Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Przyszłość żywienia kurcząt brojlerów, będzie oznaczała zmianę wzorca działania specjalistów z dziedziny żywienia zwierząt, którzy ciągle wymyślają nowe, tanie paszowe preparaty, zapewniające wysoką wydajność drobiu, podczas gdy konsumenci domagają się większej przejrzystości w sposobach karmienia ptaków i w ich traktowaniu. Dążenie do zwiększenia odpowiedzialności za środowisko i zrównoważony rozwój innowacji, nadal będą znacząco oddziaływały na rynku. W dziedzinie żywienia drobiu, stale pojawiają się nowe, nieuniknione wyzwania, którym trzeba będzie sprostać, dzięki pełnemu zaangażowaniu się w poszukiwanie coraz lepszych, innowacyjnych rozwiązań.

W przyszłości, żywieniowcy zwierząt i specjaliści od diety człowieka, będą musieli uczestniczyć w inicjatywach na rzecz zrównoważonego rozwoju produkcji drobiarskiej, zwracając większą uwagę na cechy jakości produktów, metody fazowego żywienia z uwzględnieniem płci ptaków, na wielkość cząsteczek paszy, stosowanie bardziej skutecznych, paszowych dodatków, a szczególnie enzymów i nowych źródeł białka. Konsumenci będą żądali brojlerów, wolnych od stosowania w ich chowie antybiotykowych stymulatorów wzrostu (AGP) i żywionych nowymi metodami. W ostatnich 50 latach nastąpił na świecie fantastyczny rozwój w metodach genetycznego doskonalenia drobiu oraz w technikach drobiarskiej produkcji. Badania skupiają się na szybkim dostosowaniu metod przydomowego chowu drobiu do wielkotowarowej, intensywnej i tańszej produkcji jaj i mięsa drobiowego, przy pełnej akceptacji kulturowej i wyznaniowej konsumentów. Stale zwiększa się spożycie mięsa kurcząt brojlerów w stosunku do mięsa innych gatunków zwierząt. W przyszłości jednak kluczową do rozwiązania kwestią, będzie obniżenie kosztów produkcji, która musi być opłacalna, by ją kontynuować, przy jednoczesnym utrzymaniu konkurencyjności i dostarczaniu po przystępnej cenie, dobrej jakości produktów.

Wg Penz Jr. (2016), specjaliści będą musieli się zająć żywieniem drobiu z uwzględnieniem biologicznego bezpieczeństwa, które odgrywa szczególnie ważną rolę w przypadku epidemii ptasiej grypy, powodującej bardzo duże straty w chowie drobiu. Wielu konsumentów nie zdaje sobie sprawy jak drób, zakażony bakteriami Salmonella, Campylobacter czy pomorem rzekomym, może zagrażać ich zdrowiu. Wysoki poziom biologicznego bezpieczeństwa w drobiarskich fermach, zależy od efektywnej współpracy organizacji rządowych, specjalistów i producentów drobiu, w stosowaniu najlepszych praktyk, takich jak np. jak zwalczanie dzikich ptaków na terenie ferm i w ich pobliżu. Drobiarskie fermy muszą być wolne od patogenów, a pracownicy – muszą wdrażać sanitarne programy, zgodnie z zaleceniami weterynaryjnych służb.

Od 20 lat, konsumenci coraz aktywniej wyrażają swe zastrzeżenia w odniesieniu do systemów chowu ptaków, sposobu i jakości ich żywienia oraz do coraz szybszego tempa wzrostu kurcząt. Społeczeństwo wymaga więcej informacji nt. zdrowotnego bezpieczeństwa żywności i dobrostanu drobiu, kładąc równocześnie coraz większy nacisk na zrównoważoną produkcję. Należy zatem zastosować nowe sposoby żywienia brojlerów, by uwzględnić żądania konsumentów i poprawić techniczne procedury, zapewniające zrównoważony rozwój, który powinien być przede wszystkim jasno określony. Producenci powinni więc zwiększyć wykorzystanie paszy przez brojlery tj. zmniejszyć jej zużycie, a tym samym ograniczyć wydalanie odchodów, zmniejszając zanieczyszczenie w brojlerni i zewnętrznego środowiska. Ze względu na deficyt wody w wielu regionach świata, należy także ograniczyć jej zużycie. W regionach, gdzie drób będzie konkurował z człowiekiem o pokarmowe zasoby, intensywny chów brojlerów, może być problemem.

