ZNACZENIE OBIERZYN W PASZACH DROBIOWYCH

Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
Dr inż. Ryszard Gilewski

Do skrajnie działających czynników wpływających na zwiększenie zapotrzebowania na mięso drobiowe, należą także niskie koszty składników pasz, które przyczyniają się do kształtowania światowych cen. Wykorzystanie w paszach drobiowych, odpowiednio wybranych obierzyn, skupia się na ich składzie chemicznym, zaleceniach paszowych i szansach na przyszłość.

Wybuch w ostatnich latach Afrykańskiej Gorączki Świń (ASF), w dużym stopniu naruszył znaczenie populacji tych zwierząt – szczególnie w Chinach. W rezultacie w ciągu 2019 r. wzrosło światowe zapotrzebowanie na produkty drobiowe, powodując wzrost ich cen. Tańsze, alternatywne składniki pasz, stały się rozstrzygające w kształtowaniu wartości i jakości pasz drobiowych. Okazało się, że obierzyna, czyli to, co się odrzuca, skrawa przy obieraniu ziemniaków, owoców, jarzyn tj. obierka, skórka z korzeni roślin, bulw oraz pulpy owocowe, mogą stanowić cenny składnik paszowy, wpływający na zwiększenie hodowli i uprawy roślin niezawierających składników przeciw żywieniowych, a łatwo poddających się zaawansowanym technologiom oraz produkujących enzymy i wiążące czynniki antyżywieniowe na rynku paszowym.

Alternatywne, paszowe źródła energii

W oczekiwanym wzroście produkcji drobiu duże znaczenie odgrywa cena paszy. Wg amerykańskiego Departamentu Leków i Rolnictwa, w okresie 2005-2015 r., cena ziarna kukurydzy wzrosła o 71%, wskazując na jej znaczenie w paszach drobiowych, alternatywnych źródeł energii – w zastępowaniu tradycyjnych. Przetwarzanie korzeni i bulw na paszę oraz wykorzystanie przemysłowych technologii w pozyskiwaniu nisko wartościowych pod względem ekonomicznym resztek z obierzyn i pulp owocowych jako składników paszowych, ma także pozytywny wpływ na środowisko.

Możliwości zagospodarowania i wykorzystania wytłoków z owoców i warzyw w żywieniu drobiu poruszali Szablicka i in. (2018) w Polskim Drobiarstwie. Bogate w skrobię korzenie i bulwy są ważnym pożywieniem roślinnym, którego roczną produkcję GFAOSTAT (2020 r.) oceniał na 9.871.094 tony. Masę skórek pochodzących z bulw szacuje się na 15-20% masy bulw, poddanych procesowi przetwarzania. Bulwy plonują najwyżej w porównaniu z innymi korzeniowymi i bulwiastymi roślinami. Plon samych skórek wynosi odpowiednio 31% i 40% dla papai- melonowca właściwego (Carica papaya L.), nazywanym przeważnie papają – gatunek rośliny z rodziny melonowcowatych (Caricaceae) i bananów. Ponadto niezmiernie dużo, bo aż 30-40% odrzuca się z bananów przed spożyciem lub na skutek ich uszkodzenia (FAO, 2012). Po wyciśnięciu soku z pulpy cytrusowej, zawiera ona 50-70% masy owoców (Wedzeral, 2019).

Zysk z wybranych obierzyn

Obierzyny z manioku – pozyskiwane przed zmieleniem w całości korzenia bulwy manioku, mają skład zależny od techniki uprawy, stanu dojrzałości, doświadczenia rolniczego uprawiającego i warunków środowiskowych. Wg Adesehinwa i in. (2011), udział białka w 1 kg mączki z manioku wynosi 30-60 g, bogatego w argininę. Obierzyny są bardzo włókniste, stanowiąc głównie naturalne produkty słonecznego światła (NSP’s) w ilości 140-340 g. Głównym czynnikiem antyżywieniowym w mączce z manioku jest kwas cyjanowodorowy, mimo że cyjanek jest bardzo niestały i może być poniżej poziomu toksycznego.
Pochrzyn – ignam chiński (Dioscorea batatus L.) rodzaj wieloletnich pnączy z bulwiastymi kłączami o kulistym lub maczugowatym kształcie, wielokrotnie podzielonych przewężeniami, zwany także słodkimi ziemniakami. Obierzyny są brązowe, spękane i stanowią średnio bogate źródło energii przemiennej o wartości wahającej się od 11.3 do 12.6 MJ/kg. Udział białka waha się od 91.4 do 127 g/kg. W obierzynach pochrzynu jest dużo strawnej skrobi. Do pochrzynu należy ponad 600 gatunków roślin, pochodzących głównie z obszarów tropikalnych.
Słodkie ziemniaki (bataty) – są wysoko energetyczne, o umiarkowanej zawartości białka i ubogie w surowe włókno. Uprawa słodkich ziemniaków sięga 750 roku p.n.e., co czyni je jednym z najstarszych warzyw znanych człowiekowi. Po tym, jak Krzysztof Kolumb sprowadził słodkie ziemniaki do Europy, hiszpańscy i portugalscy odkrywcy przewieźli je do różnych części świata, w tym do Azji i Afryki. W XVI wieku, słodkie ziemniaki stanowiły podstawowe pożywienie w Stanach Zjednoczonych – szczególnie w południowo-wschodniej części. Odkryto około 400 odmian słodkich ziemniaków, niektóre występują rzadziej niż inne.
Abdel-Hefeez i in., (2018) określił wartość surowego białka i surowego włókna na odpowiednio 36-46 g/kg i 38-70 g/kg, a przemiennej energii na 11.25 MJ/kg. Barwne odmiany słodkich ziemniaków są dobrym źródłem karotenoidów, które mogą obniżać intensywność pigmentów dodawanych kurom do paszy w celu odpowiedniego zabarwienia ich jaj i skóry. W słodkich ziemniakach określono także skład fenoli.
Pulpa cytrusowa – uboczny produkt przemysłu wytwarzającego cytrynowy sok, jest mieszanką skórek, pulpy i nasion cytryn zmieszaną w stosunku uzależnionym od metody ekstrakcji. Zawiera stosunkowo
dużo energii, bo 11.4 MJ/kg paszy i wysoki udział włókna wahający się od 123 do 135 g/kg suchej masy. Udział białka waha się od 620 do 740 g/kg suchej masy przy niskiej koncentracji inhibitorów proteazy, fitazy i tanin
Pulpa zawiera wysoki udział składników fenolowych o dużej zdolności przeciwutleniającej.
Banany – Diarra i in. (2018) stwierdzili w nich 5% udziału białka surowego natomiast Blandon i in. (2015) – 10%. Zawartość energii przemiennej w niedojrzałych i dojrzałych obierzynach z banana waha się odpowiednio od 11.6 do 14.0 MJ/kg. Obierzyny zawierają także katechiny, które są aktywne pod względem przeciwutleniającym, przeciwbakteryjnym i cholesterolemicznym. Z kolei obecne w obierzynach z bananów taniny mają działanie główne antyżywieniowe.
Pulpa z buraków cukrowych – może być także składnikiem pasz drobiowych, ale jej zastosowanie jest ograniczone niskim udziałem energii przemiennej, wysokim włókna oraz wody. Abdel-Hafeez i in. (2018) stwierdził w niej udział około 3 MJ energii przemiennej/kg, 9,6% surowego białka i 19% surowego włókna głównie w postaci naturalnych produktów słonecznego światła (NPS).

Papaja – melonowiec właściwy (Carica papaya L.), nazywany przeważnie papają, czasami nieściśle drzewem melonowym – gatunek rośliny z rodziny melonowcowatych. Białko obierzyn papai jest podobne do kukurydzanego, z tym że zawiera stosunkowo dużo włókna, a mało tłuszczu oraz wysoką koncentrację proteolitycznych enzymów – papainy i chymopapainy (proteaza cysteinowa), witamin, składników mineralnych i beta-karotenu. Dzięki nieobecności polifenoli, obierzyny papai mają działanie odrobaczające, przeciw bakteryjne i przeciw kokcydiostatyczne. Czynniki przeciw żywieniowe zawierają taniny, alkaloidy, saponiny i flawonoidy. W Tabeli 1 przedstawiono na podstawie różnych źródeł skład żywieniowy wybranych obierzyn.

Obierzyny stosowane w paszach dla brojlerów i kur nieśnych

Przeprowadzono wiele badań na wykorzystanie mączki z obierzyn w żywieniu drobiu, uzyskując wiele różniących się wyników. Szereg czynników, takich jak różnice w składzie odżywczym obierzyn, metody pozyskiwania z nich mączki, wiek ptaków i/lub skład paszy mogą oddziaływać na ich wykorzystanie przez drób.

Mączka ze skórek – obierzyn manioku

Włączenie 200 g mączki manioku/kg paszy nie wpływa na przyrost masy ciała brojlerów. Dairo (2011) poprawił przyrosty i wykorzystanie paszy przez brojlery żywione dodatkiem 500 g/kg suszonych w promieniach słońca obierzyn manioku w porównaniu z grupą kontrolną. Wg Panighari (1996), niski udział kwasu cyjanowodorowego (<4 mg/kg) w uprawianym manioku, może być włączony do 500-600 g/kg paszy, bez wpływu na wydajność ptaków. Dayal i in. (2018), zaobserwowali, że dodatek wysuszonych w świetle słonecznym obierzyn manioku w ilości 154 g/kg paszy niepomyślnie wpływał na wydajność brojlerów, czego można uniknąć – dodając do paszy tłuszcz i enzymy.

