Dr inż. Anna Wilkanowska

Wątroba to największy gruczoł trawienny, który odpowiedzialny jest za setki ważnych procesów w organizmie. Jego kluczowym zadaniem jest filtracja krwi, wychwytywanie z niej toksycznych związków i przekształcanie ich do mniej szkodliwych form, które następnie usuwane są z ustroju. Chociaż wątroba ptaków ma zdolność regeneracji, nadmiar uszkadzających ją czynników, a zwłaszcza substancji, których nie może usunąć, wyrządzają jej odczuwane szkody. W związku z tym niezbędne jest zastosowanie wsparcia w postaci różnego rodzaju preparatów, pozwalających wrócić jej do pełnej sprawności.

 Wątroba u ptaków

Wątroba należy do największych narządów w organizmie ptaka. Nie ma jednorodnej struktury, podzielona jest na dwa płaty, których przednia część otula wierzchołek serca. Wielkość płata lewego i prawego wątroby, nie jest taka sama u każdego gatunku.
W przypadku kurcząt płat lewy podzielony jest na dwie części (środkową i boczną), natomiast na powierzchni prawego płata umiejscowiony jest pęcherzyk żółciowy, który nie występuje u wszystkich gatunków. Nie mają go strusie i gołębie, których wytwarzana przez wątrobę żółć spływa do dwunastnicy. Co ważne, wokół wątroby znajdują się wątrobowe przestrzenie otrzewne.

Charakterystyczną cechą wątroby u ptaków jest to, że wraz z wiekiem zmienia się nie tylko jej wielkość. U starszych osobników zarówno barwa, jak i konsystencja wątroby różnią się od barwy i konsystencji wątroby młodych zwierząt. Początkowo narząd, o którym mowa ma jasną barwę, po 5-7 dnia od wyklucia wątroba zaczyna ciemnieć, po około 2 tygodniach od przyjścia na świat wątroba młodego osobnika staje się czerwonobrunatna (czyli wygląda tak jak wątroba gniazdowników w chwili wylęgu). Warto jest również wspomnieć, że około tydzień po wykluciu, wchłonięta zostaje zawartość woreczka żółtkowego. Na wygląd wątroby wpływ ma płeć zwierząt.

U kur w okresie nieśności w wątrobie zaczyna gromadzić się tłuszcz, który ma wpływ na kolor narządu, który staje się również zdecydowanie bardziej kruchy niż u samców. Jest to związane z poziomem estrogenów w okresie nieśności. Poza tym, w przeciwieństwie do ssaków, wątroba ptaków nie ma budowy zrazikowej. W przypadku ptaków funkcjonalną jednostkę wątroby jest triada wątrobowa:

  • tętnica,
  • żyła
  • przewód żółciowy międzypłacikowy (międzyzrazikowy) wraz z kanalikami żółciowymi, naczyniami zatokowymi, hepatocytami.

Wieloboczne hepatocyty z jednym lub dwoma jądrami, tworzą miąższ narządu, w większości przypadków układają się w niewielkie beleczki. Hepatocyty wątroby ptaków cechują się różną wrażliwością na metabolity. Poza hepatocytami w sąsiedztwie triady wątrobowej (periportal) należy wymienić hepatocyty znajdujące się blisko żyły centralnej (periacinar) i te między periportal i periacinar. Trzy do pięciu hepatocytów otaczają kanaliki żółciowe.
Zielonkawa żółć ptaków, która dzięki biliwerdynie, zaangażowana jest w trawienie cukrów, ułatwia ona również wchłanianie tłuszczów (bierze udział w ich emulgacji). Żółć pęcherzyka żółciowego, ma pH od 5,9 do 6,8. Jej składnikami są wytwarzane w komórkach wątrobowych rozpuszczone w wodzie kwasy żółciowe, która łączą się z glicyną lub tauryną.
Co ważne, jest to płyn wytwarzany nieustannie. Warto jednak podkreślić, że w trakcie głodu żółć produkowana w wątrobie trafia do pęcherzyka żółciowego, natomiast podczas posiłku nagromadzona żółć zostaje uwolniona do dwunastnicy.
Kwasami żółciowymi są kwasy:

  • chenodezoksycholowy,
  • cholowy,
  • dezoksycholowy,
  • litocholowy,
  • ursodezoksycholowy,
  • ursocholowy,
  • hyodezoksycholowy.

 

Funkcje wątroby

Jeśli chodzi o funkcję, to wątrobę można zakwalifikować do czterech kategorii: metaboliczna, magazynująca, detoksykacyjna, zapasowa. Wątroba bierze udział w metabolizmie węglowodanów i lipidów, jest to narząd zaangażowany w metabolizm i magazynowanie witamin, metabolizm hormonów i środków leczniczych. Ponadto w wątrobie ma miejsce synteza aminokwasów endogennych, jest to organ, w którym puryna przekształcana jest w kwas moczowy. To tutaj dochodzi też do rozpadu hemoglobiny i hemu.

