Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

Granica opłacalności chowu drobiu jest taka, że tylko bardzo efektywne mieszanki mogą być brane pod uwagę przez producentów. Mając znajomość wymagań żywieniowych drobiu opartych na najnowszych doniesieniach naukowych wierny obecnie, że białko pochodzenia zwierzęcego nie jest potrzebne w recepturach paszowych. Pozytywne wyniki badań dotyczących wprowadzania białka roślinnego zamiast zwierzęcego zawdzięcza się bardziej wyczerpującym pracom naukowym, które zezwalają na uzupełnienie niedoborów wapnia, fosforu, metioniny, lizyny, ryboflawiny, witaminy B12 i innych składników występujących w paszach produkowanych na bazie białka roślinnego. Badania teoretyczne i praktyczne W zakresie żywienia kur stanowiły zawsze podstawę wiedzy o żywieniu drobiu. Określenie wymagań pokarmowych ptaków (podobnie jak i innych gatunków zwierząt)jest bardzo złożonym problemem I prawdopodobnie nieprędko znajdzie ostateczne rozwiązanie. Ustalone dziś zapotrzebowanie na poznane składniki odżywczo – podlega co jakiś czas zmianom w związku z postępującą selekcją zwierząt oraz innymi warunkami chowu.
Pobierana pasza zużywana jest przez organizm ptaka przede wszystkim do budowy, jak już wspomniano, nowych komórek i tkanek, na potrzeby energetyczne. Część służy do syntezy hormonów i enzymów trawiennych, część zostaje zgromadzona w organizmie w postaci tłuszczu i glikogenu, a pozostała część zostaje wydalona w postaci odchodów. O wartości odżywczej diety decyduje ilość i jakość, składników pokarmowych w jednostce oraz stopień ich strawności i przyswajalności.
Stopień strawności pasz warunkuje w dużej mierze poziom włókna  (pasze pochodzenia roślinnego).
Wartość paszy zależy od jej zasobności w egzogenne aminokwasy, niektóre nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i związki mineralne oraz od nieobecności w niej związków działających toksycznie lub wpływających na zmniejszenie wartości odżywczej, jak glikozydy, saponiny, alkaloidy, substancje unieczyniające działanie enzymów trawiennych.Za pomocą analiz chemicznych można określić ile w mieszance jest wody i suchej masy. W suchej masie ustała się z kolei zawartość białek, węglowodanów /(bezazotowe wyciągowe i włókno surowe) tłuszczów oraz związków mineralnych i witamin. Im więcej suchej masy w paszy, tym wyższa koncentracja składników pokarmowych. Bardzo istotna jest także jakość substancji odżywczych. Ilość składników pokarmowych podaje się w ilościach względnych posługując się pojęciem ich procentowego udziału w diecie lub w wartościach bezwzględnych (g, mg, µg, j.m w 1 kg paszy).
Zapotrzebowanie na każdy składnik pokarmowy oznacza jego ilość, która jest niezbędna do sprawnej działalności organizmu ptaka, z uwzględnieniem jego stanu fizjologicznego i przy założeniu, że chowany jest on w optymalnym środowisku. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe stanowi wartość o znaczeniu teoretycznym. W praktycznym żywieniu używa się terminu „norma”, który oznacza wymagania ptaka wrazz pewnym naddatkiem, stanowiącym margines bezpieczeństwa. Taki dodatek wynika ze zmienności składu chemicznego pasz, możliwości zmniejszenia się ich wartości odżywczej, wskutek obróbki i przechowywania lub interakcji występujących między niektórymi składnikami np. znaczne ilości wapnia obniżają przyswajalność cynku, zmienności spowodowanej niedoskonałym wymieszaniem składników paszowych, stanów stresowych ptaków, niewłaściwych warunków środowiska oraz niekiedy mało ścisłych danych dotyczących zapotrzebowania na niektóre składniki. Na podstawie norm żywienia układa się dawki pokarmowe z różnych pasz, stanowiące dzienny pokarm ptaka. Ilość surowego białka strawnego, a przede wszystkim jego jakość odgrywa bardzo ważną rolę w dawce pokarmowej. Początkowo uważano, że 1/3 ogólnego poziomu białka w diecie powinny stanowić białka pochodzenia zwierzęcego – mączki rybne, mięsne, z krwi itp., co jednak nie zostało potwierdzone przez dalsze badania.
