Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
Dr inż. Ryszard Gilewski

Choroba drobiu – Gumboro, znana również jako zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza, spowodowana wirusem IBD, najczęściej występuje u drobiu w postaci klinicznej lub subklinicznej (podklinicznej), a skutki jej wystąpienia są widoczne we wszystkich formach chowu brojlerów (zróżnicowanie stada pod względem mas ciała) oraz są widoczne na taśmie ubojowej w trakcie uboju ptaków (bardzo duże zróżnicowanie fizyczne ubijanych ptaków), także w trakcie konfekcjonowania tuszek lub ich rozbioru. W postaci klinicznej występuje zazwyczaj u 3-6 tygodniowych kurcząt, gdy torba Fabrycjusza osiąga maksymalny rozwój.

Fot. pixabay.com

Istotnym skutkiem zakażenia kurcząt wirusem IBD jest upośledzenie układu odpornościowego ptaków (przez m.in. ograniczenie wytwarzania limfocytów B) oraz immunosupresja, czyli podatności organizmu na inne zakażenia. Zakaźne zapalenie bursy Fabrycjusza, pierwszy raz rozpoznano w mieście Gumboro w stanie Delaware w 1957 r. (USA). Choroba obecnie występująca na całym świecie, powoduje straty związane ze zwiększonymi padnięciami kurcząt oraz zahamowaniem przyrostów ich masy ciała i zwiększonym wykorzystaniem paszy (Koncicki i Minta, 2005).
Dobrze zaplanowany tucz brojlerów wraz ze zorganizowanym sposobem szczepień, wpływa na hamowanie rozwoju choroby Gumboro i poprawę wyników chowu kurcząt brojlerów oraz ich dalszego przetwarzania w ubojniach drobiu. Zapobiegać chorobie można poprzez stworzenie ptakom odpowiednich warunków chowu, oddzielny odchów młodzieży i stosowanie inaktywowanych szczepionek (Wachnik, 1982). Szczepione przeciw chorobie Gumboro, atenuowanym wirusem zakaźnego zapalenia torby Fabrycjusza (IBD), mogą być pisklęta w brojlerni, a także in ovo – w 18 dniu lęgu, w zakładzie wylęgowym (Lopes i in.,2021). Wirus atenuowany jest wirusem pozbawionym zjadliwości o zbliżonej budowie genowej.
Subkliniczna postać choroby Gumboro najczęściej jest wynikiem zakażenia ptaków tzw. terenowym szczepem wirusa IBD, często pomimo wykonanego szczepienia planowego, i w konsekwencji może również prowadzić do strat w prowadzonym chowie przez znaczne fizyczne zróżnicowanie stada, podatność na zachorowania z innych przyczyn, zwiększone ponadnormatywne padnięcia, zwiększone zużycie paszy na 1 kilogram przyrostu masy ciała, a także na przyszłą wartość poubojową pozyskanych tuszek. Rozważając przyrosty masy ciała brojlerów i wyniki ekonomiczne ich chowu wykazano, że choroba Gumboro może wpływać na produkcyjność kurcząt, a także na wyniki ich przetwórstwa, wpływając niekorzystnie na koszty produkcji i jej opłacalność. Na terenach objętych chorobą, ma ona ujemny wpływ na wykorzystanie paszy, śmiertelność drobiu i przyrost jego masy ciała, efektywność stosowania leków, a także koszty związane z utrzymaniem dobrego stanu zdrowotnego ptaków i warunków sanitarnych ich chowu. Choroba Gumboro wpływa na zmniejszenie wyrównania stada pod względem masy ciała, na większą ilość padłych kurcząt oraz spowolnienie przyrostów w stadzie. W ubojni czy w zakładzie przetwórczym, zakażenie chorobą Gamboro ubijanego stada powoduje niższą średnią wydajność tuszy oraz zmniejszoną opłacalność produkcji brojlerów (Lopes i in., 2021).
Wiele firm farmaceutycznych oferuje szczepionki przeciwko chorobie Gumboro chroniące ptaki przed zakażeniem wirusem tej choroby – IBD, zdolne do zatrzymania cyklu rozwojowego choroby Gumboro, nie obniżając wydajności kurcząt. Wg Lopes i in. (2021), podkliniczne zakażenia chorobą Gumboro brojlerów w ubojniach, spowodowały np. w USA wzrost kosztów produkcji o ponad 10%, a w ubojniach kanadyjskich, uszkodzenia wątroby, zwiększyły konfiskaty weterynaryjne, przy równoczesnym zwiększeniu ponoszonego ryzyka chowu kurcząt brojlerów, wystąpienia posocznicy/sepsy spowodowanego rozwojem (E. coli).
Gdy sposób przetwarzania zakażonej tuszki zmienia jej charakter, strukturę lub skład – staje się ona nietypowa, niezależnie od tego, czy dotyczy to całego kurczaka, czy tylko jego elementów, wpływając zarówno na tuszkę, jak i tzw. jej wydajność. Takie postępowanie wpływa na zwiększenie kosztów produkcji i przetwarzania. Może również negatywnie wpłynąć na realizację planowanych zamówień, co może pociągać za sobą straty ekonomiczne zakładu produkcyjnego.


