CHOROBY- OKRESU WYCHOWU KUR – część X

Dr inż. Alina Rachwał

OSPA KUR – variola gallinarum

Przyczyną ospy jest wirus epiteliotropowy z grupy Poxvirus. U kur chorobę wywołuje typ wirusa ospy kur należący do podgrupy Avipoxwirus, który różni się od szczepów atakujących inne gatunki ptaków. Wirus ten zawierający kwas 13-TA, wywołuje reakcję immunologiczną, a rzadziej czynną postać, choroby, u indyków, bażantów, perlic i przepiórek. Średnica jego wynosi 200 – 300 mm. Wirus tworzy w komórkach nabłonkowych skóry, błon śluzowych i błon płodowych embrionów cytoplazmatyczne, kwasochłonne ciałka wtrętowe, tzw. ciałka Bollingera wewnątrz których znajduje się – 6000 – 20 000 elementarnych ciałek Borrella. Oporny jest na wysuszenie i zależnie od warunków może Przetrwać 2 – 10 lat. Wrażliwy jest na temperaturę i na niektóre środki dezynfekcyjne, oporny na promienie słoneczne i inne czynniki zewnętrzne. W organizmie wirus namnaża się początkowo na skórze, po czym przedostaje się do krwi.

Po krótkiej wiremii namnaża się ponownie w wątrobie i szpiku kostnym. Po 48 godzinach następuje druga wiremia prowadząca do generalizacji i pojawiania się na skórze typowych krost ospowych.

W zależności od typu wirusa chorują różne gatunki ptaków. Typ wirusa wywołujący ospę kar jest chorobotwórczy przede wszystkim dla kur, rzadziej dla indyków i bażantów. Choroba najczęściej występuje w wieku 6 – 18 miesięcy. U kurcząt najwcześniejsze zakażenie naturalne jest możliwe po upływie 6. tygodnia życia. Powyżej 2 lat pojawia się odporność związana z wiekiem. Oprócz wirusa ospy kur są wstępujące typy wirusa: ospy indyków, ospy kanarków, ospy papużek ospy przepiórek i gołębi.

Ospa u ptaka przebiega od 2. do 5. tygodni. Choroba w stadzie może ciągnąć się od 4. do 6. tygodni. Ospa rozpoczyna się od pojedynczych zachorowań w postaci skórnej, przy czym częściej zaczyna się od kogutów. Pierwsze objawy mogą być niezauważone i interpretowane jako konsekwencja urazu. Po 4 – 5 dniach rozpoczynają się pierwsze przypadki śmiertelne i w tym czasie choroba obejmuje znaczną część stada. Jeżeli ospa występuje jako enzootia, przebieg jest łagodniejszy, jeżeli dane stado choruje po raz pierwszy, straty na ogół są wyższe. Choroba rozszerza się wzdłuż sąsiadujących kurników. Wygasa po 4. tygodniach. Część kur, które przebyły wyłącznie ospę skórną, wraca do zdrowia. Może pozostać nosicielstwo. Ptaki, które przechorowują są odporne do końca życia.

Głównym źródłem zakażenia są chore na ospę kury lub nosiciele. Poza tym taką samą, rolę spełnia złuszczony nabłonek i odpady wikwitów, w których wirus przeżywa w pełnej zjadliwości szereg miesięcy. Wysuszony wirus otoczony nabłonkiem znajduje się w kurzu, ściółce, szparach kurnika i zakażonej paszy. Zakażenie następuje przez kontakt bezpośredni i pośredni. Infekcja odbywa się przez uszkodzoną skórę (bójki kogutów, kanibalizm, pasożyty zewnętrzne) lub uszkodzoną błonę śluzową nosa i jamy dziobowej. Również zarazek może wnikać przez układ oddechowy i najrzadziej przez przewód pokarmowy. Wirus znajduje się w strupach, ślinie, wydzielinie oczu, rzadziej w kale.
Do wywołania choroby przyczyniają się złe warunki środowiskowe, niedobory żywieniowe (zwłaszcza niedobór witaminy A) przeziębienia, kanibalizm, urazy mechaniczne skóry (bójki kogutów), ektopasożyty żywiące się krwią.