O wartości białek paszy decyduje ich skład aminokwasów niezbędnych dla organizmu. Określenie wartości białek zostało znacznie ułatwione dzięki zastosowaniu ulepszonej metody analitycznego oznaczania aminokwasów. Czynnikiem pomocniczym przy ocenie wartości białek może być metoda analityczna, gdyż istnieje ścisła współzależność między wyliczonymi współczynnikami a wykorzystaniem paszy. Jednakże doświadczenia prowadzone na zwierzętach dają najbardziej, dokładne wyniki. W warunkach praktyki szczególne znaczenie mają aminokwasy, występuje w ilości ograniczonej, są nimi najczęściej lizyna, metionina, tryptofan i tronina.

AMINOKWASY W ŻYWIENIU DROBIU

Do aminokwasów egzogennych, których organizm nie potrafi sam wytworzyć, w związku z tym muszą być one dostarczone w odpowiedniej ilości w pokarmie zalicza się: argininę, lizynę, histydynę, treoninę, walinę, leucynę, izoleucynę, fenyloalaninę, metioninę i tryptofan, a dla drobiu glicynę i kwas glutaminowy. Brak/lub niedobór któregokolwiek z nich wywołuje zaburzenia w organizmie. Dlatego dawka pokarmowa powinna być tak skomponowana, aby dostarczała wszystkich niezbędnych aminokwasów, gdy brak nawet jednego aminokwasu egzogennego wywołuje zahamowanie wzrostu ptaków oraz obniżenie dziennego przyrostu o 6 – 7% masy ciała zwierzęcego, ponieważ dla organizmu szczególnie ważne są, aminokwasy egzogenne, dlatego zasługują one na poświęcenie im więcej miejsca w niniejszym
artykule.
Arginina jest aminokwasem niezbędnym w żywieniu zwierząt. U kurcząt nie stwierdzono zdolności do jej syntezy. Konieczna jest ona do osiągnięcia wysokiej wydajności niosek. Przy niedoborze tego aminokwasu obserwuje się
zwolnienie tempa wzrostu, zmniejszone pobieranie paszy oraz obniżenie nieśności kur.
Lizyna jest niezbędna zarówno dla ptaków rosnących, jak i dorosłych. Jej brak powoduje zahamowanie wzrostu, ubytek masy ciała, brak apetytu, miejscową depigmentację piór. U indycząt niedobór lizyny opóźnia opierzanie. W przypadku skarmiania dużych ilości kukurydzy może brakować tego aminokwasu.
Histydyna jest aminokwasem niezbędnym do wzrostu kurcząt, dorosłych ptaków do przebiegu normalnych procesów życiowych. Niedobór jej powoduje spadek tempa wzrostu oraz pobierania pokarmu. Nadmiar histydyny może okazać się szkodliwy, ale wówczas gdy jej udział przekroczy poziom – 4% dawki.
Treonina. Jej niedobór przyczynia się do zahamowania wzrostu ptaków.
Leucyna wchodzi w skład większości białek, niezbędna jest do budowy białek cytoplazmy i tkanek. Przy jej braku obserwuje się ujemny bilans azotowy, zahamowanie wzrostu i brak apetytu.
Izoleucyna wywołuje objawy podobne jak przy braku leucyny, tylko że reakcja organizmu na jej brak jest o wiele szybsza.
Walina stanowi aminokwas niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Jej brak powoduje nadwrażliwość, niezborność ruchów, zaburzenia w koordynacji pracy mięśni oraz zmiany w rogówce oka. W żywieniu drobiu nie może być ona zastąpiona żadnym innym aminokwasem.
Feniloalanina i tyrozyna są to aminokwasy niezbędne do budowy hormonów: tyroksyny, adrenaliny I insuliny, do tworzenia pigmentów i krwi. Niedobór fenyloalaniny może zostać częściowo uzupełniony przez tyrozynę (prawdopodobnie w 30 – 50%)
Metionina, cysteina i cystyna. Aminokwasy, te zawierają siarkę. Rola ich w procesach przemiany zachodzących w organizmie jest data. Metionina wpływa na wzrost organizmu oraz jako aminokwas zawierający siarkę na rozwój upierzenia. Działa ochronnie na wątrobę, bierze udział w syntezie globiny, reguluje ciśnienie krwi. Jej brak w dawce pokarmowej powoduje stłuszczenie wątroby, zanik mięśni, niedokrwistość, zaburzenia w ciśnieniu krwi, a u drobiu rosnącego wstrzymuje rozwój piór. Metionina w diecie może być w 40 – 50 % zastąpiona przez cystynę. Niedostateczna zawartość metioniny cechuje rośliny motylkowe i drożdże.
