Dr inż. Alina Rachwał, Poznań
Pobraną paszę organizm ptaka zużywa głównie do budowy nowych komórek i tkanek, na potrzeby energetyczne, część służy do syntezy hormonów i enzymów trawiennych, część gromadzi się w organizmie w postaci tłuszczu i glikogenu, a pozostała część zostaje wydalona w formie odchodów.
Fot. pixabay.com
Ilość składników pokarmowych podaje się w wartościach względnych, posługując się pojęciem ich procentowego udziału w diecie lub w wartościach bezwzględnych (g, mg, µg, j.m. w 1 kg paszy).
Zapotrzebowanie na każdy składnik pokarmowy oznacza jego ilość, która jest niezbędna do sprawnej działalności organizmu ptaka, z uwzględnieniem jego stanu fizjologicznego i przy założeniu, że chowany jest on w optymalnych warunkach środowiskowych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe stanowi wartość o znaczeniu teoretycznym. W praktycznym żywieniu używa się terminu „norma”, który określa wymagania ptaka wraz z tzw. marginesem bezpieczeństwa. Taki dodatek wynika ze zmienności składu chemicznego pasz, możliwości zmniejszenia się ich wartości odżywczej wskutek obróbki i przechowywania lub interakcji występujących między niektórymi składnikami (np. znaczne ilości wapnia obniżają przyswajalność cynku), zmienności spowodowanej niedoskonałym wymieszaniem składników paszowych, stanów stresowych ptaków, niewłaściwych warunków środowiska oraz niekiedy mało ścisłych danych dotyczących zapotrzebowania na niektóre składniki. Na podstawie norm żywienia układa się dawki pokarmowe z różnych pasz, stanowiące dzienny pokarm ptaka. Wartość odżywcza paszy zależy od ilości i jakości składników pokarmowych w jednostce oraz od stopnia ich strawności i przyswajalności. Strawność pasz określa tzw. współczynnik strawności, czyli procentowy stosunek wchłoniętej treści pokarmowej do paszy pobranej. Im większy jest ten współczynnik, tym dana pasza zostaje lepiej wykorzystana przez organizm. Strawność pasz w dużej mierze zależy od udziału w nich celulozy, tj. włókna.
Między strawnością a wynikami produkcyjnymi istniEje dodatnia zależność, gdy mieszanki paszowe bilansowane są o strawne aminokwasy oraz wartość energii metabolicznej, natomiast ujemna zależność powstaje w przypadku polepszenia strawności składnika będącego w nadmiarze, który przyczynia się do jeszcze większej dysproporcji. W intensywnym krwawieniu drobiu, zwłaszcza grzebiącego, a szczególnie reprodukcyjnego, stosuje się pasze o wysokiej sprawności (tabela).
Istnieje również możliwości jej zwiększenia przez odpowiednie zabiegi technologiczne i preparowanie (rozdrabnianie, ekspandowanie, granulowanie). Strawność pasz polepszają także dodatki paszowe, np. stymulujące wydzielanie soków trawiennych względnie dostarczające do przewodu pokarmowego enzymy obniżające lepkość treści jelitowej i zwiększające wchłanianie składników pokarmowych. Strawność składników pokarmowych, przede wszystkim fosforu zwiększa się znacznie po dodaniu do pasz enzymatycznych preparatów fitazy, natomiast ulega pogorszeniu po nieodpowiednio wykonanych zabiegach technologicznych (przegrzanie) oraz w przypadku przejścia w jelicie składników strawnych w niestrawne (fityny).
Współczynniki strawności składników pokarmowych dla ptaków, zależą od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, oddziałujących na ich organizm. Zalicza się do nich czynniki genetyczne, wiek, stan fizjologiczny i zdrowotny ptaków, ilość i jakość paszy oraz inne, trudno nieraz uchwytne czynniki środowiska, w którym przebywają ptaki.
Zakładając, że ptaki objęte badaniami dotyczącymi strawności pasz, stanowią tylko znikomy procent populacji hodowanej przez człowieka, a warunki środowiskowe w każdej fermie w danym okresie użytkowania są specyficzne, więc łatwo zgodzić się ze stwierdzeniem, że współczynniki strawności nie zawsze mogą być miarodajnym wskaźnikiem wartości pokarmowej pasz w praktycznym żywieniu drobiu.
Dużo prostszą metodą, obarczoną mniejszym błędem jest oznaczanie wartości określającej tzw. białko ogólne, która wymaga nieskomplikowanych metod laboratoryjnych. Oznacza się ilość azotu w paszy, a następnie uzyskaną wartość mnoży przez współczynnik 6,25, zakładając, że białko zawiera 16% azotu. Oczywiście i ta metoda nie jest zupełnie dokładna.
Z jednej strony opiera się o wartość średniej koncentracji azotu w białku, z drugiej pomija fakt, że azot zawarty w paszy może pochodzić również ze związków niebiałkowych, tzw. amidów. Amidy występują przeważnie w młodych zielonkach, kiszonkach oraz roślinach okopowych. Pasze te w żywieniu dużych stad kur, zwłaszcza reprodukcyjnych stanowić mogą jednak niewielki procent dawki pokarmowej (zielonki).
