Bartosz Korytkowski

Prawidłowe żywienie drobiu to z jednej strony takie, które pozwala nam na prowadzenie wysokowydajnej produkcji drobiarskiej, z drugiej zaś pozwala na ograniczenie negatywnego oddziaływania chowu drobiu na środowisko naturalne.

Fermy drobiu stanowią punktowe źródła zanieczyszczeń, negatywnie oddziałują na środowisko naturalne oraz na ludzi zamieszkałych w sąsiedztwie tych obiektów. Pomiędzy działalnością hodowlaną, rodzajem i ilością surowców i materiałów wprowadzonych do produkcji, a poziomem emisji do środowiska zanieczyszczeń istnieje ścisła zależność. Duże znaczenie ma tu metabolizm zwierząt. Podejmowanie działań mających na celu ograniczenie skutków ubocznych hodowli drobiarskiej powinno być dla przedsiębiorców tak samo ważne, jak uzyskanie produktów najwyższej jakości.
Zanieczyszczenia emitowane przez fermy dotykają takich elementów środowiska naturalnego jak powietrze, woda i gleba. Negatywne oddziaływanie przejawia się przede wszystkim poprzez emisję do otoczenia szeregu zanieczyszczeń. Emisje z ferm drobiu są ściśle związane z ilością, strukturą i składem odchodów zwierzęcych. Skład odchodów jest uzależniony od jakości skarmianej paszy, zawartości w niej suchej masy, stężenia składników pokarmowych (N, P, itp.) oraz od sprawności, z jaką zwierzę przyswaja pokarm (stopień konwersji pokarmu).
Obok odchodów zwierzęcych, główne emisje to zanieczyszczenia powietrza z obiektów chowu. Powstające podczas produkcji szkodliwe gazy takie jak amoniak, siarkowodór, dwutlenek węgla oraz pyły i mikroorganizmy chorobotwórcze stanowią główne źródła uciążliwości, które przejawiają się w negatywnym oddziaływaniu na zdrowie ptaków, pracowników przebywających na fermie oraz środowisko zewnętrzne. Gazy mogą być przyczyną chorób układu oddechowego i skutkować obniżeniem produkcji. Ponadto depozycja azotu z powietrza jest jednym z zagrożeń, które może wpływać na zmniejszenie różnorodności biologicznej. Skutkiem tego, oprócz zakwaszenia może być eutrofizacja ekosystemów, przyczyniająca się do zmian w ich składzie gatunkowym. Dodatkowo obecność gazów przyczynia się także do powstawania uciążliwych dla otoczenia zapachów. Powietrze wydostające się z fermy może zawierać w sobie również mikroorganizmy chorobotwórcze, zarodniki grzybów i pleśni.
Do czynników mających wpływ na emisję do powietrza należy zaliczyć między innymi strategię żywienia i skład pokarmu (poziom protein). Ilość i skład pokarmu podawanego ptakom odgrywa decydującą rolę w określeniu ilości powstających odchodów, ich składu chemicznego i struktury fizjologicznej. Procesy metabolizmu u utrzymywanego drobiu określają poziomy emisji z ferm hodowlanych. Za zasadnicze uważa się dwa procesy: trawienie enzymatyczne w przewodzie pokarmowym oraz wchłanianie pokarmu z przewodu pokarmowego.
Zatem ograniczenie niekorzystnego wpływu na środowisko można realizować już na etapie żywienia ptaków poprzez komponowanie paszy w taki sposób, żeby zwierzęta mogły wykorzystywać maksymalną zawartość substancji pokarmowych w paszy przy jednoczesnym wydalaniu jak najmniejszej ich ilości. Ułożenie prawidłowej diety i dawki pokarmowej powinno uwzględniać takie czynniki jak wiek ptaków, masę ciała, stan fizjologiczny, indywidualne predyspozycje gatunkowe czy też kierunek produkcji. Przeprowadzone badania dowodzą, że prawidłowo dobrana dawka pokarmowa pozwala skutecznie obniżyć straty składników pokarmowych w produkcji. Przykładowo obniżenie w dawce pokarmowej zawartości azotu o 10% sprawia, że jego ilość wydalana wraz z odchodami jest mniejsza, bez uszczerbku na wyniki produkcji.
Może to przyczyniać się do poprawy jakości środowiska. Należy jednak zaznaczyć, że zbyt radykalne obniżenie substancji bogatych w azot, tj. powyżej 10%, może doprowadzić do pogorszenia wzrostu oraz rozwoju ptaków.
Efektywne wykorzystanie pokarmu to nie tylko większa wydajność produkcji, ale także zmniejszenie obciążenia środowiska. Istnieje szereg technik żywienia drobiu, które można stosować pojedynczo lub zespołowo dla osiągnięcia wysokiej wydajności żywienia.

Obejmują one:

− żywienie fazowe,
− opracowanie receptury wysokostrawnej diety,
− stosowanie aminokwasów,
− stosowanie uzupełniającej diety o niskiej zawartości fitazy,
− stosowanie wysokostrawnego pożywienia z nieorganicznymi fosforanami,
− stosowanie dodatków paszowych zwiększających wydajność żywienia, poprawiających czas retencji pokarmu w organizmie i zmniejszających ilość wydalanego pokarmu.