To dzięki wątrobie z organizmu usuwane są różne toksyny, metabolity, jej zadaniem jest ochrona przed zakażeniami, ze względu na fakt niewystępowania u większości ptaków wyraźnie uformowanych węzłów chłonnych. Do najważniejszych funkcji wątroby należy również wytwarzanie białek osocza i hormonów takich jak estrogeny, które powodują zwiększenie ciężaru wątroby, przyspieszają jej regenerację.

Przeprowadzone do tej pory badania naukowe wykazały, że większość chorób ptaków przebiega z zaburzeniem funkcji wątroby.
Na uwagę zasługują choroby wirusowe. Jedną z takich chorób jest Choroba Mareka – wysoce zakaźna wirusowa choroba nowotworowa występująca u kury domowej. Guzy będące objawem tego schorzenia obserwuje się w narządach wewnętrznych: wątrobie, śledzionie, jajnikach, sercu, płucach, żołądku, a także w obrębie brodawek piór. Chorobą wątroby, która powszechnie występuje u kurcząt jest wtrętowe zapalenie wątroby. Należy również wspomnieć o chorobie dużej wątroby i śledziony (big liver and splenomegaly – BLS), zespole zapalenia wątroby i splenomegalii (hepatitis-splenomegaly syndrome – HSS). Drób jest wrażliwy nie tylko na choroby wirusowe, wątroba jest bardzo podatna na zakażenia bakteryjne, wywołane przez bakterie Gram-dodatnie, jak również i Gram-ujemne, np. Enterobacteriaceae (często E. coli, Salmonella spp.), Staphylococcus spp. i Streptococcus spp.

Witaminy ułatwiające regenerację wątroby

Aby wątroba kur miała szansę na szybką i skuteczną regenerację, niezbędne jest zastosowanie suplementacji witamin z grupy B, witaminy E, biotyny, choliny itd. Na szczególną uwagę zasługuje wymieniona jako ostatnia cholina, czyli witamina B4. Jest to organiczny związek chemiczny, który bierze udział w licznych procesach biochemicznych odpowiedzialnych za prawidłową pracę wielu narządów. Pomaga utrzymać wątrobę w ryzach – dzięki cholinie wątroba może liczyć na dodatkową ochronę, ochrania ona przed lekami, toksynami i wirusami. Chroni wątrobę przed marskością i totalnym uszkodzeniem. Razem z choliną do substancji lipotropowych zaliczana jest metionina, która przeciwdziała nagromadzaniu się nadmiernych ilości tłuszczów w wątrobie, eliminuje metale ciężkie. Metionina zapobiega nagromadzaniu się nadmiernej ilości tłuszczu i poprzez stymulację produkcji lecytyny redukuje cholesterol. Szukając sposobów na regenerację wątroby u kur, nie można zapomnieć o biotynie, która:

  • odgrywa kluczową funkcję w metabolizmie tłuszczów,
  • jest niezbędna do prawidłowego przebiegu tych procesów,
  • jest potrzebna do metabolizmu protein.

W okresie rekonwalescencji, zwiększonego zapotrzebowania na składniki pokarmowe oraz pobudzenia metabolizmu u ptaków zaleca się podawać im witaminy B12, PP i sorbitolu, które stymulują wydzielanie żółci, sprzyjają lepszemu metabolizmowi tłuszczy oraz przyspieszają przesuwanie treści jelitowej. Procesy odnowy wątroby wspomaga również witamina D3, która jest ważna dla utrzymywania homeostazy wapniowo-fosforanowej.

Zioła dla wątroby

Kluczowe znaczenie dla regeneracji wątroby mają wyciągi ziołowe (z ostropestu plamistego, mniszka lekarskiego, ostryżu długiego i glistnika jaskółcze ziele), które pobudzają czynności wątroby. Wspomagają:

  • odtruwanie organizmu,
  • przemiany aminokwasów,
  • magazynowanie glikogenu,
  • funkcje trawienne – wydzielanie żółci,
  • przyspieszają regenerację komórek tego narządu,
  • usuwanie metali ciężkich,
  • ochronę przeciw zakażeniom wirusowym.

