Prof. dr hab. Stanisław Wężyk
W wyniku krzyżowania towarowego rodów kur mięsnych uzyskuje się międzyrodowe mieszańce obu płci – kurczęta brojlery. W kraju nie ma zarodowych ferm kur mięsnych z wyjątkiem firmy Hubbard Polska Sp. z o.o. w Pawłowie Trzebnickim, która prowadzi reprodukcję stad prarodzicielskich kur mięsnych Flex i F15. Użytkowane w Polsce kury mięsne, to zagraniczny materiał o bardzo dobrych wynikach użytkowości, sprawdzający się w naszych fermowych warunkach (Tab. 1.)
Stosując od 18 tygodnia życia naturalne krycie, koguty i kury utrzymuje się razem w stosunku 1:10, by zapewnić odpowiednie zapłodnienie jaj, usuwając ze starzejącego się stada, zbyt ciężkie i o słabej kondycji rozpłodowej i fizycznej. Na koniec okresu reprodukcji, udział kogutów w stadzie, nie powinien <7% (Kaczmarek i Rutkowski, 2012).
Im starsze są kury mięsne, tym częściej muszą być pokrywane przez koguty, by utrzymać ten sam poziom zapłodnienia. Starzejące się koguty, tracą zainteresowanie kurami i w końcu przestają je kryć. By uzyskać wysoki poziom zapłodnienia w takim stadzie, należy odpowiednio postępować z kogutami. Wdrożenie programu odmładzania stada może okazać się w tym przypadku pomocne. Gdy w stadzie rodzicielskim kur mięsnych, koguty osiągną 40 tydzień życia, ich zdolność zapładniania obniża się wraz ze zmniejszoną częstotliwością kryć, które warunkują utrzymanie wysokiego poziomu zapłodnienia. Kontrola tempa przyrostu masy ciała ptaków może zapobiec naturalnemu spadkowi płodności.
Badania nad poprawą płodności w stadach rodzicielskich mięsnych kur
Spadkowi zapłodnienia jaj wylęgowych, zapobiega program „wzbogacania” stada młodymi kogutami (van der Sluis, 2014). Wg Wilson, z Uniwersytetu w Georgii (USA), gdy w starzejącym się stadzie rodzicielskim (ok. 40-45 tygodni życia), zaczyna spadać zapłodnienie, na 100 kur przypadało 7,8-8 kogutów, dodając do stada 2% młodych, dojrzałych płciowo kogutów i usuwając równocześnie – duże i nieproduktywne. Rezygnacja z dużych, dobrze upierzonych kogutów, dominujących przy karmidłach i poidłach oraz skutecznie zakłócających kojarzenia, zwiększa zapłodnienia kur. Wprowadzane do stada, 25–28 tygodniowe koguty, winny być średnio cięższe o 20–25% od kur. Mazanowski (2011) natomiast uważa, że raz utworzonych grup kur nie należy uzupełniać ze względów behawioralnych, bo włączenie do stada o ustalonej hierarchii nowych ptaków powoduje wznowienie walk. Ukształtowanie nowej hierarchii trwa nawet 14 dni, powodując spadek nieśności i zapłodnienia jaj oraz zwiększenie udziału padnięć ptaków.
Odchów rezerwowych kogutów w dodatkowych pomieszczeniach
Wg Wilson, odchów rezerwowych kogutów w dodatkowych pomieszczeniach, poza fermą – jest stosunkowo drogą metodą wzbogacania nimi stada rodzicielskiego. Kiedy 20-21 tygodniowe młódki przenoszone są z wychowalni do kurnika, dodatkowe koguty odchowuje się osobno do 26-28 tygodni życia. Po osiągnięciu przez nie dojrzałości płciowej i masy ciała o 20–25% wyższej od przeciętnej masy ciała 40-tygodniowych kur, można je wykorzystywać do krycia.
Dodatkowe pomieszczenie musi być wyposażone w karmidła i poidła, zaspakajające potrzeby każdej grupy wiekowej, odchowywanych w nim kogutów. Pomieszczenia te, muszą być wyposażone w taki sam sprzęt jak kurnik reprodukcyjny, by był on akceptowany przez przesiedlone tam koguty. Kurnik taki musi być wyposażony w urządzenia wentylacyjne i chłodzące, by uniknąć stresu cieplnego.