Obierzyny z pochrzynu

Brojlery rosły bez zastrzeżeń, gdy 150 g obierzyn pochrzynu dodawano do 1 kg paszy. Wg Ayodele (2011), 250 g mączki z obierzyn ignamu w 1 kg paszy było optymalną dawką dla wzrostu brojlerów i cech tuszy. Diarra i in. (2012) zalecili mieszankę obierzyn pochrzynu z obierzynami słodkich ziemniaków stosunku 1:1 masy/masy w paszy dla brojlerów starter i finiszer w ilości odpowiednio 68 i 224 g/kg. Stwierdzono, że mieszanka pochrzynu z obierzynami słodkich ziemniaków, może zastąpić kukurydzę odpowiednio w 15% i 45% w paszy starter i finiszer, bez wpływu na wzrost, profil hematologiczny i pomiary tuszy brojlerów.

Obierzyny ze słodkich ziemniaków

Wg Maphosa i in. (2003) mączka z obierzyn ze skórki słodkich ziemniaków, nie powinna być dodawana do paszy starter dla brojlerów, ale może być zawarta w paszy finiszer w ilości do 310 g/kg. Paszę z udziałem 150 g tego dodatku na 1 kg zalecili niedawno stosować Abdel Hafeez i in.

Pulpa buraków cukrowych

Badanie przeprowadzone w 2015 r. wykazało, że dodatek 23 g pulpy ziemniaczanej na 1kg paszy był optymalny dla wzrostu brojlerów, a nowsze badanie wykazało, że dodanie do paszy enzymów, pozwala na wykorzystanie 75 g w 1 kg paszy przez brojlery.

Pulpa cytrusowa

Stwierdzono, że dodanie 20 g mączki z miazgi cytrusowej na 1 kg paszy, poprawia produkcyjność i zdrowie brojlerów. Wykazano też, że włączenie 50 g/kg obierzyn owoców cytrusowych do paszy dla kurcząt brojlerów podobnie wpływało na wzrost tak jak w grupie kontrolnej żywionej ziarnem kukurydzy, nieoddziałując na wydajność.

Obierzyny z bananów

Abel i in. (2015) zalecali dodanie na 1 kg paszy dla brojlerów 100 g wysuszonych na słońcu i zmielonych obierzyn bananowych. Wg Blandon i in. (2015), dodanie do paszy enzymów, pozwala na wykorzystanie do 340 g suszonej powietrzem mączki z obierzyn z bananów. Zastąpienie w paszy 15, 30 lub 45% żółtej kukurydzy – suszonymi obierzynami z bananów, nie obniżyło tempa wzrostu, jakości cech tuszy i parametry krwi brojlerów.

Obierzyny z papai

Mączka z obierzyn z papai dodana w ilości 120 g/1 kg paszy, nie miała ujemnego wpływu na wzrost brojlerów. W przypadku paszy dla niosek kilka czynników może wpłynąć na zasady jej stosowania, a także na skład obierzyn z manioku, w tym sposób ich przetwarzania i wiek kur. W Tabeli 2 przedstawiono zalecenia dotyczące wybranych obierzyn dodawanych do paszy dla kur nieśnych.

Wykorzystanie obierzyn w przyszłości

Rozwijająca się światowa uprawa korzennych i bulwiastych roślin oraz owoców w celu zaspokojenia rosnącego na świecie zapotrzebowania na żywność, wskazuje na duże możliwości wykorzystania dużej dostępności obierzyn, jeśli zostaną odpowiednio wybrane, przetworzone i przechowywane. Takie wykorzystanie tych roślinnych odpadów w paszach dla drobiu zmniejsza koszty jego wyżywienia i ograniczy zagrożenie środowiska. Ze względu na umiarkowany w obierzynach udział składników odżywczych, czyni je potencjalnymi składnikami pasz dla drobiu. W połączeniu z postępem w produkcji pasz, dążącym do zmniejszenia w nich udziału czynników przeciw żywieniowych, spowoduje dodanie zapachu obierzyn – do paszy dla drobiu.
Wraz z rosnącym rynkiem i dostępnością dodatków paszowych (egzogenne produkty enzymatyczne, aminokwasy, przeciwutleniacze, środki wiążące składniki przeciwżywieniowe) i zainteresowanie badaniami z zakresu fitobiotyków paszowego przemysłu, wraz z rosnącym rynkiem pasz drobiowych, wróży jasną przyszłość wykorzystania obierzyn, będących ubocznymi produktami różnych korzeni, bulw i owoców – w paszach drobiowych.