Dr inż. Anna Wilkanowska

Produkcja drobiu bezwzględnie łączy się z zagadnieniem zapewnienia ptakom optymalnych warunków mikroklimatu. Co jest szczególne istotne biorąc pod uwagę, że z wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich to właśnie drób ma największe wymagania w stosunku do budynku. Dotyczy to przede wszystkim warunków termicznych, ponieważ ptaki, w odróżnieniu od innych zwierząt gospodarskich, mają większą powierzchnię ciała w stosunku do masy, co w przypadku nieprawidłowych warunków utrzymania powoduje szybką utratę ciepła przez organizm. Co więcej, wymagania termiczne w przypadku drobiu zmieniają się w trakcie cyklu produkcyjnego. Biorąc za przykład 6-tygodniowy chów kurcząt brojlerów to w jego trakcie temperatura utrzymywania jest na różnym poziomie, w zależności od stopnia rozwoju kurcząt. W początkowej fazie chowu pisklęta nie są zdolne do samodzielnego wytwarzania ciepła, dlatego w kurnikach powinna panować temperatura w wysokości ok. 32OC. Następnie jest stopniowo obniżana, żeby w dziesiątym dniu chowu osiągnąć 28OC. Natomiast na koniec tuczu temperatura powinna mieścić się w zakresie od 19OC do 21OC (w zależności od zarządzającego i rasy kur). Warto również pamiętać, by wygrzewanie obiektu rozpocząć względnie wcześnie, tzn. co najmniej 3 doby przed planowanym wstawieniem kurcząt. Stopniowe podwyższanie temperatury powietrza w obiekcie do wymaganego poziomu gwarantuje stabilność warunków temperaturowych. Systematyczny monitoring jakości powietrza oraz panującej w budynku inwentarskim temperatury, wilgotności ma decydujący wpływ na kondycję i zdrowie hodowanych ptaków. Kury są na tyle wrażliwe, że wystarczy im już jednorazowe przemarznięcie, by znacznie obniżyły się ich parametry metaboliczne. Ponadto wszystkie odchylenia mogą skutkować pogorszeniem produkcyjności całego stada. Zbyt niska temperatura w kurniku prowadzi do nadmiernego wychłodzenia organizmu, czego konsekwencją jest zmniejszenie efektywności szczepień ochronnych oraz obniżenie odporności na choroby. Co więcej konsekwencją zbyt niskich temperatur w kurniku jest wzrost zużycia paszy przy niskim poziomie nieśności lub małych przyrostach masy ciała w przypadku kurcząt brojlerów.

Na odczuwalność temperatury, a tym samym potrzeby energetyczne drobiu, ma bezpośredni wpływ wilgotność powietrza w kurniku, która powinna wynosić 55-75%. Tak samo jak w przypadku temperatury, zarówno zbyt niska jak i zbyt wysoka wilgotność powoduje straty. Nadmierne odchylenia od wartości optymalnej skutkują obniżeniem produkcyjności ptaków, sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów, zwiększają podatność ptaków na choroby pasożytnicze lub zakaźne, a także są przyczyną przedwczesnego niszczenia budynków. Warto podkreślić, że wilgotność zależy w znacznej mierze od temperatury powietrza znajdującego się w danym budynku inwentarskim. Stwierdza się, że im temperatura jest wyższa, a wilgotność niższa tym parowanie jest intensywniejsze, gdyż powietrze mając wyższą temperaturę jest w stanie zgromadzić zdecydowanie więcej wody.

Dlatego istnieje nacisk by obiekty gospodarcze przeznaczone do chowu drobiu wyposażone były w specjalne systemy odpowiedzialne za ogrzewanie oraz wentylację. Dla zapewnienia im komfortowych warunków bytowania stosuje się instalacje i urządzenia, które umożliwiają efektywnie utrzymać stałe parametry wewnątrz pomieszczeń. Nakłady na ogrzewanie mają znaczący udział w całkowitych kosztach energii w budynku. Nie mniej jednak jakiekolwiek niedopatrzenia i celowe zaniedbania w zakresie zapewnienia optymalnej temperatury mają negatywny wpływ na dalszych etapach chowu i znacząco pogarszają wyniki produkcyjne. Co więcej, system ogrzewania powinien być w 100% bezpieczny, aby nie doprowadzić do pożaru, który niestety niesie niezwykle wysokie straty finansowe.

