Włókno definiowane jest w zależności od stosowanej metody jego oznaczenia. Jest ono najczęściej postrzegane jako szereg substancji znajdujących się w ścianach roślin, które nie ulegają trawieniu przez enzymy pokarmowe ptaków. Włókno pokarmowe możemy podzielić również na: włókno rozpuszczalne w wodzie (ulega fermentacji bakteryjnej) oraz włókno nierozpuszczalne w wodzie. Włókno stanowi znaczną część pasz pochodzenia roślinnego i może być częściowo trawione na skutek działania niektórych enzymów pokarmowych. Zawartość włókna w roślinach uzależniona jest w znacznym stopniu od tego, w jakim okresie został dokonany ich zbiór. Najczęściej rośliny zebrane zbyt późno cechuje to, że zawierają one zbyt dużą ilość tego składnika i są one także mniej chętnie pobierane przez zwierzęta. Tym samym wykorzystanie substancji odżywczych w nich znajdujących się także jest zdecydowanie mniejsze. Z drugiej strony, stopień wykorzystania włókna przez ptaki, jest także podyktowany wieloma innymi czynnikami, a jest to np. typ użytkowy, gatunek drobiu, a co za tym idzie przez indywidualne gatunkowe przystosowanie przewodu pokarmowego do wymienionych procesów. Warto zaznaczyć to, że ptakami, które lepiej wykorzystują włókno, są ptaki z rzędu blaszkodziobych: takie jak gęsi i kaczki. W odróżnieniu od drobiu grzebiącego żywiły się od dawna głównie zielonymi częściami roślin i dlatego też (w odróżnieniu od ziarnojadów) ich przewód pokarmowy jest dużo lepiej przystosowany do radzenia sobie z paszami zawierającymi duże ilości włókna.
Spośród roślin, stosowanych jako pasze dla drobiu te zawierające włókno to z całą pewnością zboża (kukurydza, pszenica, jęczmień itp.). Przygotowane z nich otręby i śruty dostarczają do organizmów ptaka w większości nierozpuszczalne frakcje włókna. Do pozostałych roślin zawierających włókno zaliczyć możemy rośliny strączkowe (groch, łubin, soja). Za optymalną, tj. taką, która nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji, uznaje się paszę z zawartością włókna nierozpuszczalnego na poziomie 2-3%. Taki poziom tego składnika w dawce pokarmowej w dużym stopniu gwarantuje również prawidłowe funkcjonowanie jelit i fermentację bakteryjną.
Polisacharydy nieskrobiowe, ze względu na swoją budowę chemiczną nie mogą być w całości trawione przez endogenne enzymy pokarmowe ptaków. Ich hydroliza w przewodzie pokarmowym ptaków może odbywać się na skutek dodatkowej działalności enzymów zawartych w samym włóknie roślin, jak i enzymów dodawanych do paszy w celu poprawy jej strawności.
Do najpopularniejszych dodatków enzymatycznych zaliczyć możemy ß-glukany oraz ksylanazę (stosowane głównie przy paszach zbożowych). Lepiej radzą sobie z trawieniem poszczególnych frakcji włókna ptaki wodne. Anatomicznie, bardziej przystosowane są do tego ptaki żywione zielonymi częściami roślin, a więc wspomniany powyżej drób wodny. Gęsi i kaczki mają w porównaniu
z kurami i indykami dłuższy przewód pokarmowy, rzekome wole oraz znacznie bardziej rozwinięte długie parzyste jelita ślepe. Pozwala to na dłuższe przechowywanie treści pokarmowej w jelitach a tym samym na lepsze wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w paszy. Dotyczy to zwłaszcza frakcji nierozpuszczalnych włókna. W przypadku tych rozpuszczalnych, ptaki najczęściej trawią je w jelitach ślepych. W przewodzie pokarmowym polisacharydy nieskorbiowe ulegają rozpadowi do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Kwasy powstałe w wyniku rozpadu substancji zawartych we włóknie służą przede wszystkim jako źródło energii do syntezy bakteryjnej. Kwasy te, są również dobrym wskaźnikiem obecności w jelitach bakterii beztlenowych, jak i zapobiegają kolonizacji przez bakterie z rodzaju Salmonella jelit ślepych.
