Dr inż. Alina Rachwał

KRZYWICA (rachitis)

Krzywica to bardzo często występujące schorzenie na fermach drobiu. Występuje u kur, indyków i kaczek, rzadziej u gołębi, gęsi i bażantów, dość często zdarza się u ptaków w ogrodach zoologicznych. Zwykle stwierdza się ją u ptaków w wieku od 2 tygodni do 6 miesięcy, ale zdarza się także u zarodków i ptaków dorosłych. Charakterystyczną cechą jest fakt, iż czynnik wywołujący krzywicę pojawia się zazwyczaj znacznie wcześniej od zaobserwowanych objawów, co wiąże się ze wzrostem masy ciała ptaków. Powstanie krzywicy jest procesem złożonym, na który mają wpływ bardzo różne czynniki. Czynniki te można uporządkować w określone grupy (rys. 1.) Do zaburzeń dochodzi na skutek niedoboru witaminy D3 i C, nieprawidłowego stosunku wapnia do fosforu w paszy oraz nadmiaru witaminy A.

Rys. 1 Czynniki powodujące powstanie krzywicy
Objawy. U zarodków, które giną pod koniec lęgu i piskląt wyklutych z jaj pochodzących od niosek otrzymujących zbyt małą ilość witaminy D3 występują objawy krzywicy (rys. 2 i 3) takie jak skrzywienie dzioba (rys. 3) obrzęk szyi, wylewy krwawe w podskórzu, skrócenie kończyn (rys. 2). U kurcząt – nastroszone i matowe pióra (rys. 4) sucha skóra, zaburzenia w trawieniu, guzowate zgrubienia na żebrach, wygięcie kręgosłupa, mostka, (wapń znika najpierw z kości niebiorących udziału w ruchu), wygięcie nóg, zgrubienie stawów – podwójne stawy krzywicze, kulawizny, wycieńczenie, odleżyny, nierównomierny wzrost. U dorosłych osobników może ponadto pojawić się obniżenie nieśności, „paraliż jajowy”, przykucnięta postawa, zjadanie jaj, cienkie skorupy jaj z plamkami i pomarszczeniami na biegunach. Koguty nie kryją, Śmiertelność od 5 do 40%.
Rys. 2. Objawy niedoboru witaminy D3 u zarodków w 13 dniu lęgu: a) zarodek zdrowy, b) ogólny obrzęk, wybroczyny w podskórzu, skrócone nogi, c) ogólny obrzęk, szeroko rozstawione kończyny, skręcona szyja, d) ogólny obrzęk, sztywność i skrócenie kończyny, nogi silnie zagięte, ułożone pod tułowiem, e) ogólny obrzęk, nogi silnie zagięte
Rys. 3. Skrzyżowanie dzioba wskutek niedobory witaminy D3

Obraz sekcyjny

Kości są bardzo lekkie, mniej spoiste, porowate, miękkie kości długie – skrócone, u nasady zgrubiałe. Szpik jest szarożółty, galaretowaty. Gruczoły przytarczyczne są powiększone, nawet 8-krotnie. Stwierdza się różne ciała obce w wolu i żołądku mięśniowym. Rozpoznanie. Chorobę diagnozuje się w oparciu o objawy i zmiany anatomopatologiczne. W rozpoznaniu różnicowym należy wykluczyć:

