęp świeżo wyklutych piskląt do pokarmu i wody powoduje utratę ich masy ciała głównie z powodu odwodnienia i szybkiego wykorzystania zapasów zawartych w woreczku żółtkowym. W celu określenia wpływu pozbawienia piskląt pokarmu i wody po wykluciu na ich rozwój, wydajność i dobrostan – zastosowano statystyczną metodę tzw. metaanalizę.
Pisklęta typu brojler i kierunku nieśnego, wykluwają się zwykle w ciągu 24-48 godzin, a następnie w 21,5 dniu, wyjmowane są wszystkie z klujnika i poddawane brakowaniu, szczepieniu, określaniu płci itp. oraz przewożone do fermy. Od momentu wyklucia – do przybycia na fermę, pisklęta pozbawione są zwykle dostępu do paszy i wody, a długość tego okresu zależy od ilości i przebiegu podejmowanych zabiegów.
Okres do pierwszego dostępu do paszy i wody nazywany okresem utrzymania i trwa zwykle 72 godziny, przy czym jego długość zależy głównie od odległości między zakładem wylęgowym a fermą. Pisklęta są zdolne przeżyć ten okres dzięki wykorzystywaniu rezerw pokarmowych zawartych w woreczku żółtkowym, które mogą jednak okazać się niewystarczające by pokryć wszystkie inne wymagania, jakie mają pisklęta w ciągu pierwszych 72 godzin po wylęgu. Pozbawienie piskląt w tym czasie dostępu do paszy i wody może mieć długotrwały negatywny wpływ na poziom ich dobrostanu oraz na wymagania behawioralne i fizjologiczne występujące w warunkach towarowej produkcji.

Struktura metaanalizy i jej wyniki

W ostatnich dziesięcioleciach badano wpływ pozbawienia piskląt paszy i wody na ich późniejszą wydajność, rozwój oraz poziom dobrostanu nie uzyskując powtarzalnych wyników, których większość, o charakterze ilościowym – nie poddano metaanalizie. Metaanaliza jest pojęciem z zakresu analizy danych i wnioskowania statystycznego, określające wtórne odkrywanie wiedzy metodą uogólniania informacji zawartych w publikacjach czy źródłach pierwotnych.
Celem badań De Jong i in. (2019), była identyfikacja oraz scharakteryzowanie metodami statystycznymi ilościowych, mierzalnych cech, szczególnie piskląt-brojlerów, na które miał wpływ brak ich dostępu do paszy i wody w pierwszych 72 godzinach życia. Zastosowano dwa typy metaanalizy: ilościową (MA) i jakościową (QA). Dawniej ilościowe wyniki wpływu braku dostępu piskląt do paszy i wody analizowano tylko metodą MA z podziałem na pisklęta pozbawione paszy i wody oraz na pisklęta pozbawione tylko paszy, ale mające od wyklucia dostęp do wody.
Przedłużenie okresu pozbawiania piskląt paszy i wody wpłynęło na osiągnięcie przez nie niższej masy ciała w 7, 21 i 42 dniu, w porównaniu z pisklętami otrzymującymi paszę tuż po wykluciu. Pobranie paszy od 0 do 7 dnia, od 0 do 21 i od 0 do 42 dnia, było niższe po 48 i więcej godzinach pozbawienia paszy i wody, w porównaniu z pisklętami, które miały dostęp do paszy i wody od momentu wyklucia. Pozbawienie piskląt paszy i wody nie miało wpływu na wykorzystanie przez nie paszy od 0 do 7 dnia życia natomiast było wyższe po ≥84 godzinach braku dostępu do paszy i wody. Na udział padnięć (%) między 0 a 21 dniem życia kurcząt nie miał też wpływu ten czynnik, natomiast wyższą śmiertelność odnotowano przy braku dostępu do paszy i wody piskląt przez ≥48 godzin.
Istotną interakcję stwierdzono między brakiem dostępu do paszy i wody a masą woreczka żółtkowego oraz długością czasu pozbawienia piskląt paszy i wody, a masą woreczka żółtkowego w trzech dniach życia.
Pisklęta pozbawione dostępu do paszy i wody przez pierwsze 72 godziny życia miały stosunkowo lżejszy woreczek żółtkowy od piskląt, którym ten dostęp zapewniono, a te, które mogły korzystać tylko z paszy – miały woreczek żółtkowy cięższy, bo nie korzystały z zawartego w nim pokarmu.