Receptury mieszanek paszowych powinny uwzględniać pełne fizjologiczne zapotrzebowanie ptaków na składniki pokarmowe, witaminy i mikro- oraz makroelementy. Jednak badania biochemiczne pasz mogą wykazać duże odchylenia od norm, zwłaszcza niedobory poszczególnych składników. Zatem niezbędne jest dołączenie do każdej wysyłanej mieszanki atestu, w którym określone będą rzeczywiste ilości poszczególnych składników odżywczych. Wówczas wiadomo czym i w jakich ilościach należy mieszankę uzupełnić. Zarówno brak, jak i niedobór, czy też nadmiar poszczególnych składników pokarmowych ma ujemny wpływ na zdrowotność i produkcyjność stada, a także na jego potomstwo.
Mieszanki paszowe koniecznie powinny zostać uzupełnione witaminami i składnikami mineralnymi w przypadkach choroby, stresów, szczepień profilaktycznych, badań diagnostycznych itp. Ilość i sposób ich podawania określa lekarz weterynarii bądź też opracowany program profilaktyczny. Większe zapotrzebowanie na witaminy mają ptaki młode i osobniki w okresie produkcji.
Należy jednak pamiętać, że spożycie paszy nie jest równoznaczne z jej przyswojeniem. Przy stanach zapalnych jelit lub zarobaczeniu, pasza albo jej poszczególne składniki są bardzo słabo wchłaniane i wykorzystywane. W takiej sytuacji ustaje również synteza witamin wytwarzanych w przewodzie pokarmowym ptaka. Na słabe wchłanianie witamin wpływa także nieodpowiedni ich stosunek przy podawaniu.
Stany zapalne jelit są jednymi z najczęściej spotykanych zmian anatomopatologicznych u drobiu. W dużym stopniu wynikają one ze złej jakości paszy bądź też częstych jej zmian, jak również nieprawidłowego i zbyt długiego magazynowania. Częste dostawy paszy, a przez to częste jej zmienianie, mimo pozornie tej samej receptury, według której powinna być zrobiona, powoduje nieżyty jelit, a w konsekwencji osłabienie organizmów, podatność na zakażenia itp. Długie magazynowanie gotowych mieszanek staje się przyczyną całkowitej inaktywacji witaminy A i znacznie zmniejsza zawartość witaminy E. W źle składowanych mieszankach jełczeją tłuszcze oraz rozwija się flora bakteryjna i grzybicza. W ten sposób powstają niedobory żywieniowe u niosek. Niedobory te dotyczą najczęściej pełnowartościowego białka, poszczególnych witamin oraz makro– i mikroelementów.
Problemy barotermicznego przetwarzania pasz i ich wartości wiażą się z zagadnieniami granulowania, ekstruzji i ekspandowania mieszanek oraz podatności surowców paszowych i dodatków na obróbkę barotermiczną, oraz efektywności przetwarzanych produktów w żywieniu zwierząt.
Procesy barotermicznego przetwarzania pasz przemysłowych i ich komponentów mają już swoją stałą pozycję w przemyśle paszowym. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono pozytywny wpływ procesów barotermicznych na likwidację skażenia mikrobiologicznego surowców paszowych i mieszanek oraz na strawność takich składników pokarmowych jak tłuszcz surowy, włókno surowe i związki bezazotowe wyciągowe. Natomiast procesy te nie powodują istotnych zmian w zawartości podstawowych składników pokarmowych (białko, tłuszcz, włókno). Wykazano jednak, że procesy barotermiczne mogą oddziaływać na. obniżenie poziomu witamin w mieszankach paszowych i na zmniejszenie strawności fitynianów w zbożach.
Powodzenie w hodowli, czy też w chowie ptaków zależy w znacznej mierze od jakości komponentów zawartych w mieszance, od prawidłowego jej zbilansowania oraz sposobu i terminu dostaw. Istotny wpływ także w paszy wywierają różne substancje o działaniu toksycznym mogące znaleźć się z powodu jej zepsucia lub też przedostają się do niej z komponentami wchodzącymi w jej skład. Zasadniczą rolę w unikaniu szkodliwego działania tych substancji odgrywa higiena żywienia bowiem kury ze względu na specyfikę budowy układu pokarmowego i procesów trawienia są znacznie mniej odporne na zatrucia wywołane paszą niż inne gatunki zwierząt gospodarskich. Istnieją również duże różnice międzyrasowe w odporności na działanie tych substancji.
Karma nieświeża, zanieczyszczona, bądź zawilgocona łatwo ulega procesom pleśnienia wywołanym przez grzyby m.in. z rodzaju Aspergillus i Fusarium. Produkty przemiany materii tych grzybów – mykotoksyny już w niewielkim stężeniu (około 20 µg na 1 g paszy) wywołują zmiany w ważnych narządach wewnętrznych i przyczyniają się do powstawania zaburzeń w przebiegu procesów metabolicznych.
