Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Obecnie na polskim rynku popularne są dwa zestawy kurcząt brojlerów pochodzące z dwóch firm: Aviagen – Ross 308 i Cobb-Vantress – Cobb 500, osiągające średnią masę ciała dla obu płci, w 42 dniu odchowu odpowiednio 2.918 g (Aviagen, 2019) i 2.952 g (Cobb-Vantress, 2018), obydwa szybko opierzające się o białej barwie upierzenia. Ptasie pióra są najbardziej skomplikowanym i wyspecjalizowanym tworem zwierzęcego naskórka i powstały na prehistorycznych gadach przed wieloma milionami lat.

foto: Pixabay.com

Zapewniają utrzymanie gładkiej i opływowej sylwetki ciała i tworzą bardzo skuteczną izolację cieplną oraz chronią przed niepożądanymi czynnikami zewnętrznymi (Łukasiewicz, 2020).
Ponieważ handlowy wiek brojlerów stale się skraca, „dojrzałość” okrywy piór staje się coraz ważniejsza, by chronić ich skórę i znajdujące się pod nią tkanki. Wbrew powszechnemu przekonaniu, pióra na brojlerze nie rosną przypadkowo ani jednolicie na całej powierzchni jego skóry, ale na odrębnych, wydzielonych jej powierzchniach (Lesson, 2021) tzw. pterylach, oddzielonych od siebie połaciami prawie nagiej skóry, zwanymi – apteria (Łukasiewicz, 2020).
Wzrost piór zaczyna się 5 dnia inkubacji, pojawiając się w postaci wyraźnego pasa, który pokrywa co najwyżej 75% powierzchni skóry. W wieku 40 dni brojler będzie miał pióra ważące około 50 gramów, pozostałych po wcześniejszym przepierzeniu się w bardzo młodym wieku.
Na początku inkubacji, komórki skóry zaczynają formować się w „linie”, które ostatecznie przekształcają się w pióra, widoczne gołym okiem już w 9 dniu. Zarodek wygina się podczas rozwoju (wzrostu) do tyłu, tak by pióra dopasowały się do ciała. Nieprawidłowe ułożenie piór (np. na kształt skrzydeł helikoptera), może być spowodowane na skrzydle przez pęcherzyki embriona, które zaczynają właściwie się układać około 8 dnia inkubacji.
Po wykluciu osłona każdego pióra wysycha i odpadają pokrywające je łuski, przyczyniając się do powstawania resztek po wylęgowych. Istnieją przekonujące dowody na to, że warunki inkubacji mogą mieć duży wpływ na wzrost i wygląd piór. Badania przeprowadzone kilka lat temu przez Novus International Inc., wykazały że wczesny „stres cieplny”, jaki przechodzi zarodek, powoduje opóźnienie procesu rozwoju upierzenia. Przegrzanie młodych embrionów, częściej występuje w wieloetapowych aparatach wylęgowych, w których jaja są zawsze wkładane do bardzo ogrzanych aparatów.
W przypadku lęgów prowadzonych w aparatach, jednostopniowych, wszelkie problemy związane z przegrzewaniem występują znacznie później i stwierdzono, że nawet przegrzanie klujnika o +10oC, nieznacznie tylko zmniejsza tempo wzrostu i ilość pierza na piersi u brojlerów, które osiągnęły rynkową masę ciała.

Okrywa piór

Skóra kurcząt brojlerów pokryta jest piórami, rogowym wytworem naskórka, które chronią ciało ptaków przed utratą ciepła i szkodliwymi wpływami czynników zewnętrznych (środowiskowych). W upierzeniu drobiu rozróżnia się kilka typów piór w zależności od ich rozmieszczenia na ciele ptaków (PN-ENI 1885.: Pierze i puch: Terminy i definicje, 2000):

• pióra konturowe
oraz skrzydłowe i ogonowe;
• pióra puchowe pozbawione stosiny i dutki;
• pióra puchowe o cienkiej i wiotkiej osi;
• pióra nitkowate, czyli szczeciniaste.

Na rysunku 1 przedstawiono typy piór kur oraz ich budowę u osobników dorosłych.

 

Fakt, że większość ptaków ma jednolitą osłonę piór, wynika z określonych kątów i warstw piór, których położenie na ciele ptaka zapewnia, by pióra stanowiły najbardziej wszechstronną ochronę skóry. Około 25% jej powierzchni nie jest pokryta piórami. Najbardziej godny uwagi obszar bez piór, znajduje się pod skrzydłami i dlatego ptaki je rozpościerają pod wpływem stresu termicznego, próbując ochłodzić skórę. Wnętrze podudzi i spód skrzydeł, są również pozbawione w naturalny sposób mieszków piórowych.
Pióra wyrastające w określonych miejscach nazywamy „opierzkami”, a pozbawione piór – „bezpierzkami”. U piskląt występują pióra embrionalne, czyli tzw. puch embrionalny, który w miarę wzrostu ptaków zostaje wymieniony na dojrzałe opierzenie. (Smolińska i Kopeć, 2007). Wszystkie kurczęta przechodzą przez proces wypadania piór (pierzenie) zarówno tak jako młode osobniki, jak i dorosłe ptaki. W miarę wzrostu i wypadania różnych następujących po sobie pokoleń piór, w końcu i one są zastępowane piórami ptaków dorosłych. Wczesny wzrost piór może zostać spowolniony żrącymi środkami odkażającymi, którymi traktowana jest komora lęgowa w klujniku i tak np. zdrowe pisklęta brojlery okazuje się, że mają piersi prawie pozbawione puchu, na skutek nadmiernego traktowania obszaru lęgowego – wodorotlenkiem wapnia.
Druga wymiana opierzenia u nowoczesnych kurcząt brojlerów, zwykle zaczyna się około 4-5 tygodnia życia i jest to jedyny proces przepierzania, mający dla nich istotna znaczenie.

