Bartosz Korytkowski

Tematyka mikroflory przewodu pokarmowego drobiu jest tematyką, na którą z całą pewnością należy zwrócić szczególną uwagę. Ma ona znaczenie dla zdrowia stada w zasadzie już od pierwszych dni życia ptaków i może mieć kolosalne znaczenie w przypadku wyników produkcji.
Mikroflora przewodu pokarmowego drobiu pełni niezwykle ważną rolę we wszystkich zachodzących w nim procesach trawienia, wchłaniania pokarmu, a tym samym zdrowia ptaków i ich produkcyjności. Od szeregu czynników takich jak np.: żywienie ptaków, warunki mikroklimatyczne środowiska, w jakim one przebywają, gatunku drobiu, wieku, określonego odcinka przewodu pokarmowego uzależniona staje się odporność błony śluzowej na ewentualne zakażenia. Również od wymienionych wyżej czynników zależy też sama swoistość fizjologicznej mikroflory przewodu pokarmowego.
Pisklęta wykluwają się z zupełnie jałowym wolnym od mikroorganizmów przewodem pokarmowym. Jednakże prawie natychmiast stykają się one z całym szeregiem mikroorganizmów pochodzących zarówno ze środowiska jak też od stada rodzicielskiego.
Z całej tej puli pisklęta „wybierają” takie mikroorganizmy, które będą stanowić charakterystyczną właśnie dla nich mikroflorę przewodu pokarmowego. Skład jakościowy oraz ilościowy mikroflory w różnych odcinkach przewodu pokarmowego ulegać może zmianom w zależności od przede wszystkim składu spożywanej paszy, jak też od warunków zoohigienicznych. U piskląt, którym podawano paszę tuż po wylęgu, już po 1-3 godzinach następowała kolonizacja jelit, natomiast procesy te u piskląt głodzonych następowały dopiero po około 12 godzinach.
W pierwszych dniach życia przewód pokarmowy kurczęcia rozwija się o wiele szybciej aniżeli inne jego tkanki. Równocześnie następuje zwiększanie liczby i kształtu enterocytów, długości kosmków jelitowych, liczby i wielkości krypt w błonie śluzowej jelit. Wszelkie zmiany w budowie błony śluzowej (przede wszystkim w składzie receptorów powierzchniowych przewodu pokarmowego) powodowane dojrzewaniem nabłonka jelitowego mogą oczywiście wpływać na kolonizację przewodu pokarmowego przez bakterie. Takie ptaki, u których procesy dojrzewania nabłonka jelitowego są opóźnione, rozwijają się znacznie gorzej i pozostają tym samym bardziej podatne na różne infekcje, a to skutkować może zwiększoną zachorowalnością w stadzie i stratami ekonomicznymi dla producentów drobiu.
Przewód pokarmowy ptaków jest zasiedlony przez kilkadziesiąt bilionów drobnoustrojów. Jak wspomniano wyżej, wpływają one na właściwe funkcjonowanie całego organizmu. Jakiekolwiek zmiany równowagi tego swoistego ekosystemu automatycznie rzutują na zdrowie ptaków. Prowadzić mogą w konsekwencji do pogorszenia wyników produkcyjnych.
Ze względu na pełnione funkcje mikroflorę przewodu pokarmowego drobiu można podzielić na:

  • drobnoustroje korzystne:
  • hamują one wzrost szkodliwych bakterii,
  • stymulują funkcje przewodu pokarmowego i całego organizmu (Lactobacillus, Bifidobacterium).
  • drobnoustroje potencjalnie szkodliwe:
  • obecność i negatywne oddziaływanie tych bakterii to zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego (Escherichia coli).
  • drobnoustroje bezwzględnie szkodliwe:
  • zakłócają funkcje układu pokarmowego (biegunki),
  • produkują toksyny, substancje kancerogenne m.in. niektóre gatunki Clostridium sp.
  • Korzystna obecność mikroflory jelitowej polega na antagonistycznym działaniu w stosunku do patogennych i toksynotwórczych drobnoustrojów poprzez:
  • stwarzanie konkurencji o substancje odżywcze i przestrzeń potrzebną do egzystencji,
  • tworzenie niesprzyjającego środowiska fizjologicznego,
  • produkcję bakteriocyn,
  • wytwarzaniu pożądanych produktów fermentacji sacharydów (zwłaszcza kwasu mlekowego  i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
  • flora bakteryjna jelit bierze udział w syntezie witaminy z grupy B (głównie B1 i B2) oraz witaminy K,
  • stymulacji układu odpornościowego.