W budynkach, w których odchowywany jest drób, mogą występować różne systemy ogrzewania, spośród których na szczególną uwagę zasługuje ogrzewanie konwekcyjne (np. za pomocą grzejników), za pomocą promienników podczerwieni, ogrzewanie podłogowe oraz ogrzewanie nagrzewnicami (gazowymi, olejowymi bądź wodnymi).

OGRZEWANIE KONWEKCYJNE (za pomocą ciepłej wody)

Współczesne ogrzewanie konwekcyjne składa się między innymi z:

  • kotła grzewczego zasilanego podawanym automatycznie paliwem (gazowym, ciekłym lub stałym),
  • akumulatora energii cieplnej (zbiornik z wodą odbierający energię),
  • instalacji do rozprowadzania ciepła.

System rozprowadzający oraz oddający energię termiczną mogą stanowić izolowane rurki, doprowadzające gorącą wodę do nagrzewnic powietrza lub układ rur z żeberkami. Stosowanie konwekcyjnego ogrzewania wodnego jest bardzo korzystne, biorąc pod uwagę, że spalanie paliwa zachodzi poza miejscem chowu ptaków; nie wywiera więc negatywnego wpływu na mikroklimat kurnika.

PROMIENNIKI PODCZERWIENI

Jest to jedyny sposób ogrzewania, z tych stosowanych przez producentów drobiu, który umożliwia wyznaczenie strefy grzewczej obiektu, w której utrzymywane są wymagane parametry komfortu cieplnego, bez konieczności wznoszenia przegród budowlanych. Promienniki podczerwieni wykonywane są w postaci żarówek, rurek, elementów metalowych i ceramicznych oraz jako panele grzewcze. Stosowane w kurniku promienniki emitują promieniowanie podczerwone, które ogrzewa bezpośrednio ptaki i elementy hali. Oszacowano, że około 40% ciepła jest przekazywane przez promieniowanie, reszta zaś na drodze konwekcji. Oznacza to że przy zastosowaniu promienników podczerwieni możemy utrzymywać niższe o kilka stopni temperatury powietrza na hali – ponieważ ogrzewamy bezpośrednio ptaki.
Co więcej, promieniowy bądź liniowy (dla ogrzewaczy rurowych) rozkład temperatur wokół promiennika daje ptakom możliwość wyboru optymalnej dla nich strefy komfortu. Dzięki zastosowaniu w pomieszczeniach dla drobiu promienników podczerwieni można również istotnie obniżyć koszty ogrzewania. Ciepło promieniowania przechodzi od źródła prawie bez żadnych strat, ogrzewa bezpośrednio kury i otoczenie, a nie powietrze jak ma to miejsce w przypadku konwekcji.

OGRZEWANIE PODŁOGOWE kurnika

Nowoczesnym sposobem dostarczania ciepła do kurników jest zastosowanie ogrzewania podłogowego. Daje ono równomierne ogrzewanie całej powierzchni podłogi. Co bardzo ważne, ogrzewanie podłogowe umożliwia przekazanie znacznej ilości ciepła do strefy pobytowej ptaków. Ogrzewanie podłogowe pozwala na utrzymanie optymalnej temperatury przy samej podłodze nawet w sytuacji intensywnej wentylacji pomieszczenia. Podłoga w tym przypadku nie stanowi przegrody chłodzącej tylko grzejną, co pozytywnie oddziałuje na ekonomię
w hodowli. Obniża ilość paliwa potrzebnego do ogrzania kurnika, ponieważ ogrzewana jest tylko część pobytowa ptaków, a nie cała kubatura kurnika.