Fizykochemiczne właściwości piór

Pióra zbudowane są w 91% z białka (keratyny), 1% tłuszczu i 8% wody. W skład keratyny wchodzą aminokwasy, głównie takie jak cysteina, glutamina, prolina i seryna (Tab.1).

Keratyny są nierozpuszczalnymi białkami znajdującymi się w stosinie piór, kopytach, łuskach, włosach, paznokciach i w warstwie rogowej (Łukasiewicz,2020), stanowiąc ogromny problem dla przetwórczego przemysłu, wytwarzającego ogromną ilość niekonsumpcyjnych odpadów.
Pióra stanowią główny, niejadalny produkt uboczny produkcji brojlerów, przekraczając masę 3-4 mln ton/rok.

Genetyczne podstawy rozwoju okrywy piór

Wybór rasy (rodu) brojlerów może mieć ogromny wpływ na upierzenie, ponieważ większość firm hodowlanych drobiu oferuje kurczęta, których płeć ma charakterystyczną barwę okrywy piór. Przez wiele lat uważano, że pojedynczy recesywny gen sprzężony z płcią, wpływa na tempo wzrostu piór, szczególnie młodych piskląt. Po wprowadzeniu tego genu do stada hodowlanego obie płcie mają upierzenie, które pozwala na uproszczone określenie płci u nowo wyklutego pisklęcia. Kurka będzie szybko się opierzać i można ją odróżnić od kogutków przy wykluciu na podstawie dłuższych ich piór pierwotnych.
Na podstawie genetycznie uwarunkowanej szybkości rozwoju lotek I i II rzędu oraz barwy puchu, u jednodniowych piskląt można określić płeć. Tzw. płcioznaczne lub autoseksingowe pisklęta uzyskuje się ze skrzyżowania homozygotycznego koguta kk z wolnoopierząjąca się hemizygotyczą (K-) kurą. Potomstwo w połowie będą stanowiły heterozygotyczne (Kk), wolnoopierzające się kogutki i szybko opierzające się, hemizygotyczne (k-) kurki (Gilewski i in., 2010).
Zaangażowane w upierzenie geny, zasadniczo opóźniają pojawienie się piór, a w wieku 5-7 tygodni upierzenie kogutków i kurek jest podobne. Jeśli występują różnice w późniejszym wieku, to uwidocznią się zawsze w długości piór ogona, ponieważ koguty późno opierzające się, nie rozwijają się zwykle intensywnie przed 17-20 dniem życia. Na kolor piór mają również wpływ geny powiązane z płcią, a więc przy pomocy tej cechy można określać płeć piskląt. Interesująca jest myśl, że określanie płci na podstawie kolorów opierzenia zarodka w jaju, nawet u starszych embrionów – może być zautomatyzowane (Lesson, 2021).

Równowaga hormonalna

Hormony tarczycy i hormony płciowe mają duży wpływ na wzrost i rozwój piór kurcząt brojlerów. Tyreidektomia, czyli włączenie antagonistów tarczycy do paszy brojlerów z atrofią tarczycy, powoduje zatrzymanie wzrostu piór, chociaż jest ono odwracalne, jeśli wznowi się normalne odżywianie. Tyreidektomia jest zabiegiem usunięcia tarczycy, a niedoczynność tarczycy, to choroba polegająca na niedostatecznym wydzielaniu tyroksyny (Lesson, 2021).
Wśród dość często stosowanych substancji są m.in. niektóre dodatki paszy i leki, a także występuje nadmierne spożycie jodu. Działanie części z nich opiera się na bezpośrednim wpływie na funkcję hormonalną tarczycy lub na wydzielanie przez przysadkę TSH. Niektóre z nich mogą wchodzić w reakcje z odczynnikami używanymi do oznaczania stężenia hormonów, skutkiem czego będzie występowało zaniżenie lub zawyżenie ich wartości, co może prowadzić do błędnej interpretacji stanu klinicznego kurcząt, a nawet postawienia niewłaściwej diagnozy. Oznaczenie stężenia TSH (hormon tyreotropowy, tyreotropina) jest najczulszym badaniem wykrywającym zaburzenia czynności tarczycy, łącznie z zaburzeniami bezobjawowymi oraz umożliwiającym monitorowanie i ocenę skuteczności leczenia niedoczynności i nadczynności tarczycy.
W sytuacjach atrofii tarczycy młode ptaki mogą być prawie nagie – bez puchu i piór. Brak równowagi hormonów tarczycy u towarowych kurcząt brojlerów jest mało prawdopodobne lub nawet nie diagnozowane, przy mało prawdopodobnej roli antagonistów tarczycy. Niedoczynność tarczycy wiąże się ze zbyt małym stężeniem hormonów tarczycowych we krwi. Najczęściej jest ono spowodowane autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy.