Utrzymanie prawidłowej integralności jelit jest jednym z kluczowych elementów opłacalności produkcji drobiarskiej, która pozwala na utrzymanie ptaków w zdrowiu, bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów m.in. opieki weterynaryjnej, a także zapewniać może systematyczne tempo wzrostu ptaków oraz tym samym korzyść ekonomiczną dla producenta. Ważną rzeczą jest również fakt, że zakłócona integralność przewodu pokarmowego ptaków, a więc obecność w ekosystemie jelitowym organizmów chorobotwórczych może doprowadzić do zatrucia produktów spożywczych pochodzenia drobiowego, takich jak np. tuszki, co skutkuje również zachorowaniami wśród konsumentów takich produktów.
Przewód pokarmowy ptaków zasiedlany jest przez kilkadziesiąt bilionów mikroorganizmów, mających wpływ na prawidłowe, harmonijne działanie całego organizmu. Zakłócenie funkcjonowania tego niezwykle istotnego ekosystemu może doprowadzić do szeregu zmian oraz chorób drobiu. Należy mieć świadomość tego, że przedmiotowa flora bakteryjna, bardzo często nazywana także mikrobiomem (wspólne występowanie w tym samym środowisku zarówno mikroorganizmów korzystnych jak i tych chorobotwórczych), jest integralną częścią układu pokarmowego, mającą istotną rolę zarówno w procesie trawienia, wchłaniania, jak i utrzymania całego organizmu w stanie zdrowotności. Dowiedziono również, że obecne w jelitach ptaków bakterie korzystnie oddziaływują na syntezę i wchłanianie witamin z grupy B oraz witaminy K.
Flora jelitowa ptaków kształtuje się w okresie od 3 do 5 tygodni od wyklucia i dopiero po takim okresie można uznać, że jest ona stabilna. Świeżo wyklute pisklęta posiadają jałowy (nie zasiedlony bakteriami) przewód pokarmowy, który stopniowo, w miarę kontaktu ze środowiskiem ich bytowania jest zasiedlany drobnoustrojami. Swoistość flory bakteryjnej przewodu pokarmowego zależy oczywiście od gatunku ptaków, ich wieku, sposobu żywienia czy też warunków środowiskowych w jakich się one znajdują.
W skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego wchodzą zarówno bakterie, grzyby jak i pierwotniaki. Są to tak samo organizmy bezwzględnie beztlenowe jak i względnie tlenowe. Najczęściej charakteryzują ją mikroorganizmy, których działanie można określić jako korzystne, mające głównie wpływ na stymulowanie pracy układu pokarmowego oraz niektórych funkcji całego organizmu a także hamowanie wzrostu drobnoustrojów chorobotwórczych. Do tego typu bakterii zaliczamy te m.in. z rodzaju Lactobacillus czy Bifidobacterium. Inną grupą są te drobnoustroje, których działanie uznać możemy za potencjalnie szkodliwe, a więc takie, które powodują zakłócenie prawidłowych funkcji przewodu pokarmowego. Do tego typu drobnoustrojów zaliczyć możemy na przykład te z rodzaju Escherichia coli. Trzecią grupą mikroorganizmów, jakie możemy wyizolować z powierzchni przewodu pokarmowego ptaków stanowią drobnoustroje, których obecność związana jest z bezwzględnie szkodliwym działaniem na organizm. Powodują one najczęściej znaczne zakłócenie pracy układu pokarmowego oraz bardzo często produkują substancje toksyczne, kancerogenne itp. Tego typu mikroorganizmy to np. gatunki z rodzaju Clostridium sp.
Zakażenia przewodu pokarmowego ptaków na fermie mają najczęściej charakter zakażeń bakteryjnych, wirusowych lub mieszanych bakteryjno-wirusowych. Ich źródłami mogą być zarówno brak odpowiedniej higieny na fermie jak i warunki środowiskowe. Pierwsze objawy zakażenia stada są najczęściej trudne do zaobserwowania, jednak kilka charakterystycznych objawów może świadczyć o zakłóceniu prawidłowej integralności jelit ptaków utrzymywanych w kurniku. Do objawów tych zaliczyć możemy: występowanie biegunek, zbyt duże rozwodnienie kału czy też obecność w odchodach resztek niestrawionej paszy.