Wpływ braku dostępu piskląt do paszy i wody na ich cechy fizjologiczne

Względna masa woreczka żółtkowego

Około 18 dnia inkubacji, pozostała jeszcze niewykorzystana część żółtka, która absorbowana do jamy brzusznej zapewnia zarodkowi odżywienie w celu zapewnienia rozwoju i wzrostu po wykluciu. W pierwszych dniach po wykluciu pisklę zaczyna wykorzystywać energię zawartą w lipidach żółtka, bogatych w egzogenne węglowodany. Sugeruje się, że główną drogą wykorzystania żółtka jest jego cienkie połączenie z jelitem cienkim, podczas gdy w przypadku braku dostępu pisklęcia do paszy i wody – żółtko jest głównie resorbowane bezpośrednio do krwi przez błonę woreczka żółtkowego. Dlatego wczesne odżywianie świeżo wyklutych piskląt może stymulować resorpcję woreczka żółtkowego do jelita cienkiego, choć wykazano także, że wczesne żywienie piskląt – takiej resorpcji nie stymuluje.

Masa organów

Masa organów u drobiu służy zwykle do oceny jego rozwoju fizjologicznego. W wielu badaniach stwierdzono wpływ braku dostępu piskląt po wykluciu do paszy i wody na względną masę przewodu pokarmowego w tym jelit, wątroby, przedżołądka, żołądka i trzustki. Można więc sądzić, że brak dostępu do paszy i wody opóźnia wzrost organów trawiennych piskląt.

Rozwój jelit

U świeżo wyklutych piskląt, jelita nie są jeszcze całkowicie rozwinięte, ale ich rozwój fizjologiczny tj. masa i długość oraz morfologiczny – wysokość i powierzchnia kosmków, dojrzewanie erytrocytów i komórek kubkowych, organizacja i ustanowienie obszaru krypt, aktywność enzymów i ich zdolność absorpcyjna jest wystarczająca w pierwszych tygodniach życia kurcząt. Z jakościowej analizy (QA) wynika, że kilka wyników wskazywało na negatywny wpływ (liczbowo niższe wartości) braku dostępu piskląt do paszy i wody na długość dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego, ale nie stwierdzono długoterminowego oddziaływania.
Wysokość kosmków w 1 lub 2 tygodniu życia była niższa w niektórych badaniach po okresie braku dostępu do paszy i wody w porównaniu do równocześnie żywionych kurcząt, jakkolwiek niższą głębokość krypt stwierdzano głównie w jelicie czczym w pierwszym tygodniu życia. Niektóre pozytywne wpływy (wyższe wartości) braku dostępu piskląt do paszy i wody obserwowano w przypadku przewodu pokarmowego. Niektóre badania nie wykazały żądnego efektu. Sugeruje to, że brak dostępu do paszy i wody świeżo wyklutych piskląt może wpływać tylko na poszczególne odcinki przewodu pokarmowego. Wpływ tego czynnika na rozwój jelit wydaje się być jednak przemijający. Nie oznacza to, że efekt wtórny, wynikający z upośledzonego trawienia lub zdolności wchłaniania wywołującego np. zaburzenia w przyrostach masy ciała – nie może być długotrwały.