Charakter zmian ospowych zależy od zjadliwości wirusa, dołączenia się bakterii do zmian wywołanych przez wirus oraz od stopnia odporności ptaka. Często już po 24 godzinach od zakażenia zarazek przenika do krwi i tkanek, powodując w nich ogniska zapalne. Komórki nabłonkowe ulegają silnemu przerostowi i zwyrodnieniu. Powstają grudki, a w nich, wskutek rozpłynięcia zwyrodniałych komórek tworzą się jamy wypełnione mazistą masą. W powierzchniowej warstwie nabłonka dochodzi do rogowacenia komórek. Przy dołączeniu się bakterii zmiany ulegają pogłębieniu, na błonach śluzowych tworzą się strupy lub dyfteryczne naloty. Z biegiem czasu od brzegów narasta nowy nabłonek, pokrywając ubytki, dochodzi wtedy do wyleczenia. Wirus po dostaniu się do narządów wewnętrznych wywołuje powstanie w nich nacieków zapalnych i zwyrodnienie komórek. Przechorowanie daje odporność trwającą ponad rok. Okres inkubacji trwa 4 – 16 dni.
U kur występuje ospa skóry lub błon śluzowych. Często obie postacie pojawiają się równocześnie.

Ospa skóry u kur

Na nie opierzonych częściach głowy (grzebień, dzwonki) obserwuje się początkowo szare i szaroczerwone, a następnie żółtobrunatne, brodawkowate wyniesienia różnej wielkości. Tworzą się guzy, zawierające żółtą, tłustą masę (rys. 1).
U ptaków młodych zmiany te wystąpić mogą na całym ciele, a zwłaszcza na szyi, dolnej powierzchni skrzydeł i w okolicy steku. Powieki są często obrzmiałe, utrudniają widzenie. Zmiany w kącie dzioba utrudniają pobieranie karmy i oddychanie. Obserwuje się wychudzenie, spadek nieśności. Choroba trwa 20-30 dni, śmiertelność dochodzi do 5%.

Ospa błon śluzowych u kur

Początkowo pojawia się nieżyt nosa. Na powierzchni błon śluzowych jamy dziobowej, krtani i 1.0 szpary podniebiennej powstają dyfteryczne naloty zlewające się często ze sobą (rys. 2 i 3). Przylegają mocno do podłoża, po ich zerwaniu występuje znaczne krwawienie. Charakterystyczna jest woń, duszność. Stan zapalny może przenieść się na zatoki podoczodołowe.
Śmierć następuje już po 3-5 dniach lub choroba trwa kilka tygodni. Śmiertelność kształtuje się na poziomie 5 – 10%, ale przekroczyć może 50%. Na sekcji stwierdza się wychudzenie oraz silnie przytwierdzone do podłoża żółtoszare naloty, które są usytuowane na błonie śluzowej jamy dziobowej, gardła i wokół krtani. Rzadziej wykwity ospowe pojawiają się na opierzonej skórze, co widoczne jest dopiero po usunięciu piór. U kur padłych na skutek uduszenia płuca są ciemnowiśniowe, bezpowietrzne. W rozpoznaniu różnicowym ospy trzeba uwzględnić kanibalizm, niedobór witaminy A, zakaźny nieżyt nosa, zakaźne zapalenie krtani i tchawicy.

Zapobieganie chorobie polega na nie dopuszczaniu kur chorych i nosicieli do hodowli oraz zapewnieniu odpowiednich warunków środowiskowych i żywieniowych (witamina A).
Powszechnie stosuje się szczepienia czynne przy użyciu szczepionek sporządzonych z wirusa żywego.

Rys. 3. Zmiany dyfteryczne w jamie dziobowej, gardzieli i przełyku przy ospie

ZAKAŹNE ZAPALENIE SPOJÓWEK conjunctivitis infectiosa

Występuje przeważnie u kurcząt, ale mogą chorować także kury dorosłe. Przyczyną jest wirus dający się hodować na tkankach (fibroblasty zarodków kurzych, komórki He La).

Choroba przenosi się głównie drogą kontaktową. Dużą rolę odgrywają złe warunki środowiskowe i żywieniowe. Okres inkubacji trwa kilka dni. Choroba objawia się zapaleniem spojówek, światłowstrętem, opuchnięciem powiek, sklejeniem spojówek, zmętnieniem lub, owrzodzeniem rogówki, złogami włóknika pod trzecią powieka, obrzękiem zatok podoczodołowych, wytrzeszczem oczu, zmniejszonym apetytem i wychudzeniem. Zachorowalność wynosi od 1 do 80%. Choroba trwa 4-6 tygodni. Śmiertelność sięga około 1%.

W rozpoznaniu różnicowym należy wykluczyć choroby układu oddechowego, niedobór witaminy A, działanie amoniaku.
Zapobieganie polega na usuwaniu ptaków chorych i dezynfekcji pomieszczeń. Antybiotyki podawane w paszy nie pozwalają na rozwój wtórnej flory bakteryjnej, dołączającej się do zmian wywołanych przez wirus.