Mikroflorę jelitową zdrowych ptaków stanowią głównie bakterie Gram dodatnie bezwzględnie beztlenowe: ziarniaki, bakterie z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium, Eubacterium, Propionibacterium oraz bakterie Gram ujemne bezwzględnie beztlenowe z rodzaju: Fusobacterium, Bacteroides i względne beztlenowce (streptokoki i inne enterobakterie).
W fermach drobiu zasiedlenie przewodu pokarmowego ptaków przez pozytywne gatunki bakterii jest bardzo istotnym zagadnieniem. Idące w parze z tym metody hamowania patogennej mikroflory to z całą pewnością odpowiednia profilaktyka mająca na celu utrzymanie homeostazy poprzez pobudzenie własnych naturalnych umiejętności organizmu do zwalczania patogenów zgodnie z zasadą, że zdrowy organizm powinien bronić się sam albo też leczenie już istniejących zakażeń poprzez podanie ptakom antybiotyku lub preparatów alternatywnych bezpośrednio działających na dany patogen. Bardzo dobrym sposobem poprawy tego stanu rzeczy jest odpowiednie stosowanie dodatków paszowych w wodzie do picia (działanie ich jest wówczas szybsze i silniejsze) albo też do paszy.
Czynnikiem niezwykle ważnym w utrzymaniu równowagi mikrobiologicznej jest kwasowość treści przewodu pokarmowego. Bakterie patogenne w środowisku o niskim poziomie pH nie rozwijają się. Stosowanie w żywieniu drobiu kwasów organicznych powoduje ich antybakteryjne działanie zarówno w mieszance paszowej, jak i w przewodzie pokarmowym. Do najważniejszych kwasów, jakie powinny się znaleźć, należy zaliczyć: propionowy, mrówkowy, ortofosforowy, cytrynowy, fumarowy. Profilaktyczne podanie preparatów zakwaszających poprawia strawność związków azotowych, poprawia apetyt, wykorzystanie paszy przez wzmożenie sekrecji enzymów trawiennych, ogranicza występowanie biegunek poprzez hamowanie wzrostu chorobotwórczych bakterii i grzybów oraz poprawia wykorzystanie witamin zawartych w paszy.
Preparaty sporządzane na bazie ziół także mogą odgrywać istotną rolę w procesie hamowania rozwoju patogennej mikroflory przewodu pokarmowego. Zioła w swoim składzie zawierają szereg składników i substancji czynnych biologicznie takich jak np.: alkaloidy, saponiny, glikozydy, garbniki, olejki eteryczne, terpeny, flawonoidy, śluzy roślinne, pektyny. Te wymienione składniki pobudzają apetyt ptaka, wpływają korzystnie na motorykę jelit i sekrecję soków trawiennych. Działają przeciwbiegunkowo, antybakteryjnie i przeciwzapalnie. Preparaty ziołowe sprawdzają się bardzo dobrze jako dodatki do preparatów zakwaszających. Podstawą do działania preparatu ziołowego jest zakwaszający preparat, stwarza on bowiem dogodne środowisko do jego dużej aktywności i najlepiej jest podawać go jednocześnie
z ziołowym.
Stosowanie preparatów probiotycznych jako dodatku paszowego optymalizuje kolonizację i skład mikroflory jelitowej. Obecne w probiotykach laseczki kwasu mlekowego konkurują z enteropatogennymi o pożywienie, wpływają na obniżenie pH treści jelit, co wywiera hamujący wpływ na namnażanie się patogennych bakterii. Bakterie kwasu mlekowego przywracają równowagę w składzie mikroflory przewodu pokarmowego, przeciwdziałają lub całkowicie ograniczają występowanie stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym.
Z pewnością mikroflorę jelitową stabilizują oprócz probiotyków także prebiotyki i synbiotyki.
Do zadań hodowcy należy podejmowanie działań zmierzających w kierunku zastosowania w żywieniu drobiu odpowiednich dodatków paszowych. Powinny one oddziaływać na błonę śluzową w taki sposób, ażeby w jak najmniejszym stopniu poddawała się ona działaniu bakterii chorobotwórczych. Żywienie powinno być ukierunkowane na zachowanie właściwej równowagi mikrobiologicznej w przewodzie pokarmowym. Należy unikać komponentów trudno strawnych, jak również ograniczać ilości związków antyżywieniowych w paszach.