Znaczenie włókna w paszach dla drobiu jest tematem, któremu należy bezwzględnie poświęcać dużo uwagi. Udział tego składnika jest często bagatelizowany, co jest błędem, ponieważ jego obecność (w odpowiedniej optymalnej ilości) w paszy dla drobiu przynosi szereg korzyści. Przede wszystkim oddziaływuje ono korzystnie na układ pokarmowy ptaków. Włókno zwiększa i przyśpiesza perystaltykę jelit oraz wydzielanie niektórych enzymów trawiennych. Ponadto wpływa korzystnie na trawienie białek poprzez obniżenie pH. Charakterystyczną właściwością włókna jest również pęcznienie, co powoduje uczucie sytości i pozwala na bardziej kontrolowane stosowanie paszy. Warto również dodać, że obecność w paszy dla drobiu włókna przyczynia się do stymulacji procesów wydalania resztek, jak i właściwej konsystencji odchodów. Innymi, zaobserwowanymi, pozytywnymi właściwościami włókna są m.in. zdolność wiązania metali ciężkich. Za największą wadę tego składnika w diecie pokarmowej dla drobiu uważa się jego zdolność do tworzenia zbyt dużej lepkości treści pokarmowej, a co za tym idzie ewentualnych zaburzeń procesów trawienia i wchłaniania pozostałych substancji pokarmowych zawartych w paszy. Dzieje się tak na skutek różnych właściwości hydratacyjnych poszczególnych frakcji włókna. Dla przykładu, frakcje nierozpuszczalne, chłonąc wodę, zwiększają swoją objętość, nie zmienia się jej lepkość. Inaczej jest w przypadku rozpuszczalnych części włókien. Chłonąc wodę, zwiększają one swoją lepkość. Zwiększenie lepkości tej frakcji paszy jaką jest włókno, powoduje zwiększenie grubości warstwy wodnej przyległej do jelita. Dzieje się tak na skutek wspólnej reakcji pomiędzy wspomnianą wyżej frakcją a polisacharydami. Efektem takiego działania jest najczęściej ograniczenie wchłaniania substancji pokarmowych takich jak białka, cukry i tłuszcze, a także witamin (rozpuszczalnych w tłuszczach) czy też innych składników mineralnych. Wszystko to przekłada się w sposób bezpośredni na wyniki ekonomiczne chowu drobiu, ich przyrosty, a także prawidłowy rozwój.
Podawanie ptakom pasz zasobnych w rozpuszczalne frakcje włókna bardzo często może doprowadzić do pojawienia się różnego rodzaju nieprawidłowości. Wśród nich do najpoważniejszych zaliczyć możemy wydłużenie i zmniejszenie masy jelit, a także zmniejszenie i zanik kosmków jelitowych. Rozpuszczalne części włókna są szczególnie niebezpieczne dla ptaków młodych, u których układ pokarmowy nie jest jeszcze wystarczająco wykształcony. Zwiększenie warstwy wodnej w jelitach powoduje zmniejszenie stężenia tlenu i wzrost ilości bakterii beztlenowych. Obserwuje się również szereg różnych dysfunkcji przewodu pokarmowego, które w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić nawet do padnięć ptaków.
Reasumując, warto podkreślić, że temat obecności włókna w paszach dla drobiu jest tematem dyskusyjnym. Z całą pewnością jego obecność w paszy niesie za sobą pozytywne skutki, a więc można stwierdzić, że jest ona niezbędna. Z drugiej strony zaobserwować możemy również szereg niekorzystnych efektów jego obecności. Jak w przypadku wielu tematów, tak i w tym, kluczem do sukcesu jest stałe poszerzanie swojej wiedzy na temat żywienia drobiu i taki dobór mieszanek paszowych oraz udziału w nich włókna, aby uwzględniając wiek, typ użytkowania czy gatunek drobiu był on jak najbardziej odpowiedni.
Dla organizmu ptaka bardzo ważna jest prawidłowa podaż tego składnika. Należy mieć świadomość, że włókno nie stanowi w paszy jedynie substancji balastowej. Pełni ono w organizmie cały szereg różnych funkcji. W doborze pasz stosowanych w mieszankach treściwych dla drobiu uwzględnić należy oprócz innych składników pokarmowych także zawarte w nich frakcje węglowodanów, szczególnie negatywnie działające polisacharydy nieskrobiowe (NSP).
Spis piśmiennictwa dostępny u autora.