Czas dobrowolnego spożycia pokarmu i wody po wykluciu

W naturalnych warunkach, gdy pisklęta są „wodzone” przez kwokę, ona oferuje im do spożycia pierwszą paszę. Gdy brak jest kwoki, świeżo wyklute pisklęta dziobią, co popadnie, bez względu na to, czy to jest, czy nie jest pokarm. Trzeciego dnia już zaczynają rozpoznawać, co jest, a co nie jest pożywieniem i dziobać to, co należy.
Sugeruje to, że wczesne rozpoczęcie spożywania pokarmu, może poprawić dobrostan kurcząt, mimo że brak ich dostępu do paszy i wody, może nie mieć bezpośrednio ujemnego wpływu na poziom dobrostanu przejawiający się we wzajemnym dziobaniu się, które jest niezależne od stanu odżywienia. Świeżo wyklute pisklęta wykazują wrodzoną reakcję na dziobanie lśniących przedmiotów oraz wydają się poszukiwać wody. Badania przeprowadzone na nietowarowych typach dzikich kur dżungli też dowodzą, że wczesne dostarczenie im wody tuż po wykluciu, wpłynęło na poprawę dobrostanu piskląt.
Nadal jest niejasne czy brak dostępu do paszy i wody obniża pisklętom dobrostan, ze względu na niespełnioną behawioralną i fizjologiczną potrzebę pokarmu po wykluciu. Wykazano, że więcej piskląt skakało i wykazywało aktywnie czujność, a mniej piskląt wykazywało chęć do siedzenia wraz z wydłużaniem się czasu braku dostępu do paszy i wody, co uznano jako zwiększoną motywację do poszukiwania pożywienia i wody przez kurczęta, poddane dłuższemu okresowi pozbawienia pokarmu. Stres i frustracja piskląt wskazują na obniżony dobrostan mimo wcześniejszej sugestii, że wzajemne dziobanie się jest niezależne od stanu odżywienia.

Krótkotrwały skutek

Ilościową metaanalizą (MA) wykazano, że u świeżo wyklutych piskląt brak dostępu do paszy i wody przez średnio 24 godziny (tj. ≥12-36 godzin) wpływa istotnie na obniżenie masy ciała aż do 6 tygodnia życia, w porównaniu z wcześnie żywionymi pisklętami. Masa ciała i ilość pobranej paszy była tym mniejsza, im dłuższy był okres braku dostępu piskląt do paszy i wody (24, 48, 72 ≥84 godziny).
Nie wyjaśniono, czy wpływ braku dostępu do paszy i wody na masę ciała jest spowodowany upośledzeniem rozwoju, czy też opóźnionym początkiem procesu wzrostu. Wykorzystanie paszy w wieku 21 i 42 dni zwiększało się od 48 godzin braku dostępu do paszy i wody. Chociaż nie wykazały wpływu tego czynnika na udział (%) padnięć. Metaanalizą ilościową (MA) wykazano, że 48-godzinny brak dostępu do paszy i wody, wpływa na znacznie wyższy udział padnięć 6 tygodniowych kurcząt niż brak paszy i wody przez 24-godziny.
Wyniki metaanalizy jakościowej (QA) wskazują na przemijający, ujemny wpływ braku dostępu piskląt do paszy i wody aż do 6 tygodnia życia na rozwój wątroby i trzustki, oraz że czynnik ten może opóźniać rozwój dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Efekty te obserwowano głównie w pierwszym tygodniu życia piskląt. Stwierdzono również krótkoterminowe (potencjalnie niekorzystne) zmiany stężenia T3 i glukozy w osoczu. Trijodotyronina (T3) jest hormonem produkowanym w komórkach pęcherzykowych tarczycy (50% produkcji hormonu) oraz w tkankach obwodowych w wyniku przemiany tyroksyny – pozostałe 50%.
Stwierdzono, że 48 godzinny (≥36-60 godzin) brak u świeżo wyklutych piskląt dostępu do paszy i wody, prowadzi do mniejszej masy ciała i większego udziału padnięć 6-tygodniowych kurcząt, sugerując pogorszenie ich dobrostanu, ale wydaje się, że wpływ ten na rozwój narządów i stan fizjologiczny może być krótkoterminowy. Aby uniknąć kłopotów, rozprowadzający pisklęta powinien wiedzieć, komu je sprzedaje, a kupujący – producent winień dobrze znać podstawy postępowania ze świeżo wyklutymi pisklętami w rozprowadzającym je zakładzie wylęgowym. Główną drogą wykorzystania żółtka jest łączący go przewód z jelitem cienkim, podczas gdy w przypadku dostępu pisklęcia do paszy i wody, żółtko jest resorbowane bezpośrednio do krwi przez błonę woreczka żółtkowego.