Ponadto ogrzewanie podłogowe pozwala zminimalizować ilość wilgoci, jaka dostarczana jest do kurnika, poprzez wygrzewanie i wysuszanie samej ściółki. Dzięki temu ogranicza się również powstawanie niekorzystnych gazów, szkodliwych w hodowli, takich jak np. amoniak czy gazów fermentacyjnych, jakie powstają w mokrym środowisku ściółki. Omawiany system ogrzewania w hodowli brojlerów poprawia nie tylko klimat w kurniku, czy też jakość ściółki, ale również poprawia zdrowotność stóp hodowanych kur. Dzięki zastosowaniu tego typu ogrzewania ze ściółki odparowywana jest wilgoć, co zmniejsza o 53% ilość ptaków cierpiących z powodu zapalenia skóry podeszwy stopy (Foot Pad Dermatitis – FPD). Co więcej w badaniu przeprowadzonym przez Nawalany i in. (2010) zaobserwowano, że poprawa warunków termicznych w strefie życiowej kurcząt brojlerów zwiększyła przyrost masy ciała o ok. 3%, zmniejszyła zużycie paszy o ok. 3% i zmniejszyła śmiertelność o ok. 50% w porównaniu do części kontrolnej zakładu produkcyjnego.
Ogrzewanie podłogowe przeznaczone dla kurników umożliwia również ograniczyć ilość stosowanej ściółki (mniejsza grubość) nawet o 60%, co zmniejsza ilość usuwanego obornika po cyklu hodowlanym. Mniejsza ilość ściółki ma również aspekt ekonomiczny, bowiem ma to oczywisty wpływ na zmniejszenie kosztów samej ściółki oraz jej utylizacji.

OGRZEWANIE NAGRZEWNICAMI

Biorąc pod uwagę znaczną powierzchnię kurników w produkcji wielkotowarowej należy instalować urządzenia, będące w stanie jak najszybciej dostarczyć duże ilości ciepła. Oczekiwaniu temu są w stanie sprostać nagrzewnice powietrza. Za sprawą wymuszonej konwekcji system ogrzewania nadmuchowego ma małą bezwładność, zatem w relatywnie krótkim czasie jest w stanie zareagować oraz pokryć duże straty ciepła. Co więcej, powietrze wprawione w ruch równomiernie rozchodzi się po kurniku, ogrzewając całą jego powierzchnię. Urządzenia te dają możliwość kierunkowego podawania ciepła i doprowadzenia go do miejsc niedostatecznie ogrzanych. Nagrzewnice są wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń o zróżnicowanych powierzchniach oraz tych, gdzie instalacja grzewcza nie może być zainstalowana bądź uległa awarii. Wnętrze nagrzewnicy można podzielić na: sekcję wentylatorów, komorę grzewczą, wymiennik ciepła z nawiewnikiem i układ regulacji. Całość znajduje się w stalowej obudowie.

Zasada działania nagrzewnicy polega na wymianie ciepła między zimnym powietrzem a gorącymi spalinami lub grzałkami elektrycznymi. Powietrze jest zasysane do nagrzewnicy przez kanał, który jest wyprowadzony na zewnątrz pomieszczenia, lub przewodem wyposażonym w filtr. Następnie zostaje ono ogrzane w wymienniku lub bezpośrednio w komorze grzewczej. Ogrzane powietrze nawiewane jest do pomieszczenia za pomocą kanałów nawiewnych lub poprzez kratki nawiewne. Nagrzewnice powietrza można bardzo łatwo zamontować oraz dodawać kolejne elementy do istniejącego systemu. Wspomagają one układ wentylacji. Urządzenia te wykonane są z materiałów chroniących przed destrukcyjnym wpływem agresywnego środowiska w pomieszczeniu inwentarskim, a ich budowa sprawia, że są łatwe w czyszczeniu. Jednym z najważniejszych parametrów nagrzewnicy jest jej moc grzewcza. Jest ona dobierana na podstawie kubatury pomieszczenia, wymaganej temperatury wewnętrznej i współczynnika izolacyjności budynku. W budynkach inwentarskich dobrze jest używać nagrzewnic z opcją odprowadzania spalin, czyli z tak zwaną zamkniętą komorą spalania. Tego typu nagrzewnice są bezpieczniejsze, ponieważ są zdolne wytworzyć całkowicie czyste ciepło, a powstałe spaliny są odprowadzane bezpośrednio na zewnątrz budynku, w którym utrzymywany jest drób. Poza kurnikami dobrej jakości nagrzewnice są w stanie ogrzać budynki inwentarskie takie jak obora, chlewnia, czy też inne budynki magazynowe oraz także fabryki o bardzo dużych rozmiarach. Nagrzewnice swoje zastosowanie znajdują również w ogrodnictwie w celu ogrzewania szklarni. Do ogrzewania kurników wykorzystać można dostępne na rynku nagrzewnice:

Nagrzewnice gazowe

Nagrzewnice gazowe ciepło doprowadzają do wymiennika przez spaliny powstające podczas procesu spalania gazu. Powietrze przepływając przez wymiennik ciepła nagrzewa się i zostaje wtłoczone do pomieszczenia za pomocą wentylatora nadmuchowego. Ogromną zaletą tego rodzaju ogrzewania jest możliwość natychmiastowego rozpoczęcia grzania pomieszczenia, w przeciwieństwie do nagrzewnic wodnych, w których jesteśmy ograniczeni bezwładnością układu.