Żywienie brojlerów w zrównoważonej produkcji

W przyszłości brojlery będą utrzymywane w zrównoważonym chowie, wolnym od antybiotykowych stymulatorów wzrostu (AGP), których zakaz stosowania, pierwsi zaproponowali Szwedzi w 1987 r. (Cogliani i in., 2011). Początkową reakcją na ten wniosek była opinia, że nastąpią straty w produkcji brojlerów, a jej koszty wzrosną. Po wielu latach badań, ta opinia się nie sprawdziła. W Europie rozwinęły się badania nad stosowaniem w zwierzęcej produkcji nieantybiotykówych dodatków takich jak probiotyki, prebiotyki, symbiotyki, olejki eteryczne, kwasy organiczne, przeciwutleniacze itd. oraz nad bardziej skutecznym wykorzystaniem enzymów, chroniących zdrowie jelit, przy minimalnym lub żadnym zmniejszeniu produkcyjności drobiu. Równocześnie, brojlerzyści zaczęli wdrażać najlepsze praktyki zarządzania, żywienia, przestrzegania zasad biologicznego bezpieczeństwa, doskonalenie zabiegów profilaktycznych przeciw zakażeniom i poprawy opłacalności produkcji.

Przykładem takiego postepowania może być austriacka firma Delacon, która od ponad 25 lat, prowadzi badania nad paszowymi, fitogenicznymi dodatkami, produkowanych na bazie ziół, przypraw i olejków eterycznych, przeznaczonych dla przeżuwaczy, trzody chlewnej oraz drobiu i która jako pierwsza, wprowadziła nazwę „fitogeniczna”, na określenie substancji pochodzenia roślinnego. Celem firmy jest zastąpienie AGP, paszowymi, fitogenicznymi dodatkami, zapewniającymi zrównoważoną i opłacalną produkcję drobiarską oraz zdrowotne bezpieczeństwo żywności. Rezygnując z AGP, stworzono linię produktów, skutecznie zwiększających wydajność produkcji i ograniczających szkodliwe emisje, a tym samym będących zrównoważonym rozwiązaniem na miarę przyszłych wyzwań i potrzeb produkcji brojlerów. Dla zapewnienia opłacalności zrównoważonej produkcji drobiarskiej oraz zdrowotnego bezpieczeństwa jaj i mięsa drobiowego, prowadzone są prace nad pełnym wykorzystaniem w tym celu, substancji naturalnego pochodzenia.

Produkcja drobiu wolnego od AGP, jest realizowana w wielu krajach. W 2015 r. do Europejskiego Ruchu, dołączyły USA. Całkowita rezygnacja ze stosowania AGP nastąpiło w 2010 r., gdy Urząd d/s Żywności i Leków (FDA), wezwał kraje do wycofania z produkcji zwierzęcej, ważnych z medycznego punktu widzenia, przeciwbakteryjnych produktów, a do stosowania pod nadzorem weterynaryjnym – pozostałych leków, co miało istotne skutki. Przedsiębiorstwa uczestniczące w żywnościowym łańcuchu i supermarkety zaczęły reklamować, że ich produkty są pozyskiwane bez stosowania antybiotyków, w co bezkrytycznie uwierzyli konsumenci i w efekcie zwiększył się popyt na taką innowacyjną żywność.