Dostosowując się do możliwych skutków braku określonego produktu w harmonogramie jego wytwarzania, który miałby zadowolić konsumenta, należy mieć na uwadze wszystkie wartości, które należy uwzględnić podczas realizowania zamówienia. Należy również zaznaczyć, że produkt przetwarzany w warunkach wymuszonej, spowolnionej prędkości uboju, ma już określoną (wyższą) cenę sprzedaży, która wpływa na jej marżę, w zależności od wahań szybkości uboju, przedstawionych w dniach, tygodniach i miesiącach. W związku z tym, straty mięsa związane z ubytkami/konfiskatami zdrowotnymi muszą zostać uwzględnione w cenie produktu finalnego.

Ekonomiczne straty spowodowane zakażeniem

Wartość zakażonego stada brojlerów zmniejsza jego wydajność rzeźną, a w konsekwencji uzyskane zyski. Zwykle straty spowodowane zdrowiem kurcząt wynoszą od 0,5-1,0 kg/zakażonego brojlera. Wielkość tych strat może być różna w zależności od rozległości zmian i stopnia ich intensywności lub patologii, niezależnie od tego, czy wpływają na mięśnie, czy nie. Straty zwiększa również spowolnienie prędkości przesuwu linii ubojowej, co powoduje wzrost kosztów pracy związanych z ubojem drobiu w celu dostosowania dostępności surowca i związanych z tym procedur operacyjnych, w celu zapewnienia standardowych produktów.
Jedną z najważniejszych przyczyn uznania niezdatności tuszek do spożycia, jest skażenie ich kałem i żółcią podczas patroszenia ich w rzeźni Związane z tym straty spowodowane są konfiskatami mięsa, podrobów przez inspekcję weterynaryjną w celu zmniejszenia ryzyka zanieczyszczenia mikrobiologicznego produktów ubocznych. Z kolei dbając o bezpieczeństwo zdrowotne konsumentów i reputację produktu, należy liczyć się z większym prawdopodobieństwem wycofania takiego produktu z rynku.
Zróżnicowanie stada wpływa na stabilność procesu uboju, zwiększając ryzyko pęknięcia jelit i mikrobiologicznego skażenia tuszek. Kolejne i rutynowe spowolnienie przesuwu linii ubojowej, ma na celu ograniczenie ryzyka zanieczyszczenia tuszki, a tym samym zmniejszenie strat mięsa do 0,8-1,2 kg/zakażonego brojlera. Badania Kurukulsuriya (2016) wykazały związek między zakażeniem E. coli a stadami dotkniętymi IBD.
Wg Lopes i in. (2021), wpływ szczepienia kurcząt przeciw wirusowi IBD, na zdrowie drobiu, który jest ściśle powiązany z jego ubojem, będzie równy wpływom zakażenia drobiu na opłacalność jego uboju i przetwórstwa. Najlepszym sposobem takiej oceny, jest uwzględnienie wskaźników niezdatności do spożycia (czyli tzw. konfiskat) – do ogólnej masy tusz. Czas zatrzymania linii ubojowej w celu sanitarnej kontroli, zmniejszenie prędkości linii ubojowej zmniejszy jej wydajność, a w związku z tym, zwiększy koszty uboju i wpłynie na cenę końcowego produktu.

Wpływ szybkości linii przetwarzania na koszty produkcji

Szybkość przesuwu linii ubojowej i stabilność procesu będą wynikać z wyrównania stada wyrażonego żywą masą ciała kurcząt. Zmienność między poszczególnymi osobnikami wyrażona współczynnikiem zmienności (CV%) zależy od wielu czynników, takich jak płeć, żywienie, profilaktyka weterynaryjna, stan zdrowia i gęstość obsady. Wyniki badań sugerują, że te podstawowe czynniki oddziałują na ogólny stan zdrowia brojlerów i ich tempo wzrostu, wpływając na gorsze wyrównanie stada przeznaczonego do uboju. Ubojnie drobiu wymagają by dostarczane im stada brojlerów, charakteryzowały się jak największym wyrównaniem, jako bardzo ważnym kryterium w nowoczesnej sieci dystrybucji i sugerują, by współczynnik zmienności żywej masy dostarczanych kurcząt kształtował się poniżej 10%. Przemysł drobiarski oczekuje, że pod koniec okresu odchowu, stada towarowe brojlerów winny mieć wyrównania kształtujące się powyżej 85%, a CV poniżej 8%, przy równoczesnej poprawie wydajności cech produkcyjnych i poziomu dobrostanu.
Wg Hughes (Lopes i in., 2021), wyrównanie towarowego stada, o współczynniku zmienności (CV%) żywej masy 6,1-8,8%, osiągane jest przez brojlery obu płci, w wieku 5, 6 i 7 tygodni. Ten wskaźnik wydajności – wyrównania tuszek, o wąskim przedziale wagowym, jest ważnym czynnikiem ekonomicznym w obrocie handlowym. Niespełnienie tych wymogów, może skutkować poważnymi stratami ekonomicznymi dla przetwórcy. Według szacunków 5% całego mięsa kurcząt jest przeceniane o 40%, na skutek niespełniania norm jakościowych.