Nagrzewnice olejowe

Źródłem ciepła jest na ogół olej opałowy, który wtryskiwany poprzez dyszę paliwową do komory spalania podgrzewa przepływające przez nagrzewnicę powietrze. Rozróżniamy nagrzewnice wymiennikowe i bezwymiennikowe. Nagrzewnice olejowe wymiennikowe zaopatrzone są w wymiennik; w urządzeniu tym paliwo spalane jest w zamkniętej komorze spalania, a powietrze jest ogrzewane poprzez wymiennik ciepła. Natomiast nagrzewnice olejowe bezwymiennikowe nie posiadają wymiennika i powietrze przepływające przez nagrzewnicę ogrzewane jest bezpośrednio przez płomień z spalanego paliwa. Różnica jest zasadnicza: nagrzewnice wymiennikowe posiadają zamkniętą komorę spalania i odprowadzenie spalin na zewnętrz, przez co spaliny są odseparowane od ogrzewanego powietrza, a w nagrzewnicach bezwymiennikowych podgrzewane paliwo łączy się ze spalinami. W kontekście nagrzewnic olejowych należy dodać, że przy ogrzewaniu olejowym do procesów spalania wykorzystywany jest tlen, a kiedy jest on pobierany z pomieszczenia, ma miejsce spory wzrost wilgotności powietrza. Jest to znane zjawisko i często popełniany błąd – system grzewczy, zamiast osuszać powietrze, przynosi odwrotny skutek. Jak wspomniano wcześniej, taki wzrost wilgotności jest bardzo niekorzystny dla chowu kurcząt i generuje dodatkowe koszty, których poniesienie jest konieczne, by wilgotność obniżyć.

Nagrzewnice wodne

Z uwagi na charakter budynku oraz wymogi bezpieczeństwa najodpowiedniejsze do ogrzewania kurników są nagrzewnice wodne. W ich przypadku czynnik ogrzewany jest poza miejscem pracy nagrzewnic, czyli poza kurnikiem. Powietrze w nagrzewnicach wodnych podgrzewa się dzięki wymiennikowi aluminiowemu, przez który przepływa gorąca woda. Dzięki wymiennikowi energia cieplna przekazywana jest przez lamele i powietrze uzyskuje podwyższoną temperaturę. Straty ciepła podczas przesyłu ogrzanej wody do nagrzewnicy można skutecznie ograniczyć, stosując dostępne na rynku izolowane rury elastyczne. Przykładem badania, w którym zastosowano ogrzewanie nagrzewnicami było to opisane przez Michalczuk i in. (2014). W doświadczeniu tym analizowano wpływ systemu ogrzewania na wyniki produkcyjne oraz zapalenie skóry podeszwy stopy kurcząt brojlerów. Badania przeprowadzono na kurczętach Cobb 500, podzielonych na dwie grupy: kontrolną (kurczęta utrzymywane w hali z centralnym systemem ogrzewania, składającym się z 30 grzejników, pieca i pompy przyspieszającej cyrkulację wody o mocy 16 m3/h) oraz doświadczalną (kurczęta odchowywano w hali z ogrzewaniem mieszanym,
tzn. zastosowano wspomaganie ogrzewania gazowego ogrzewaniem centralnym, z 4 nagrzewnicami wodnymi, piecem, pompami przyspieszającymi obieg wody i 2 nagrzewnicami gazowymi). Wykazano, że lepsze wyniki produkcyjne (większą masę ciała oraz mniejsze wykorzystanie paszy na kilogram przyrostu masy ciała, wyższy wskaźnik EWW) uzyskano w przypadku kurcząt utrzymywanych w hali ogrzewanej systemem mieszanym w porównaniu z kurczętami utrzymywanymi w hali z centralnym systemem ogrzewania.

TERMOIZOLACJA – SPOSÓB NA ENERGOOSZCZĘDNE OGRZEWANIE kurnika

Bez względu na wybrany systemu ogrzewania, istotnym elementem ochrony ptaków przed zimą jest fachowa termoizolacja budynków inwentarskich. Optymalne warunki do rozwoju hodowli i produkcji drobiu wymagają właściwej izolacji budynku, którą można zapewnić poprzez wybór odpowiednich materiałów budowlanych.