Analiza składników

Na podstawie wykonanych przez specjalistyczne laboratoria chemiczne analizy paszowych składników, żywieniowcy mogą opracować, z niewielkim marginesem błędu, optymalną mieszankę paszową. Z praktyki wynika, że wielu żywieniowców lekceważyło odżywcze komponenty, nie zwiększające wydajności brojlerów, a wykorzystując tylko – gwarantujące szybkie przyrosty masy ciała, mimo większego udziału w nich azotu i fosforu. Po wdrożeniu spektroskopowej technologii w biskiej podczerwieni (NIR), powszechnie stosowanej w rolnictwie do oznaczania jakości pasz, zbóż i produktów zbożowych, nasion oleistych, kawy, herbaty, przypraw, owoców, warzyw, trzciny cukrowej, napojów, tłuszczów i olejów, mlecznych przetworów, jaj , mięsa i innych produktów, ponieważ jest dokładna, rzetelna, szybka, nieinwazyjna i tania, mieszalnie pasz nie mogą się usprawiedliwiać, że nie oceniają wartości odżywczej składników paszowych (Black i in., 2014).

Poniżej podano przykłady prawidłowej oceny odżywczych składników i energii:
Pirgozliev i in. (2009) wykazali wpływ na wydajność brojlerów, stosunku wielocukru amylozy, składnika skrobi do amylopektyny w różnego rodzaju zbożach (kukurydza, pszenica i ryż).Zhou i in. (2010), stwierdzili, że u kaczek stosunek amylozy do amylopektyny jest jednym z głównych wskaźników określających rzeczywisty poziom przemiennej energii w kukurydzy i może być wykorzystany do określenia w badanych składnikach – dostępnej energii.

Z powyższego wynika, że paszowe składniki, mają dla ptaków znaczenie odżywcze. Nowe technologie, opracowywane na bieżąco (on-line) receptur pasz, poszerzą granice precyzyjnego żywienia. Zainstalowanie spektometrycznej techniki NIR, na linii przenoszącej składniki paszy do mieszalnika, umożliwia natychmiastowy odczyt składu, zestawionej mieszanki. Udoskonalenia te pomagają wytwórni pasz produkować pasze, zapewniające lepszą i bardziej zrównoważoną produkcję drobiu.

Strawność i fazowe żywienie

Strawność i energetyczność odżywczych substancji różni się w poszczególnych fazach produkcji. Np. skład i strawność pokarmowych składników, może się różnić w różnych latach i różnych regionach świata. W przyszłości, żywieniowcy będą musieli poznać te różnice, by poprawnie określić ich wymagany udział w paszy, przeznaczonej do skarmiania w różnych fazach produkcji. Strawność oblicza się przed opracowaniem receptury pasz, by obniżyć jej koszt, poprawić stan zdrowotny pokarmowego przewodu i poprawić warunki środowiskowe. Uwzględniając strawność dla większej liczby faz produkcji, zmniejsza się straty odżywczych składników. Brewer i in. (2012) badali trzy różniące genetycznie linie brojlerów żywione trzema, różnymi paszami, w w trzech fazach (0-18, 19-32 i 33-40 dni życia), albo po 19 dniach życia, zmieniając paszę co 2 dni. Fazowe żywienie, w całym okresie (19 do 40 dnia życia) nie wpłynęło na przyrost masy ciała, ale poprawiło wykorzystanie paszy u dwóch, z trzech linii – przy różnej masie mięśni piersiowych we wszystkich liniach. Wielofazowe żywienie znacznie zmniejszyło spożycie białka i aminokwasów oraz koszt żywienia w porównaniu z konwencjonalnym systemem. Podobny wyniki uzyskali Brewer i in., (2012) u 4 różnych linii, zmieniając od 17 do 58 dnia życia, fazę żywienia co dwa dni. Główną zaletą fazowego żywienia, było zmniejszenie kosztów produkcji, z powodu stosowania pasz o niższej odżywczej i energetycznej wartości. Wg Angel i in.,(2006), przejście z 4 do 6 faz żywienia brojlerów (0-42 dni życia) oraz uzupełnienie paszy 6 aminokwasami (lizyna, metionina, treonina, walina, izoleucyna, argininy i tryptofan), zmniejszyło wydalanie azotu o 40 % w porównaniu z żywieniem 4 fazowym.
Obecnie badania koncentrują się na jak najlepszym wykorzystaniu odżywczych składników i energii, ale w przyszłości, będą w większym stopniu oparte o energię netto niż o konwencjonalną, metaboliczną energię oraz o metody sprzyjające ochronie naturalnego środowiska.
Fazowe żywienie bywa ograniczone zestawem mieszanek paszowych, jednak dzięki odpowiednio rozwiniętemu logistycznemu zapleczu wytwórni pasz, nie będzie ono wąskim gardłem.