Podsumowanie

Szczepienia odgrywają ważną rolę w zapobieganiu wystąpieniu choroby Gumboro. Powinny one chronić ptaki przed klinicznymi objawami po zakażeniu, a hodowcę przed stratami powodowanymi przez chorobę, zaś właściciela (właścicieli) ubojni przed stratami wynikającymi z niewłaściwej jakości pozyskiwanego towaru. Powinno się zapobiegać rozprzestrzenianiu choroby poprzez ograniczenie możliwości przenoszenia przez kurczęta wirusa IBD – jako czynnika wywołującego chorobę Gumboro, jak również znaczne ograniczenie ryzyka pojawienia się wariantów tego patogenu. Zatem celem przeprowadzenia odpowiedniego programu szczepień przeciwko chorobie Gumboro, powinno być zatrzymanie cyklu rozwoju tej choroby. Aby to osiągnąć, program szczepień musi być starannie przeprowadzony i dostosowany do miejscowych warunków sanitarnych. Inne czynniki, które należy wziąć pod uwagę, by osiągnąć optymalne krótko– i długoterminowe wyniki w zakresie zapobiegania wystąpieniu choroby Gumboro, obejmują bioasekurację – bezpieczeństwo biologiczne w obiekcie przebywania ptaków i wokół niego, czyszczenie i odkażanie fermy oraz sprzętu drobiarskiego, bezwzględne i radykalne przestrzeganie zasad higieny sanitarno-weterynaryjnych, a przede wszystkim dbanie o uzyskanie biernej odporności kurcząt – prowadzenie programu szczepień ochronnych przeciwko chorobie Gumboro, zalecanym przez producenta stosowanej szczepionki, opracowanym przez lekarza weterynarii sprawującego opiekę nad utrzymywanym stadem lub zawsze w porozumieniu z nim.
Wyniki doświadczeń przeprowadzonych przez firmę Ceva na wszystkich kontynentach i w wielu fermach towarowych o różnym poziomie metod chowu i dobrostanu, wykazały, że szczepienia przeciw wirusowi choroby Gumboro, zalecanymi szczepionkami w odpowiednim terminie, zapobiegają zakażeniu stad tym wirusem. Niektóre informacje o uzyskanych korzyściach pochodzą z towarowych ferm, a niektóre z ubojni drobiu i zakładów przetwórczych, ale najważniejsze jest, że stado brojlerów jest zawsze lepiej chronione i będzie w lepszym statusie zdrowotnym, a zdrowe, odporne stado, może przynosić dobre rezultaty produkcyjne. Dodatnie skutki obserwowane w ubojni, uzyskane dzięki prowadzonym programom szczepień przeciwko chorobie Gumboro, obejmują poprawę wyrównania stada, ułatwiają ubój oraz wszystkie pozostałe i niezbędne czynności na linii ubojowej, a także dalszych procesów przetwórczych, powodują wzrost wydajności tuszy i poprawę opłacalności produkcji w przeliczeniu na 1 brojlera.

W Tabeli 2 podano przykłady poprawy wydajności brojlerów, uzyskanych w ubojni w odniesieniu do mięśni piersiowych i ich tuszek oraz wskaźniki całkowitych i częściowych konfiskat/brakowań, zaszczepionych przeciw wirusowi Gumboro. Inną obserwowaną korzyścią może być większe wyrównanie stada pod względem żywej masy brojlerów. W stadach, w których systematycznie prowadzony jest program szczepień ptaków przeciwko chorobie Gumboro, brojlery mogą osiągać lepsze wyniki produkcyjne, wykorzystując swój potencjał w oparciu o genetyczną i żywieniową strategię, a linia uboju będzie działać bardziej równomiernie, zachowując optymalną prędkość i tempo przetwarzania w całym procesie uboju, co pozwala na utrzymanie planowanej lub nominalnej produkcji, zapewniając optymalną opłacalność operacyjną.
Podsumowując osiągane korzyści, uzyskiwane ze stosowania metod zapobiegania wystąpieniu w stadzie choroby Gumboro poprzez szczepienie kurcząt uzyskuje się dzięki większej spójności, wyrównaniu i regularności w całym łańcuchu produkcji brojlerów, chroniąc jednocześnie kurczęta przed zakażeniami klinicznymi i subklinicznymi.