Utrzymanie prawidłowej integralności przewodu pokarmowego możemy uzyskać m.in. dzięki stosowaniu preparatów poprawiających kondycję jelit tj. stosowanie programu mającego na celu zapobieganie możliwości ewentualnego wystąpienia zatruć, będących stymulatorami pobudzającymi do działania naturalny układ odpornościowy oraz w przypadku wykrycia takiego zatrucia wdrożenie programu mającego na celu wyeliminowanie zakażenia poprzez stosowanie m.in. antybiotyków jak i preparatów o podobnym działaniu.
Utrzymanie odpowiedniej integralności jelit możemy uzyskać już poprzez stosowanie odpowiedniej higieny na fermie. Dbałość o czystość pomieszczeń, regularne prace związane z utrzymaniem ściółki w dobrej kondycji oraz stosowanie pasz wysokiej jakości, wolnej od mikotoksyn i zawierającej tłuszcze dobrej jakości. Odpowiednie żywienie polega również na wzbogacaniu paszy w suplementy np. te, których działanie wpływa pozytywnie na utrzymanie prawidłowego pH przewodu pokarmowego, mające kluczowy wpływ na takie czynniki jak strawność paszy (źle strawiona pasza stanowi idealną pożywkę dla bakterii oraz grzybów chorobotwórczych). Idealny odczyn przewodu pokarmowego charakteryzuje się niskim pH, co sprawia, że w takich warunkach nie rozwijają się bakterie patogenne, zwłaszcza te z rodzaju Salmonella czy E. coli. Stosowanie dodatków żywieniowych przynosi najlepszy efekt kiedy podawane są one ptakom okresowo wraz z paszą lub wodą. Dodatkowo warto zwrócić uwagę aby ich stężenie było odpowiednio silne.
Hodowca może poprawić ten stan rzeczy stosując jako dodatek żywieniowy preparaty zakwaszające na bazie kwasów organicznych. Popularne w użyciu są kwasy: mrówkowy, ortofosforowy, propionowy czy cytrynowy. Wszystkie one wykazują silne działanie antybakteryjne zarówno w paszy jak i w przewodzie pokarmowym ptaków. Dodatkowo ich cechą charakterystyczną jest pozytywny wpływ na apetyt, strawność i wykorzystanie paszy, a także wzmożenie działania enzymów trawiennych. Zasada działania związków zakwaszających polega na wnikaniu do komórek bakterii, a następnie hamowaniu syntezy ich DNA i namnażania. Najczęściej stosuje się preparaty zawierające kwasy organiczne krótkołańcuchowe i średniołańcuchowe, a także otoczkowane kwasy organiczne.
Innym sposobem poprawy jakości flory bakteryjnej jelit ptaków jest stosowanie probiotyków. Probiotyki są związkami zawierającymi w swoim składzie pożądaną i pożyteczną florę bakteryjną taką jak: Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium, L. casei, Pediococcus acidilacticum itp. a także drożdże i pleśnie. Zasada działania probiotyków jest zbliżona do działania zakwaszaczy, ponieważ ich obecność skutkuje obniżeniem pH treści jelit. Ponadto ich obecność prowadzi do optymalizacji składu i kolonizacji mikroflory jelit. Znaczącą
cechą bakterii wchodzących w skład preparatów probiotycznych jest ich zdolność do szybkiego namnażania się, odporność na niskie pH, a także bardzo wysoka konkurencyjność w stosunku do patologicznej mikroflory przewodu pokarmowego.
Niektóre z mikroorganizmów wchodzących w skład takiego preparatu charakteryzuje również zdolność produkcji bakteriocyn i związków antybakteryjnych. Probiotyki działają w obrębie przewodu pokarmowego i nie są wchłaniane do krwiobiegu, ich działanie jest działaniem miejscowym. Zaleca się stosowanie probiotyków w żywieniu ptaków młodych, zaraz po wykluciu, które nie wykształciły jeszcze własnej flory bakteryjnej, pozwala to na szybkie zasiedlenie ich przewodu pokarmowego drobnoustrojami wywierającymi korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Niezwykle zasadne jest również podawanie probiotyków ptakom utrzymywanym w warunkach hodowli wielkotowarowych. Warunki środowiskowe w jakich przebywają takie ptaki są wyjątkowo niesprzyjające jeśli chodzi o naturalne zasiedlanie przewodu pokarmowego korzystnymi mikroorganizmami, dlatego w tego typu przypadkach wskazana jest suplementacja. Podawanie ptakom probiotyków zwiększa również masę i długość jelit, zwiększa się również długość kosmków jelitowych w jelicie cienkim, co zwiększa tym samym chłonność substancji pokarmowych.
