Bartosz Korytkowski

Ptaszyniec jest pasożytniczym roztoczem bytującym zarówno na ptakach jak i innych zwierzętach domowych a także na człowieku. Jego obecność w pomieszczeniach inwentarskich i bytowanie na ptakach prowadzi do znacznego obniżenia wyników produkcji, spadków nieśności i zwiększonych ilości upadków.

Roztocza są organizmami powszechnie występującymi w naszym środowisku, odpornymi na zróżnicowane warunki klimatyczne. Dzięki temu ich obecność możemy zaobserwować często również w pozornie mało sprzyjających miejscach.

Spośród licznych roztoczy bytujących na fermach drobiu jak i w ich okolicach na szczególną uwagę zasługuje ptaszyniec kurzy. Głównie ze względu na fakt, że pasożyt ten żeruje na ptakach a także może przenosić się na inne zwierzęta i na ludzi. Ten gatunek roztocza wykazuje bardzo wysoką tolerancję na różne częstokroć bardzo skrajne warunki środowiskowe. Potrafi przeżyć zarówno w temperaturze -10OC jak i w temperaturze 45OC. Ponadto w przypadku braku pożywienia potrafi przeżyć nawet do kilku miesięcy.

Jest organizmem niewielkich rozmiarów (około 1 mm długości) z wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym. Nieduże rozmiary tego organizmu sprawiają, że jest on bardzo trudny do wykrycia na terenie budynku inwentarskiego. Ciało ptaszyńca jest spłaszczone, kształtem przypominające gruszkę. Pokryte jest osłoną chitynową i rzadką ilością szczecinek. Barwa ciała jest biaława do momentu kiedy ptaszyniec nie wyssie krwi żywiciela. Wówczas jego barwa zmienia się na brunatną.

Wszystkie postacie ptaszyńca poza postacią larwalną posiadają cztery pary odnóży (larwy ptaszyńca posiadają trzy pary odnóży). Odnóża służą im zarówno do poruszania się jak i do badania otoczenia. Roztocza potrafią poruszać się po ciele żywiciela bardzo sprawnie i szybko. Powoduje to wywołanie charakterystycznego i dokuczliwego swędzenia.

Pasożytniczy tryb życia umożliwia temu organizmowi również dobrze wykształcony aparat gębowy. Aparat gębowy ma postać szczękoczułek, którymi ptaszyniec nacina skórę ptaka. Następnie do rany wprowadza swoją ślinę, która ma właściwości rozpuszczające tkankę skórną. W ten sposób pasożyt ułatwia sobie dotarcie do naczyń krwionośnych, z których czerpie krew.

Ptaszyńce charakteryzują się szybkim rozwojem i dużą rozrodczością. Samice potrafią w ciągu dnia złożyć do 8 jaj w różnych miejscach ich bytowania. Proces ten trwa przez kilka tygodni. W okresie 2-3 dni z jaj wylęgają się larwy, które następnie po okresie około 7 dni przekształcają się w osobniki dorosłe. Kluczowe są tu takie parametry jak temperatura i wilgotność. Jeśli pozostają one optymalne rozwój ptaszyńców następuje dużo szybciej niż np. w dni chłodniejsze.

Przez większość czasu w ciągu dnia ptaszyńce pozostają w ukryciu. Stąd właśnie ich identyfikacja pozostaje niezwykle trudna. Najczęściej przebywają w szczelinach podłóg, parapetów, na strychach czy też w szczelinach karmideł. Nocą pasożyty opuszczają miejsca swoich kryjówek i atakują śpiące ptaki. Zaliczane są do tzw. pasożytów czasowych, co oznacza, że przebywają na ciele żywiciela jedynie przez okres pobierania pokarmu (do 60 minut).

Atakują głównie ptaki, takie jak: kury, perlice, bażanty, indyki itp. Żerują głównie na skórze, ale odnotowano przypadki obecności tego pasożyta również w szparach uszu, nosa czy jamie dziobowej. Co ciekawe ptaszyńce potrafią przenosić się również na inne zwierzęta gospodarskie a także na ludzi.

Ponieważ roztocza atakują ptaki w nocy podczas snu, konsekwencją tych ataków pozostaje bezsenność ptaków, ich niepokojenie czy też wzrost nerwowości. Ponadto pojawia się świąd i niedokrwistość a to z kolei prowadzi do osłabienia i wychudzenia. Zmniejsza się również ilość pobieranej przez ptaki paszy co prowadzi do spowolnienia ich tempa wzrostu. W przypadku drobiu użytkowanego nieśnie odnotowuje się spadki nieśności sięgające nawet do 30%. Poza spadkiem nieśności obniża się również jakość jaj na skutek pojawiających się na ich skorupach czerwonych plamek (zmiażdżonych pasożytów).