Najlepszą dostępną techniką ograniczenia wydalanego przez drób azotu w formie amoniaku i azotanów jest żywienie ze zmienianą sukcesywnie dietą (żywienie fazowe) o niskiej zawartości protein. Taka dieta powinna być uzupełniana optymalną dawką aminokwasów dostarczanych z pożywieniem, takich jak: lizyna, metionina i treonina, tryptofan. Można zmniejszyć ilość podawanych protein o 1 do 2% (10 do 20 g/kg karmy) w zależności od rasy (genotypu) i momentu rozpoczęcia stosowania diety.
Opracowano wiele mieszanek pokarmowych oraz dodatków do paszy odpowiadających potrzebom zwierząt i wymogom produkcji. Dodatki paszowe stanowią suplementy diety, które nie są niezbędne w codziennej diecie, ale ich wprowadzenie może wspomagać procesy trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, częściowo lub też całkowicie wyeliminować działanie czynników antyżywieniowych, korzystnie wpływać na ogólny stan zdrowia, polepszać odporność, zapobiegać chorobom, zwiększać przyrosty masy ciała, polepszać jakość produktów finalnych (jaj, mięsa), jak również zmniejszać zanieczyszczenie środowiska niewykorzystanymi przez ptaki składnikami paszy. W intensywnej produkcji drobiarskiej ważnymi składnikami mieszanek paszowych są enzymy paszowe. Związki te umożliwiają lepsze wykorzystanie paszy, redukują zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego, przyczyniają się do zmniejszenia zanieczyszczeń w pomieszczeniach. Fosfor w roślinach będących pożywieniem ptaków jest pod postacią fityny. Fityny nie są trawione przez ptaki, a ponadto wiążą inne pierwiastki w trudno rozpuszczalne związki chelatowe (m.in. Ca, Mg, Zn, Fe, Cu, Mn, Mo, Co) oraz mogą tworzyć połączenia z białkami. Dlatego też istotną grupę enzymów paszowych stanowią fitazy – preparaty zwiększające wykorzystanie fosforu z pasz roślinnych. Dotyczy to zwłaszcza pasz pochodzących z roślin wysokobiałkowych. Wprowadzenie tego enzymu umożliwia lepsze wykorzystanie fosforu nieorganicznego. Dodatek fitazy pozwala na ograniczenie ilości wydalanego przez ptaki fosforu nawet do 30%, a także powoduje zwiększenie przyswajalności mikroelementów i poprawę trawienia składników odżywczych. Wskazane jest wprowadzanie enzymu fitazy do mieszanek bogatych w śrutę sojową, która zawiera duże ilości fosforu w porównaniu ze zbożami. Zastosowanie fitazy ogranicza skażenie środowiska przyrodniczego, obniża ilości pomiotu, zwiększa koncentrację mieszanki oraz pozwala na zmniejszenie dodatku fosforanów nieorganicznych i niektórych mikroelementów do mieszanek dla drobiu. Natomiast najlepszą dostępną techniką dla ograniczenia wydalanego do środowiska fosforu jest stosowanie odpowiedniej diety o niskiej całkowitej zawartości fosforu. Dieta taka powinna zawierać przyswajalne fosforany nieorganiczne oraz (lub) fitazę dla zapewnienia dostatecznej ilości przyswajalnego fosforu. W zależności od rasy (genotypu) można uzyskać zmniejszenie wydalanego fosforu od 0,05 do 0,1% (0,5 do 1 g/kg karmy).
Innymi dodatkami poprawiającymi warunki środowiskowe mogą być np. ekstrakty z jukki (Yucca Schidigera), preparaty humusowo-mineralne lub naturalne minerały, których działanie polega na zmniejszeniu emisji amoniaku i siarkowodoru z odchodów i ściółki. Niewątpliwie wywiera to korzystny wpływ na zdrowie drobiu. Do ściółki może być też dodawany węgiel brunatny, glinokrzemiany, biopreparaty wiążące amoniak, wodę, ograniczające rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, preparaty higroskopowe, efektywne mikroorganizmy EM itp.
Ferma drobiu przyczynia się do wprowadzania kilku rodzajów uciążliwości dla środowiska naturalnego. Z tego właśnie powodu, ważne jest aby już na etapie projektowania takiego obiektu uwzględnić wszystkie ewentualne możliwości jego negatywnego oddziaływania na środowisko oraz opracowywać metody ich ograniczania. Właściwe zarządzanie gospodarstwem będzie przyczyniało się do polepszenia stanu środowiska w gospodarstwie o intensywnej produkcji. Poprawienie wykorzystania składników odżywczych przez ptaki prowadzi nie tylko do bardziej efektywnej produkcji, ale także do redukcji obciążenia środowiska. Jednocześnie stosowanie odpowiednich metod żywienia skutkuje zmniejszeniem ilości wydalanej treści przez ptaki, a tym samym może ograniczyć potrzebę prowadzenia działań gospodarczych w dalszych etapach cyklu chowu drobiu.

Spis piśmiennictwa dostępny u autora.