Działanie ziół można spotęgować witaminą C, która działa osłaniająco na wątrobę. Spośród wymienionych ziół, na szczególną uwagę zasługuje ostropest plamisty, który swoją nazwę zawdzięcza legendzie, wedle której białe plamki na liściach ostropestu to pamiątka po kroplach mleka Matki Boskiej karmiącej Dzieciątko Jezus. Lecznicze właściwości ostropestu były znane już w Starożytności (opisane przez Teofrasta w IV w. p.n.e.). Ostropest plamisty wykazuje właściwości lecznicze dzięki zawartości sylimaryny, czyli substancji będącej kompleksem znajdujących się w owocach ostropestu flawonoliganów. Ciekawostkę stanowi fakt, że sylimaryna jest obecnie najlepiej przebadanym produktem pochodzenia roślinnego stosowanym w leczeniu chorób wątroby. Sylimaryna występuje w całej roślinie, ale jej największe stężenia znajdują się w owocach i nasionach. Szacuje się, że owoce ostropestu plamistego zawierają 2-3% sylimaryny, z kolei nasiona zawierają również betainę, która ma właściwości hepatoprotekcyjne, oraz podstawowe kwasy tłuszczowe, które mogą mieć udział w przeciwzapalnych efektach sylimaryny.
Sylimaryna odpowiada za stabilizację błon komórkowych hepatocytów w wątrobie, czyli chroni wątrobę przed szkodliwymi substancjami, pobudza jej naturalne zdolności regeneracyjne. Pomaga również regenerować komórki wątroby, stymulując biosyntezę białek i zwiększając procesy podziałów w uszkodzonych komórkach, wzmacnia detoksykujące możliwości wątroby. Sylimaryna to jeden z najsilniejszych antyutleniaczy, może ona zahamować destrukcyjne działanie wolnych rodników i wspomaga wzrost poziomu glutationu, od którego zależy skuteczność wszystkich innych przeciwutleniaczy.
Już wiele badań naukowych potwierdziło właściwości sylimaryna. Mechanizm działania wspomagającego regenerację miąższu wątroby wspomnianego związku został doświadczalnie zbadany na myszach i szczurach. Wykazuje, że sylimaryna powoduje zwiększenie aktywności DNA – zależnej polimerazy RNA, co zwiększa biosyntezę białek w uszkodzonych hepatocytach.
Co ważne, stymulacja biosyntezy białek ma miejsce jedynie w uszkodzonych narządach, natomiast sylimaryna nie wywiera tego wpływu na zdrową wątrobę. U szczurów, u których dochodzi do włóknienia wątroby bez odczynu zapalnego, sylimaryna w dawce 50 mg/kg/24 h zmniejszała włóknienie wątroby o 30-35%. Zastosowanie 1/2 tej dawki nie miało wpływu na stopień włóknienia wątrobowego.

Sprawną regenerację zapewnia również wspomniany mniszek lekarski, który pobudza wydzielanie żółci w związku z czym, warto stosować go w leczeniu chorób wątroby oraz woreczka żółciowego. Poza tym mniszek lekarski oczyszcza organizm, usuwa toksyczne substancje z wątroby oraz pęcherzyka żółciowego.

Właściwości prozdrowotne posiada także ostryż długi, którego związki czynne działają ochronnie na komórki wątrobowe (hepatoprotekcyjnie). Kurkuma (ostryż długi) – Curcuma longa (Curcuma domestica) jest to bylina z rodziny imbirowatych, której surowcem zielarskim jest kłącze kurkumy długiej (Curcumae longae rhizoma), zawierające co najmniej 3% pochodnych dicynamoilometanu (kurkuminoidy) w przeliczeniu na kurkuminę i co najmniej 3% olejku (głównie seskwiterpeny) w stosunku do suchego surowca. Kurkuma ma silne właściwości żółciotwórcze, ułatwia przepływ żółci w przewodach żółciowych i ma pozytywny wpływ na ich kurczliwość. Ma właściwości bakteriobójcze, przeciwzapalne oraz antyoksydacyjne. Pozytywnie działa na bazowe funkcje wątroby i trzustki, przez co metabolizm węglowodanów oraz tłuszczy staje się wydajniejszy, a białko jest lepiej przyswajalne.

Wśród substancji leczniczych, które wspomagają regenerację uszkodzonych hepatocytów, wymienić należy substancje czynne z karczocha (Cynara cardunculus L.), którego podstawową substancją leczniczą jest cynaryna. Przyspiesza ona odtruwanie organizmu – np. przez pobudzenie układu moczowego (usuwanie wody, chlorków i mocznika).

Węgiel drzewny

Na zdrowotność wątroby u kur i innych gatunków drobiu ma również wpływ węgiel drzewny, który uzyskiwany jest w wyniku suchej destylacji drewna z drzew liściastych. Co ważne węgiel drzewny jest źródłem składników mineralnych występujących w formie rozpuszczalnej i łatwo dostępnej. Węgiel drzewny:

  • cechuje się wyjątkowymi właściwościami absorpcyjnymi,
  • wykazuje lecznicze działanie względem przewodu pokarmowego,
  • zapobiega alkalizacji jelit,
  • jest detoksykantem,
  • jest środkiem wspomagającym funkcje wątroby.

Węgiel drzewny jest środkiem żółciopędnym, działa analogicznie do soli kwasów tłuszczowych. Sole mineralne, które znajdują się w węglu drzewnym, tworzą z wodą zasady i znacząco obniżają napięcie powierzchniowe treści jelit, emulgują tłuszcze i tym samym wspomagają pracę wątroby. Ma to kluczowe znaczenie w przypadku stosowania w żywieniu drobiu mieszanek natłuszczanych.

Piśmiennictwo dostępne u autorki