W przypadku młodego drobiu inwazja ptaszyńców bardzo często prowadzi do licznych padnięć. Dodatkowo stres wywołany obecnością roztoczy prowadzi do wzajemnego dziobania się przez ptaki co powoduje dalsze uszkodzenia ciała a także może doprowadzić do zjawiska pterofagii i kanibalizmu. Oprócz tego ptaszyńce bardzo często są odpowiedzialne za przenoszenie licznych chorób. Dziś wiadomo, że ptaszyńce mogą przenosić zarazki chorobotwórcze takie jak toksoplazmoza, białaczka kurza, cholera itp. Ponadto w przypadku wykrycia ognisk salmonellozy w stadach z jednoczesnym odnotowaniem obecności na fermie tego pasożyta należy w pierwszej kolejności podjąć wszelkie starania mające na celu jego usunięcie. Inna kolejność w żaden sposób nie pozwala na skuteczne usunięcie ww. bakterii.
Jak wspomniano na wstępie negatywne oddziaływanie ptaszyńców nie dotyczy jedynie ptaków utrzymywanych na fermie. Ich obecność w budynkach może przyczynić się również do przenoszenia na ludzi. Dotyczy to zwłaszcza personelu, mającego bezpośredni kontakt
z ptakami. Roztocza tak jak w przypadku ptaków powodują nieprzyjemne ukłucia, mogą wywoływać groźne choroby jak m.in. zapalenie rdzenia oraz mózgu, czy przenosić wirusy z grupy A. Co więcej alergeny dostające się do organizmów ludzi wraz ze śliną ptaszyńców często są przyczyną astmy oskrzelowej.

Specyficzna biologia tego pasożyta, w szczególności jego duża tolerancja na skrajne warunki termiczne, czy długotrwały brak dostępu do pożywienia powodują, że jego eliminacja jest niezwykle trudna. Dodatkowo osobniki te są aktywne jedynie w nocy. W ciągu dnia przebywają w ukryciu, gdzie dostęp środków chemicznych np. z oprysków jest ograniczony.

Walkę z tym pasożytem prowadzić można metodami mechanicznymi, termicznymi i chemicznymi. Zalecane jest również podejście zintegrowane wykorzystujące metody ze wszystkich ww. grup. Metody mechaniczne polegają na sprzątaniu, odkurzaniu powierzchni i wyposażenia fermy. Mycie powinno być przeprowadzane z użyciem wody i detergentów a także stosowaniu mineralnych nośników (krzemionki). Dzięki stosowaniu preparatów, które w swoim składzie zawierają formy krzemionki możemy skutecznie ograniczyć ilość pasożytów. Formy krzemionki uszkadzają zewnętrzne warstwy oskórka. W związku z tym zmniejsza się przenikliwość do wody co powoduje stopniowe wysychanie i obumieranie roztoczy.

Metody termiczne związane są głównie z użyciem wysokiej temperatury, w wyniku której rozwój roztocza zostaje spowolniony. Jest to metoda mająca jedynie wpływ na ograniczenie jego populacji a nie na całkowitą jej likwidację.

Najbardziej skuteczne wydaje się używanie metod chemicznych w formie oprysków. Metody te charakteryzują się największą skutecznością działania. Opryski stosuje się przy użyciu środków roztoczobójczych – akarycydów. Przed zastosowaniem takiego preparatu konieczne jest dokładne wyczyszczenie pomieszczenia z kurzu, resztek paszy, ściółki itp. Należy również usunąć z pomieszczenia poidła i karmidła. Oczyszczenie pomieszczenia jest ważne ze względu na skuteczność działania preparatu. Niektóre z akarycydów w kontakcie z np. kurzem tracą swoje właściwości. Również ściółka z pomieszczeń, na których ptaki utrzymywane są w systemie ściółkowym powinna zostać dokładnie uprzątnięta i najlepiej spalona. Stosowanie środków chemicznych nie gwarantuje pełnej skuteczności głównie ze względu na fakt, że roztocza potrafią być dobrze ukryte. Poza tym po pewnym czasie uodparniają się one na działanie konkretnego środka (ważna jest tutaj systematyczna zmiana substancji używanej do oprysków). W celu zwiększenia skuteczności zaleca się stosowanie oprysków w miejscach gdzie roztocza mogą występować w większej koncentracji.

Dlatego:

  • W chowie ściółkowym oprysk najlepiej skoncentrować w miejscu gdzie znajduje się ściółka,
  • W chowie klatkowym w szczelinach klatek, na powierzchni karmideł czy pasów transmisyjnych. W miejscach łączenia się blach i innych elementów metalowych instalacji,
  • W chowie rusztowym najlepiej opryskiwać dolne części rusztów.

Istotne jest również stosowanie oprysków na elementy wentylacji lub osuszania znajdujące się w budynkach. Odnotowano, że bardzo duże skupiska ptaszyńca znajdują się właśnie w tych miejscach.

Pomimo szeregu dostępnych metod walki z tymi pasożytami nadal bardzo istotnym zagadnieniem jest profilaktyka. Należy prowadzić kontrolę sprzętu trafiającego na fermę, wytłaczanek czy młodego drobiu przeznaczonego do obsady. Aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się pasożytów należy prowadzić ich stały monitoring. Zasadne jest również zainwestowanie w nowoczesny sprzęt, którego konstrukcja uniemożliwia chowanie się tych roztoczy oraz ułatwia przeprowadzenie oprysków. Ważne jest również posiadanie odpowiedniego planu przeciwdziałania na wypadek pojawienia się ptaszyńca na fermie. Takie kompleksowe podejście do tematu i ewentualne działanie gwarantuje ochronę kurników na pewnym poziomie oraz szybkie przeciwdziałanie na wypadek pojawienia się ptaszyńca.