Bartosz Korytkowski
Pióra najprościej zdefiniować można jako twory nabłonkowe, które prawie w całości pokrywają ciało ptaka. Ze względu na swoją budowę, położenie czy nawet barwę, mogą one pełnić różnorodne i istotne dla ptaków funkcje.
Aby poznać i dobrze zrozumieć funkcje, jakie pełnią pióra, warto w pierwszej kolejności poznać ich budowę. Budowa pióra uzależniona jest m.in. od takich czynników jak jego rodzaj (pióra pokrywowe lub puchowe) czy gatunku drobiu (drób grzebiący i wodny). Pióra pokrywowe składają się z chorągiewki i osi, która następnie składa się z dutki i stosiny.
Dutka stanowi dolną część osi, o kształcie spłaszczonej i przeźroczystej rurki. Jej dolna część zakończona jest tzw. stopką, przez którą dopływają do pióra składniki pokarmowe transportowane wraz z krwią. Pióra niedojrzałe, w odróżnieniu od tych dojrzałych posiadają miękką dutkę, wypełnioną półpłynną masą i pokrytą kleistą substancją. Twarda, jędrna i przeźroczysta dutka dojrzałego pióra zawiera wewnątrz charakterystyczną duszę (zeschniętą błonkę), która pozwala na identyfikację gatunku drobiu. Drób wodny ma duszę o kształcie linii przerywanej, natomiast drób grzebiący linii spiralnej. Dutka jest właśnie tym elementem pióra, po którym możemy poznać wiek i dojrzałość pióra, a także jego rodzaj czy nawet gatunek ptaka.
Stosina, jako element pióra jest nieprzejrzysta, wypełniona gąbczastym rdzeniem i powietrzem. Nasada stosiny jest czworokątna, a następnie zwęża się stopniowo do kształtu stożka. Jej wierzchnia część jest wypukła a wewnętrzna lekko wklęsła. Biegnie tam bruzda, stopniowo zanikająca w kierunku wierzchołka. Długość i grubość stosiny uzależniona jest od rodzaju pióra i gatunku ptaka.
Jej barwa, często świadczy o gatunku danego drobiu. Drób wodny ma stosinę koloru białego, dróg grzebiący tego samego koloru co chorągiewka.
Kolejnym, istotnym elementem budowy pióra pokrywowego jest chorągiewka. Zasadniczo zbudowana jest ona z dwóch elementów. Promieni, wyrastających bezpośrednio ze stosiny oraz promyków, wyrastających z promieni. Promyki skierowane ku górze posiadają charakterystyczne, szponowato zagięte haczyki. Natomiast te skierowane ku dutce trójkątne listewki. Promyki haczykowate i listewkowate są płaskie, a każdy haczyk zaczepia o listewkę promyka sąsiedniego promienia. W ten sposób chorągiewka pióra tworzy zwartą powierzchnię. Elastyczność chorągiewki zapewnia możliwość ślizgania się haczyków po części listewkowej. Rzęski wystające z podstaw listewek zapobiegają całkowitemu zsunięciu się haczyka. Na niektórych chorągiewkach występuje również tzw. podpuszenie. Tworzą je luźne promienie przy nasadzie stosiny.
W odróżnieniu od piór pokrywowych, pióra puchowe nie posiadają osi. Promyki są wyłącznie listewkowate. Wyrastają one z krótkiej dutki i mają postać pęczka. Niektóre promienie przypominają kształtem trójkątne pudełka, połączone nitką (wyrastającą z ich wierzchołków). Wnętrze takiego „pudełka” wypełnione jest powietrzem, co nadaje piórom odpowiednią lekkość.
W upierzeniu ptaków możemy wyróżnić również pióra nitkowate. Pozbawione są one promieni, a stosina jest rozwidlona na wierzchołku. Pióra te rozmieszczone są na całej powierzchni ciała i pełnią głównie funkcję narządu dotyku.
Opierzkami nazywa się z kolei porośnięte pierzem niektóre części ciała ptaka. Jest to przede wszystkim pas brzuszny, grzbietowy, udowy, ogonowy, barkowy i skrzydłowy.
Części ciała pozbawione pierza to bezpierzki: śródstopie, palce, stopy, niektóre części głowy, szyi, czasami u niektórych gatunków ptaków części brzucha.