Żywienie wg płci

Odrębne żywienie kogutków i kurek brojlerów jest przedmiotem kontrowersyjnych dyskusji technologów żywienia, wylęgu drobiu, produkcji pasz, uboju i przetwórstwa drobiu oraz chowu brojlerów. Różnice między kogutkami, a kurkami w tempie wzrostu, składzie ciała, żywieniowych wymaganiach i naturalnych odruchach, wystarczająco uzasadniają odrębne żywienie uwzględniające płeć brojlerów. Strategia ta umożliwia obniżenie kosztów paszy, a co najważniejsze, zmniejsza zmienność ubojowej masy ciała. W odchowie obu płci, kogutki muszą pozostać dłużej w brojlerni, aż kurki osiągną określoną, średnią, rzeźną masę ciała. Taka procedura zwiększa zmienność masy ciała kogutów, pogorsza ich wskaźnik wykorzystania paszy i zwiększa udział (%) padnięć. Instrukcje odchowu brojlerów Ross 308 (2014) oraz Cobb 500 (2015), nie informują o różnych potrzebach kogutków i kurek na odżywcze składniki. Aviagen (2014) sugeruje, że uwzględniając w żywieniu płeć brojlerów, należy przewidzieć różnice w składzie i poziomie odżywczych składników i energii. Obie instrukcje podkreślając różnice w szybkości tempa przyrostu masy ciała i w wykorzystaniu paszy przez brojlery różnej płci, różnią się zaleceniami dot. odżywczych i energetycznych składników. Każda towarowa linia brojlerów, wymaga mieszanek paszowych o specjalnie dobranym zestawie odżywczych składników. Na podstawie ilościowej syntezy wyników pochodzących z niezależnych badań Faridy i in., (2015) stwierdzili, że kogutki potrzebują więcej lizyny od kurek, przy różnicach między liniami, zapotrzebowanie na lizynę rośnie wraz ze wzrostem poziomu surowego białka w paszy.

Granulowanie wielkość cząstek

Technolodzy w wytwórniach pasz, muszą w procesie granulowania paszy, zwracać większą uwagę na wygląd i wielkość jej cząstek. Pasza o większych cząsteczkach, zapewnia ptakom lepszy rozwój organizmu, poprawia motorykę żołądka, pokarmowego przewodu oraz dwunastniczo – żołądkowy refluks, a także trawienie i ogranicza wnikanie zarazków do jelit (Svihus, 2011). Duże cząstki wymagają mniej energii do ich pobrania przez ptaki (Amerah i in., 2007), podobnej jak wytwórnie – do jej produkcji (Reece i in., 1986). Brojlery żywione granulowaną paszą, osiągały lepsze wyniki produkcyjne od karmionych sypką mieszanką (McKinney i Teeter, 2004). Granulowana pasza drobiowa wyróżnia się większą gęstością, większym jej spożyciem, mniejszą ilości energii potrzebnej do jej pobrania, lepszą strawność skrobi i białka oraz mniejszymi stratami paszy (Dozier i in.,2010). Wg Zang i in. (2009), granule poprawiają aktywność jelit. Naderinejad i in. (2016) stwierdzili, że duże cząstki kukurydzy i granul w paszy, poprawiają działanie żołądka i wykorzystanie odżywczych składników i energii, zapewniając lepszą wydajność brojlerów.