Aby wspomóc działanie systemów grzewczych w kurniku producenci drobiu do termoizolacji budynków stosują natryskową piankę poliuretanową, która jest bezpiecznym tworzywem. Spieniony poliuretan to związek obojętny fizjologicznie. Ponadto pianka poliuretanowa cechuje się wysoką odpornością na chemiczne środki odkażająco-czyszczące oraz na działanie dwutlenku węgla, amoniaku, siarkowodoru oraz innych gazów. Do izolacji budynków inwentarskich stosowana jest głównie pianka twarda ze względu na jej parametry techniczne. Tego rodzaju pianka jest bardzo dobrą hydroizolacją – bardzo szczelną oraz trwałą. Nietrudno się ją czyści, jest ona również bardziej odporna na uszkodzenia mechaniczne. Dzięki doskonałym parametrom termoizolacyjnym pianki, uzyskać można bardzo dobry efekt izolacyjny przy dość cienkiej warstwie. Ponadto w odróżnieniu od niektórych innych opcji izolacji, pianka poliuretanowa nie przyciąga gryzoni, owadów i bakterii, co czyni ją bardzo dobrym wyborem dla budynków gospodarskich. Piana natryskowa jest również zdecydowanie najbardziej skuteczną metodą redukcji kosztów ogrzewania. Rezultatem są wyniki w oszczędności paliwa/ogrzewania od 30 do 50% a zwierzęta mają wówczas większą szansę do równego wzrostu/chowu. Ważne jest jednak, aby ocieplając ściany zewnętrzne oraz sufit kurnika, wypełnić wszelkie szczeliny. W przeciwnym razie zmienne warunki atmosferyczne (upały, wilgoć, niska temperatura), mogą zaburzyć funkcję ciepłochronności kurnika, co ma ogromne znaczenie zwłaszcza dla prawidłowego rozwoju piskląt. Słaba izolacja budynku będzie skutkowała większym zapotrzebowaniem na moc cieplną.

Do ocieplania kurników, poza natryskową pianką poliuretanową, stosować można płyty poliuretanowe z pianki PIR lub pianki PUR. Płyty tego typu zamontowane pod konstrukcją dachu jako podbitka nie tylko izolują kurnik, ale także chronią konstrukcję dachu przed korozją, oraz ułatwiają czyszczenie kurnika po rzucie. Najczęściej stosowany rodzaj płyt poliuretanowych stosowanych w kurniku to płyty o grubości 60-80 mm.

WENTYLACJA kurnika – POTRZEBNA NIE TYLKO LATEM

Kolejna kwestia to prawidłowa wymiana powietrza, która zależy od temperatury na zewnątrz; zimą powinna wynosić
1,5 m3, a latem 4,5 m3. Podczas upałów należy zagwarantować do 7 m3/kg/h. Bardzo często hodowcy zapominają, że szczelne ocieplenie kurnika uniemożliwia wentylację jego wnętrza. A ta jest niezbędna dla zachowania dobrostanu zwierząt znajdujących się w kurniku. Otóż brak wymiany powietrza powoduje, że wewnątrz kurnika rośnie stężenie amoniaku, siarkowodoru, dwutlenku węgla oraz pary wodnej. A takie warunki są dla kur szkodliwe, gdyż przyczyniają się do roznoszenia chorób układu oddechowego. Duża wilgotność powoduje także nadmierne zawilgocenie ściółki, co sprzyja rozwojowi pasożytów, zwiększa ilość ptaków z deformacją nóg i pęcherzy piersiowych. Nie trzeba długo czekać, by w takich warunkach nieśność kur spadła. Trzeba więc pamiętać, by w trakcie uszczelniania kurnika zachować otwory wentylacyjne, które umożliwią sprawną wymianę powietrza.

Reasumując, zagwarantowanie ptakom optymalnych warunków bytowych ma fundamentalny wpływ na wyniki produkcyjne, i tym samym opłacalność prowadzonej hodowli. Kluczowe znaczenie ma właściwy dobór urządzeń odpornych na niekorzystne warunki panujące w pomieszczeniach inwentarskich.

Piśmiennictwo dostępne u autorki