  • Osteomalację (łamikost), która cechuje się także odwapnieniem kości, ale występuje tylko u ptaków dorosłych. Przyczyny powstania są takie same jak krzywicy. Następuje spadek produkcji nieśnej, obserwuje się cienkie skorupy lub lanie jaj. Ptaki przeważnie siedzą, dziób i pazury są miękkie, kości kruche, łamliwe, rzadziej dochodzi do ich skrzywień.
  • steoporozę (zrzeszotnienie kości) powstającą na skutek zaburzeń dynamicznej równowagi pomiędzy procesem tworzenia i resorpcji tkanki kostnej. Objętość i kształt kości nie ulegają zmianie. Obserwuje się dużą podatność na złamanie. Przyczyny osteoporozy są różne: dziedziczne, niedobór wapnia, wysoka nieśność, pierzenie, itp.
  • zmęczenie klatkowe (paraliż klatkowy), które występują u kur w chowie bakteryjnym. Najczęściej chorują nioski. U większości ptaków stwierdzono złamanie kręgosłupa w okolicy 4-5 kręgu piersiowego. Przyczynia się do tego zbytnie zagęszczenie w klatkach, sprzyjające wchodzeniu ptaków na siebie i prowadzące do urazów kręgosłupa. Duże znaczenie w wywoływaniu choroby ma także nieodpowiednie żywienie.

Zapobieganie i leczenie. Leczenie zazwyczaj jest spóźnione. Należy zweryfikować skład paszy i uzupełnić niedobory witaminowo-mineralne. Stosować preparaty syntetyczne witaminy D3 lub zapewnić dostęp promieni słonecznych (11-15 minut działania słońca lub kilka sekund lampy kwarcowej wystarcza do wyrównania poziomu witaminy D3 w organizmie ). Należy stosować także dodatek witaminy C oraz A (tej drugiej ostrożnie).

Rys. 4. Zaburzenia w upierzeniu skrzydeł u 4-tygodniowych kurcząt wskutek niedoboru witaminy D3

PEROZA (perosis) – CHONDRODYSTROFIA

Choroba występuje u 4-12-tygodniowych indycząt, kurcząt i bażantów. Przyczyny: zaburzenia w przemianie materii i gospodarce wapniowo-fosforowej wywołane różnymi czynnikami, na przykład niedoborem substancji śladowych (mangan, cynk), witamin (kwas foliowy, niacyna, biotyna, witamina E, cholina) aminokwasów (arginina, glicyna). Na powstanie perozy wywierają także wpływ czynniki środowiskowe, a przede wszystkim nadmiar amoniaku. Szczególną rolę przypisuje się niedoborowi manganu, który bierze udział w mineralizacji kośćca. Zazwyczaj peroza występuje przy zawartości manganu niższej niż 10-20 mg na 1 kg paszy. Nasady kości piszczelowych ulegają zgrubieniu, a trzon kości wygięciu i skróceniu. W następstwie tego ścięgno Achillesa łatwo przemieszcza się na boczną lub przyśrodkową stronę kończyny. Ostatecznie ptaki z wykrzywioną kończyną zalegają i nie są w stanie podchodzić do poideł i karmideł. Przyczyną perozy mogą być także bakterie mykoplazmy, które wykazują powinowactwo do choliny i argininy oraz bytują w stawach.

Rys. 5. Peroza – zmiany w stawie skokowym.
Objawy i obraz sekcyjny. Obserwuje się zaburzenia we wzroście i upierzeniu. Staw skokowy jest wybitnie zgrubiały, noga skręcona w bok, trudności w chodzeniu. Jeżeli zmiany dotyczą obu nóg – niemożliwość ruchu (rys. 5). Tworzą się szybko odleżyny na mostku i dochodzi do zakażeń, występuje charlactwo, niedokrwistość i wycieńczenie. Chorobę diagnozuje się w oparciu o objawy i zmiany anatomopatologiczne. Leczenie i zapobieganie. Karma powinna zawierać składniki, których brak przyczynia się do powstawania choroby. Nie podawać kukurydzy (mała ilość tryptofanu i związany z tym niedobór niacyny) Zwiększenie dawek wapnia i fosforu prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na mangan. Leczenie jest zazwyczaj spóźnione. Można podawać nadmanganian potasu (1 g/20 l wody 3 razy w tygodniu), chlorek manganu (50 g na 1 tonę paszy przez 2-3 tygodnie) czy siarczan manganu. Konieczny jest dodatek witamin.