Jeżeli brak jest dodatkowych pomieszczeń poza fermą, sugeruje się odchów młodych kogutów do 25-27 tygodnia życia, w pomieszczeniach fermy rodzicielskiej, by później połączyć je ze starszym, rodzicielskim stadem.
Wprowadzanie młodszych kogutów do stada rodzicielskiego kur mięsnych
Inną metodą poprawy zapłodnienia jaj wylęgowych, w stadzie reprodukcyjnym mięsnych kur, jest dwukrotne wprowadzanie do niego młodych kogutów, które powoduje istotny wzrost zapłodnienia i utrzymywanie go na wysokim poziomie, nie wpływając na nieśność i wylęgowość. Zwiększają się kontakty między starymi a młodymi kogutami, bez wzrostu interakcji między kogutami a kurami. Objawy starzenia się u ptaków obu płci są podobne (van der Sluis, 2014).
Dwukrotnie wprowadzając młodsze koguty do stada kur, przenosząc je z innego kurnika, jest pracochłonne, ze względu na wyłapywanie, a potem uwolnienie ptaków. Wskaźnik zapłodnienia, szybko jednak będzie wzrastał, gdyż koguty nie wymagają okresu aklimatyzacji, ale po około 4-8 tygodniach znowu spadnie, ponieważ koguty będą starsze.
Przy niskim stosunku ilościowym obu płci, można też dodawać młode koguty i usuwać ze stada stare, mało wydajne płciowo samce. Zaletą dodawania młodszych kogutów jest obniżenie kosztów piskląt, ich odchowu i wydatków związanych z utrzymaniem fermy.
Relacje między młodymi a starymi kogutami
Dodanie 2-4 kogutów na 100 kur, początkowo pobudza aktywność płciową starszych kogutów w stadzie i zwiększa zapłodnienie oraz wylęgowość z jaj. Zabieg ten, bezpośrednio pobudza zainteresowania godowe starszych kogutów. Wpływ na poziom zapłodnienia kur występuje tylko wtedy, gdy stare koguty są w dobrej kondycji rozpłodowej i fizycznej. Jeżeli natomiast mają nadwagę, problemy ze stopami lub nogami, lub są ogólnie w złym stanie, nie należy oczekiwać szybkiej poprawy zapłodnienia jaj wylęgowych. Starsze koguty, mogą być fizycznie niezdolne, do zwiększenia częstotliwości krycia kur, a nawet jeśli są w dobrej, fizycznej kondycji, to zwiększona aktywność płciowa, może być krótkotrwała (4-6 tygodni).
W programie wzbogacania stada należy używać tylko dojrzałe płciowo młode koguty, które nie będą konkurować ze starszymi w dostępie do paszy i wody i łatwo przystosują się do środowiskowych warunków kurnika reprodukcyjnego. Duży udział padnięć przyczynia się zwykle do bardzo niewielkiej, długotrwałej poprawy zapłodnienia kur. Aby zwiększyć młodym kogutom szansę, że dostosują się i zostaną zaakceptowane przez stado, należy je dodatkowo dożywiać (1-2 kg paszy/100 kogutów) przez pierwsze 2-3 dni sprawdzając, czy karmidła, znajdują się odpowiednio nisko nad podłogą, by umożliwić pobieranie z niego paszy. Stare koguty winny otrzymywać paszę w innych miejscach kurnika, żeby nie zdominowały młodszych konkurentów. Należy stosować rozdzielne żywienie kogutów i kur oraz nie żywić tą samą mieszanką obu płci. Nadmiar określonych składników w mieszance dla kogutów zakłóca pracę nerek oraz sprzyja zbyt dużej masie ciała i osłabieniu nóg, co skutkuje zmniejszeniem płciowej aktywności i obniżeniem zapłodnienia wylęgowych jaj (Kaczmarek i Rutkowski, 2012).
Młode koguty są płciowo niedoświadczone i potrzebują 4-6 tygodni, by skutecznie kopulować. U pobudzonych płciowo, starszych kogutów, ich aktywność seksualna spadnie w tym samym czasie, gdy młode koguty, zaczną skutecznie pokrywać kury. W rezultacie zostanie zwiększone i przedłużone zapłodnienie – o około 5 – 10 tygodni. Stosunek ilościowy starych do młodych kogutów w stadzie winien być jak 2:1 i chociaż młode samce głównie odpowiadają za utrzymanie lub zwiększenie poziomu zapłodnienia kur, obecność starych kogutów w stadzie, ma duże znaczenie. Młode koguty, którymi wzbogacono stado, nie zastąpią w pełni starych kogutów, a tylko je uzupełniają.