W zależności od różnorodności w budowie piór pełnią one określone funkcje w życiu ptaka. I tak dla przykładu, pióra pokrywowe, dachówkowato ułożone chronią ptaka przede wszystkim przed działaniem niekorzystnych temperatur. Zadanie to spełniają czubki piór pokrywowych. Dolne części piór składają się z nitkowatych, niezaczepiających się promyków. Powietrze, jakie znajduje się między nimi, tworzy warstwę izolacyjną. Chroni to ptaka przed utratą ciepła. Aby ochrona przed utratą ciepła była jeszcze bardziej skuteczna, pod warstwą piór pokrywowych znajdują się pióra półpuchowe i puchowe. Pióra te tworzą warstwę izolacyjną naładowaną ujemnie, która w kontakcie z dodatnio naelektryzowaną warstwą zewnętrzną powoduje rozprostowywanie się puchu, przez co nie jest on zbity i jeszcze lepiej izoluje ciało ptak.
Ochrona przed niekorzystnymi warunkami termicznymi, jest więc podstawową funkcją, jaką pełnią pióra ptaków. W dni chłodne ptaki stroszą pióra, przez co zwiększają ich objętość. Tym samym zwiększa się warstwa izolacyjna. Taki mechanizm chroni ich organizm przed utratą ciepła. Odwrotnie wygląda sytuacja w dni gorące, kiedy to pióra przylegają do ciała ptaków i warstwa izolacyjna jest odpowiednio mniejsza.
Pozostałe funkcje piór to z całą pewnością warstwa ochronna, chroniąca organizm ptaka przed urazami mechanicznymi, zanieczyszczeniami z zewnątrz, wilgocią czy zarazkami chorobotwórczymi. Warto dodać również, że pióra ułatwiają ptakom latanie i pływanie.
Pióra dzielimy również ze względu na miejsce ich wyrastania, wówczas przyjmują one nazwy:
- Główkowe i szyjkowe – jak nazwa wskazuje wyrastające na głowie i szyi
- Grzbietowe – przede wszystkim ze środkowej części grzbietu
- Siodłowe – selekcjonowane z przyogonowej części grzbietu
- Pokrywy ogonowe – występujące w wierzchniej części kupra
- Sterówki – charakterystyczne, osadzone w wierzchniej części kupra, najczęściej w liczbie 14-15 piór
- Pióra podogonowe – pióra znajdujące się w spodniej części kupra
- Pióra na zadzie, brzuchu czy piersi
- Pióra bokówki – wyróżniane z boków tułowia, ud czy podudzi
- Lotki – ten rodzaj piór możemy podzielić na: lotki I rzędu (10-12 twardych piór) i lotki II rzędu (14-24 twardych piór)
- Pokrywy zewnętrzne i wewnętrzne piór
- Barkówki – pióra zlokalizowane blisko nasady skrzydeł
- Pióra śródstopia palców
Rodzaj piór warunkuje także ich ewentualne wykorzystanie jako surowca drobiarskiego. Tak dla przykładu, pióra konturowe miękkie, do których zaliczyć możemy przede wszystkim pióra stanowiące główną masę piór tułowia, a więc: główkowe, szyjkowe, grzbietowe, siodłowe czy zadu stanowią pożądany materiał do wykorzystania jako pierze pościelowe. Jako pierze pościelowe wykorzystuje się również pióra puchowe i półpuchowe. Jest to najcenniejszy surowiec pościelowy.
Pióra twarde (sterówki, lotki, pokrywy skrzydeł, pokrywy podogonowe, barkówki) – stanowią surowiec do wyrobów przemysłowych (mączki paszowe i nawozowe) oraz galanteryjnych.
Jak wspomniano wyżej pióra nitkowate pełnią rolę narządu dotyku. Występujące u niektórych ptaków pióra pudrowe (kakadu, żako) są przez ptaki rozkruszane za pomocą dzioba i rozprowadzane po upierzeniu, tym samym ułatwiają jego pielęgnację.
Reasumując, pióra stanowią bardzo ważny element w budowie ciała ptaków. Przede wszystkim ułatwiają czynności takie jak latanie i pływanie, ale też stanowią element ochronny.
Jak wspomniano wyżej, pióra chronią organizm ptaka przed działaniem niekorzystnych warunków termicznych oraz przed urazami mechanicznymi, drobnoustrojami chorobotwórczymi itp. Co więcej, warto zwrócić uwagę na fakt, że w przemyśle drobiarskim, niektóre rodzaje piór mogą stanowić dodatkowy surowiec pozyskiwany od ptaków z przeznaczeniem do przemysłowego wykorzystania.
Spis piśmiennictwa dostępny u autora