Cystyna należy do aminokwasów półegzogennych. Może zostać całkowicie zastąpiona przez metioninę. W przypadku zbyt małej ilości metioniny cysty na staje się egzogenna Niedobór tego aminokwasu przyczynia się do marskości wątroby, złuszczania naskórka, zapalenia skóry.
Tryptofan, to jeden z najważniejszych aminokwasów egzogennych. Występuje w wolnej postaci w krwi. Jego niedobór powoduje powiększenie woreczka żółciowego, chorobliwe nabrzmienie nasieniowodów i zanik włókienek mięśniowych.
Glicyna. Aminokwas egzogenny tylko dla drobiu, konieczna jest do wzrostu kurcząt, a zwłaszcza w początkowym okresie ich życia. Niedobór jej wywołuje upośledzoną zdolność syntezy kreatyny w mięśniach, ogólne wyczerpanie organizmu, zahamowanie wzrostu upierzenia, a u niosek obniżenie wydajności produkcyjnej. Glicyna może być trująca dla kurcząt, w przypadku, gdy dieta uboga jest w niacynę lub kwas foliowy.
Kwas glutaminowy, podobnie jak gliceryna jest egzogenny tylko dla drobiu rosnącego, dla ptaków dorosłych niezbędny staje się do wysokiej produkcji jaj.
Zapotrzebowanie na aminokwasy różnych gatunków niosek jest zbliżone. Wyjątek stanowią jedynie kaczki, które mają większe wymagania odnośnie tryptofanu. Różnice ilościowe, wynikające z większej masy ciała różnych gatunków drobiu, w różnym wieku, regulowane są ilością spożywanej paszy. Ptaki cięższe pobierają więcej paszy, a tym samym więcej. poszczególnych aminokwasów. W tkance mięśniowej znajduje się dużo argininy i lizyny Lizyna, której często brakuje w paszach jest związana przede wszystkim z procesem wzrostu i występuje w znacznej ilości w tkankach i płynach ustrojowych. Między argininą a lizyną zachodzi szczególna zależność, nadmiar lizyny w dawce zwiększa zapotrzebowanie organizmu na argininę, która zapobiega niekorzystnym objawom wywoływanym przez duże ilości lizyny. W paszy dla kurcząt stosunek zawartości lizyny do argininy nie powinien przekraczać 1,2 : 1,0. Niewielkie nadwyżki lizyny wpływają hamująco na wzrost, większe działają wręcz toksycznie. Wzrost w diecie udziału argininy pociąga za sobą zwiększenie zapotrzebowania na lizynę, ale już w mniejszym stopniu.
Także skuteczność działania poszczególnych aminokwasów jest różna. Mała skuteczność działania niektórych aminokwasów spowodowana jest obecnością podobnie ukształtowanych związków w paszy. Dotyczy to, np. metioniny. Następująca w nich zmiana grupy, metylowej na grupę etylową przyczynia do silnego zatrucia organizmu kończącego się śmiercią. Znacznie większy niż u innych gatunków zwierząt postęp w produkcji drobiarskiej stanowi tylko częściowo wynik pracy hodowlanej natomiast zasadniczy wpływ wywarło udoskonalenie metod i poprawa systemów żywienia.
Podstawowym miernikiem wartości pasz jest procentowy udział w diecie białka, głównego składnika narządów i miękkich tkanek organizmu zwierzęcego. Wykorzystanie białka w dawce paszowej u drobiu zależy od stopnia, w jakim pokrywa ono zapotrzebowanie organizmu na aminokwasy. Odpowiednie zbilansowanie w mieszance aminokwasów oraz ich wysoka przyswajalność dla organizmu /dostępność/ to – obok dostatecznej ilości węglowodanów, tłuszczu witamin i składników mineralnych – warunek uzyskania wysokiej efektywności produkcyjnej pasz.