Należy oczekiwać, że udział padnięć kogutów, po przeniesieniu do kurnika, ulegnie zwiększeniu o 1-2%. Koguty mogą padać przez dłuższy czas, nawet przez 8-10 tygodni, przy równoczesnych, trwających tylko 1-2 tygodni – padnięciach kur, do 0,3-1%.
Skuteczność dodawania młodych kogutów do stada reprodukcyjnego zależy od stopnia ich spokrewnienia ze starszymi kogutami oraz z dostępem do paszy i wody.
Wzbogacanie reprodukcyjnego stada mięsnych kur, młodymi kogutami, zwiększa zapłodnienie jaj wylęgowych o 1-3%. W niektórych takich stadach, zapłodnienie powyżej 90%, trwa przez 60 tygodni, natomiast w innych – nie następuje zauważalna poprawa, szczególnie wówczas, gdy młode koguty, nie przystosowały się dobrze do środowiska reprodukcyjnego kurnika. Gdy stare koguty, o złej fizycznej kondycji, nie będą w stanie zwiększyć częstotliwości kojarzeń, po wzbogaceniu stada młodszymi kogutami, zapłodnienie w stadzie, będzie powoli rosło lub pozostanie bez zmiany na tym samym poziomie, aż do czasu – gdy wprowadzone, kolejne, dodatkowe młode koguty, zaczną tracić też aktywność płciową.
Komercyjne metody poprawy wskaźnika płodności w stadzie rodzicielskim mięsnych kur
Wg specjalistów firmy hodowlanej (Aviagen, 2017) poprawę zapłodnienia w stadach reprodukcyjnych kur mięsnych, można uzyskać w podobny sposób jak przedstawił van der Sluis (2014) tj. dodając, młode koguty do starszego stada.
Metodę tą stosuje się, gdy w stadach reprodukcyjnych, możliwa jest wymiana kogutów na młode. Dodatkowe samce są przenoszone do stada produkcyjnego i kojarzone z samicami w tym samym wieku. Koguty po przygotowaniu do reprodukcji (kondycjonowaniu), po 5–6 tygodniach są przenoszone do starszego stada jako samce zastępcze.
Z dorosłych kogutów, po selekcji w ostatnim okresie odchowu, przenosi się najlepsze do kurnika ze starszymi kurami. Liczba przenoszonych będzie większa, tak jak w początkowym okresie nieśności (Tab.2), nie przekraczając stosunku 1 kogut: 10 kur. Rozwój seksualny nowych kogutów powinien być ściśle zsynchronizowany z rozwojem niosek.
Istotne elementy programu wzbogacania stada o młode koguty
Przed wprowadzeniem młodych kogutów do stada, należy wszystkie poddać ocenie i wybrakować o nieodpowiednich cechach, w tym wszystkie duże, nieaktywne seksualnie, które mają tendencję do zakłócania innym, a szczególnie młodym, niedoświadczonych kogutom, świeżo dodanym do reprodukcyjnego stada – aktywności godowej.
Kryteria brakowania kogutów
- masa ciała w granicach 3,9 -4,1 kg, która nie powinna być mniejsza od średniej masy kogutów stada przyjmującego,
- ptaki powinny być duże, w dobrej kondycji,
- powinny być dojrzałe płciowo, z dobrze rozwiniętym grzebieniem i dzwonkami (przydatkami dogłowowymi),
- dobre proste nogi, bez zagiętych palców,
- podeszwy stóp czyste i wolne od otarć.
Należy też zwrócić uwagę na okrywę piór ptaków oraz na zmiany w zachowaniu się stada. Początkowo można dodać 5% samców do stada, a następnie, w kolejnych tygodniach, zwiększać ich liczbę o 1%, do momentu uzyskania odpowiedniego stosunku kogutów/kur. Dodatkowe koguty powinny być utrzymywane w tej samej fermie, a z zapewnieniem im odpowiedniej powierzchni odchowu oraz dostępu do poideł i karmideł. Należy z góry ustalić odpowiednią liczbę kogutów do wymiany.
Wybrane koguty, w wieku ok. 25 tygodni, wyrośnięte i dojrzałe płciowo, przenoszone z pomieszczenia o podobnym wyposażeniu – do starszego stada. Wielkość kogutów najlepiej określić przy porannym pobieraniu paszy. Taka wymiana kogutów zdaje egzamin, jeżeli wyposażenie budynków reprodukcyjnych jest zbliżone.