Dodatki – enzymy

Enzymy, są białkami, błędnie czasami nazywanymi – dodatkami. Dodane do paszy, mogą ptakom poprawić trawienie odżywczych składników i energii (Cowan i in. (1996). Stosowanie enzymów bardzo szybko upowszechniło się w ostatnich 15-20 latach i rozwój ten będzie nadal kontynuowany. Wg Penz Jr. i Bruno (2010), enzymy zmniejszają wydalanie skażonych, odchodów, ułatwiając ptakom trawienie fosforu, wapnia, węglowodanów, białka i lipidów zawartych w drobiowej paszy. Ponieważ są one egzogenne, ich skuteczność nie zawsze wynosi 100%, a efektywne ich wykorzystanie zależy od podjęcia trafnych, technicznych decyzji, prawidłowego mieszania z paszowymi składnikami i ich dostępności.

Jest wiele dostępnych informacji o różnych sposobach działania i stosowaniu różnych enzymatycznych produktów i żywieniowcy powinni traktować enzymy, jako kolejny sposób, by produkcja drobiarska, była bardziej przyjazna dla środowiska. Enzymami można nawet o 10% poprawić strawność odżywczych składników i energii oraz zmniejszyć ilość odchodów skażonych N i P. Nie stosując w chowie brojlerów AGP, poprawia się stan zdrowotny ich pokarmowego przewodu, co ma zasadnicze znaczenie, gdyż wiadomo, że około 70% reakcji odpornościowych drobiu, zależy od zdrowych jelit.

Innowacyjność

Żywieniowcy poszukując nowych, unikalnych źródeł białka, wykorzystywanego w żywieniu brojlerów, prowadzą badania nad wpływem udziału w paszy, mączek z larw owadów (Ryc. 1) na produkcyjność rzeźnych kurcząt oraz na rozwój w ich jelitach mikroflory (Długosz i in., 2016). Józefiak i in., (2016), uważają owady za cenne, alternatywne źródło białka i tłuszczu w żywieniu drobiu, jako substytut drogich, wysokobiałkowych pasz. Produkcja mączek z owadów ma znaczenie ekologiczne bo nie zużywa wody, wyróżnia się niską emisją cieplarnianych gazów oraz przetwarzaniem surowców o niskiej wartości – na wysokowartościowe białko (Tab. 1). Duże międzygatunkowe, zróżnicowanie chemicznego składu owadów, wymaga standaryzacji procesów produkcji z nich mączek, których dodatek do paszy dla brojlerów wg. Długosza i in. (2016), nie wpłynął na wyniki odchowu, znacząco modyfikując mikroflorę ich pokarmowego przewodu.
Pierwsza w Polsce i jedna z nielicznych doświadczalna hodowla owadów firmy HiProMine, nomen omen w Robakowie pod Poznaniem, ma niebawem zmienić się w pełnowartościową wytwórnię, o powierzchni 1000 m2, z milionami owadów. Wg opinii dietetyków, owady mogą rozwiązać kilka bardzo poważnych problemów ekologicznych z jakimi mierzy się świat, a ich hodowla i pozyskiwanie z nich żywności dla ludzi (Ryc. 2) lub paszy dla zwierząt, może być świetnym biznesem.

Podsumowanie

W wyniku rosnącego na świecie popytu na mięso drobiowe i wyraźne zmiany w preferencjach konsumentów w odniesieniu do jakości drobiowych produktów i metod ich pozyskiwania, dużej modyfikacji ulegną w niedalekiej przyszłości, poglądy specjalistów również na sposoby żywienia drobiu i skład drobiowych mieszanek paszowych.