Kolejnym dodatkiem jaki może być wykorzystywany w procesie zapewnienia prawidłowej integralności przewodu pokarmowego są prebiotyki. Z chemicznego punktu widzenia prebiotyki są związkami o charakterze węglowodanów niskoskorbiowych (mogą to być zarówno oligo- jak i polisacharydy). Ich działanie polega na przedostaniu się do końcowego odcinka układu pokarmowego, bez wcześniejszego ulegania procesowi trawienia. W ten sposób prebiotyki stanowią źródło pokarmu dla m.in. bakterii kwasu mlekowego czy bifidobakterii zwiększając ich liczebność i konkurencyjność względem bakterii chorobotwórczych, które nie posiadają takich zdolności wykorzystania substancji odżywczych w nich zawartych. W odróżnieniu od probiotyków preparaty te nie zawierają w swoim składzie żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje o charakterze odżywczym i stymulującym dla układu pokarmowego.
Wzrost liczebności bakterii kwasu mlekowego dodatkowo powoduje obniżenie poziomu pH przewodu pokarmowego do
poziomu, który nie jest tolerowany przez bakterie patogenne, w ten sposób redukując dodatkowo ich ilość. Działanie prebiotyków skutecznie zwiększa liczebność bakterii korzystnie oddziaływujących na przewód pokarmowy ptaków, jednocześnie zmniejszając liczebność i konkurencyjność tych patologicznych. Dodatkowo prebiotyki wywołują pozytywny wpływ na stymulację układu odpornościowego.
Jeszcze jedną grupę dodatków wspomagających proces zachowania odpowiedniej integralności jelit stanowią zioła. Zioła są naturalnymi preparatami, które z powodzeniem mogą być stosowane jako dodatki żywieniowe w diecie dla drobiu. W ich skład wchodzą liczne składniki biologicznie czynne, których działanie wspomaga proces trawienia, sekrecję soków trawiennych czy motorykę jelit. Dodatkowo zapobiegają one występowaniu biegunek, działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie Do tego typu składników zaliczyć możemy: alkaloidy, glikozydy, śluzy roślinne, olejki eteryczne czy pektyny. Zaleca się, aby preparaty sporządzone na bazie ziół stosowane były np. jako mieszanki zawierające wyciągi z kilku ich gatunków wraz z preparatami zakwaszającymi. Taki sposób podawania tego rodzaju dodatków paszowych gwarantuje ich wysoką efektywność. Zalecane jest także wykorzystywanie powszechnie znanych roślin zawierających w swym składzie fitoncydy, czyli związki o charakterze bakteriobójczym. Do roślin takich zaliczamy: czosnek, cebulę, imbir, jałowiec, chrzan, brzoza czy jodła syberyjska. Niektórzy hodowcy, w celu zapewnienia większej zdrowotności ptaków stosują również dodatki o charakterze podnoszącym ich odporność. Powszechne w użyciu są preparaty sporządzone na bazie selenu lub związków nitrowych i chloranów.
Reasumując, należy zwrócić uwagę na fakt, że wzajemne występowanie na powierzchni błony śluzowej zarówno mikroorganizmów pozytywnie oddziaływujących na organizm jak i tych chorobotwórczych powoduje ich wzajemną konkurencję, a to wiąże się z kolei z ich ciągłymi zmianami ilościowymi. Dlatego tak ważne w profilaktyce żywieniowej od wielu lat jest zachowanie prawidłowej integralności przewodu pokarmowego. Prawidłowa integralność to właściwe wykorzystanie paszy związane z wchłanianiem substancji pokarmowych oraz odpornością na bakterie patogenne. Z tych powodów właśnie jednym z podstawowych działań współczesnego hodowcy powinno być zapewnienie odpowiedniej równowagi oraz składu drobnoustrojów jelitowych, tak aby całe stado utrzymywane było w stanie zdrowotności oraz dawało zadowalający zarówno producentów jak i konsumentów produkt drobiowy, będący efektem nowoczesnej produkcji. Tego typu działania prowadzić należy w sposób kompleksowy na każdym etapie produkcji, tak aby nie doprowadzić do powstania cyklu infekcyjnego.