Inny wariat poprawy płodności w reprodukcyjnym stadzie mięsnych kur
Metoda ta różni się od poprzedniej tym, że odchowane, młode koguty są umieszczane w oddzielnych pomieszczeniach, skąd po okresie przygotowawczym (kondycjonowaniu), są wprowadzane do nowego, starszego stada.
Takie postępowanie umożliwia stymulację światłem płciowego dojrzewania kogutów tak, aby były wystarczająco rozwinięte, kiedy będą łączone z kurami w stadach reprodukcyjnych.
Podczas przenoszenia kogutów do przeznaczonych dla nich pomieszczeń, należy zwrócić uwagę na gęstość obsady, swobodny dostęp do paszy oraz wody. Należy unikać pogorszenia dobrostanu, który może wpływać na ich przyszłą produktywność. Pogorszenie, nawet w krótkim okresie – warunków środowiskowych, może zachwiać rozwój reproduktorów. Należy zapewnić ptakom, takie warunki środowiskowe, jakie będą miały w przyszłym kurniku reprodukcyjnym.
Ilość wymiany kogutów w starym stadzie, uzależniona jest od ilości osobników, którymi dysponujemy do wymiany (młodymi kogutami). Wymiana 20 – 30% samców starego stada, może być efektywna przy zachowaniu odpowiedniego stosunku kogutów: kur (Tab. 2).
Rotacja kogutów
Metoda ta polega na rotacyjnej wymianie kogutów-rówieśników, między produkcyjnymi jednostkami (kurnikami lub przedziałami) jednocześnie zasiedlanych na fermach. Postępowanie takie zmniejsza ryzyko przenoszenia chorób między obiektami. Rotacyjna wymiana kogutów jest często praktykowana, gdy brak jest zaopatrzenia w młode reproduktory. Przemieszczanie kogutów między miejscami produkcyjnymi, rozpoczyna się ok. 40 tygodnia życia, a kolejne powtarza się po 8 – 10 tygodniach, do likwidacji stad reprodukcyjnych, które jest uzależnione od uzyskiwanych efektów.
Planowanie wielokrotności rotacyjnego przemieszczania kogutów pomiędzy obiektami, w dużej mierze uzależnione jest od ich masy ciała i kondycji. Wybrane koguty oznacza się farbą na plecach. Nie bierze się pod uwagę się kogutów o niskiej masie ciała oraz słabej kondycji. Bezpośrednio przed przeniesieniem do drugiego kurnika, koguty powinny być zgromadzone w osobnym, wydzielonym pomieszczeniu i należy je przemieszczać, gdy jest ciemno, co pozwala im na lepsze rozmieszczenie się w nowym kurniku, zmniejszając prawdopodobieństwo stresu.
Biologiczne bezpieczeństwo
Największym problemem związanym z każdym programem wymiany kogutów jest ryzyko zachwiania biologicznego bezpieczeństwa. Krew do badań należy pobrać i zbadać wszystkim kogutom na początku i końcu odchowu. Istotne znaczenie mają również powszechnie stosowane programy szczepień profilaktycznych.
Podczas wymiany kogutów w stadzie, należy przestrzegać warunków biologicznego bezpieczeństwa, gdyż wprowadzanie do niego innych osobników, wiąże się z ryzykiem, że zdrowotny status nowych kogutów oraz przyjmującego je stada – jest różny.
- stado z którego pochodzą koguty, musi być wolne od niektórych patogenów takich jak Mycoplasma pneumoniae czy Salmonella spp., a świadectwo zdrowia, nie powinno być starsze niż 5 do 10 dni od planowanego przemieszczenia ptaków;
- stado, z którego pochodzą koguty, powinno być sprawdzone na obecność pasożytów;
- program szczepień kogutów, powinien być taki sam jak stada, do którego zostaną dołączone;
- stado, do którego koguty zostaną wprowadzone, powinno być przebadane miesiąc przed dostawą.
Transport kogutów
Przewożąc koguty, należy przestrzegać zasad związanych z transportem żywego drobiu. Skrzynki transportowe powinny być dostosowane do wielkości ptaków, a przewóz ptaków najlepiej zaplanować na nocną, chłodniejszą porę.
Przewozić ptaki powinno się czystym, odkażonym środkiem transportu, trasa powinna omijać skupiska i siedliska innych ferm, by zminimalizować ryzyko zakażenia.
