Bartosz Korytkowski

Utrzymanie właściwej równowagi pomiędzy mikroorganizmami korzystnymi a chorobotwórczymi w mikrobiomie przewodu pokarmowego drobiu stanowi zawsze kluczowe zadanie dla hodowcy w celu uzyskiwania prawidłowego wzrostu i rozwoju ptaków.

Terminem mikrobom nazywamy zespół organizmów znajdujących się w tym samym środowisku. Termin ten jest zbliżony do mikroflory, jednak w odróżnieniu od niej organizmy występujące w mikrobiomie obejmują także organizmy chorobotwórcze. Taki różnorodny zestaw mikroorganizmów wpływa na sposób funkcjonowania i rozwój organizmów ptaków.
U ptaków tworzenie się przewodu pokarmowego odbywa się bardzo szybko. W rozwoju embrionalnym począwszy już od drugiego dnia inkubacji z listka zarodkowego entodermy rozpoczyna sie wykształcać jelito pierwotne, które stanowi zaczątek układu pokarmowego. Tuż po wykluciu przewód pokarmowy nie stanowi nawet do jednej czwartej masy ciała pisklęcia, jednakże te proporcje bardzo szybko ulegają zmianie.
Należy podkreślić, że pisklę wykluwa się z zupełnie jałowym (można określić, że prawie sterylnym) wolnym od mikroorganizmów przewodem pokarmowym. Jednak prawie natychmiast styka się ono z całym szeregiem mikroorganizmów, które pochodzą zarówno od stada rodzicielskiego, jak i z otaczającego środowiska. A z całej tej puli mikroorganizmów pisklę wybiera takie, które będą stanowić charakterystyczną właśnie dla danego osobnika mikroflorę przewodu pokarmowego. Czas, w którym namnaża się prawidłowa mikroflora tzn. bakterie, grzyby, pierwotniaki w jelitach młodego drobiu trwa:
– około dwóch tygodni w jelicie cienkim,
– około trzydziestu dni w jelitach ślepych.

Ten początkowy okres wychowu jest bardzo niebezpieczny, ponieważ młode ptaki są narażone na wielkie niebezpieczeństwo zasiedlenia przewodu pokarmowego przez patogenne bakterie.
Flora bakteryjna przewodu pokarmowego odgrywa dużą rolę w procesach fizjologicznych trawienia oraz może mieć korzystny wpływ, jak również szkodliwy, bądź też nie wywierać żadnego wpływu na utrzymanie organizmu w stanie względnej zdrowotności. Ażeby zapewnić bakteriom jelitowym prawidłowy rozwój, należy z całą pewnością zadbać o prawidłową integralność przewodu pokarmowego.
W pierwszych dniach życia kurcząt w ich przewodzie pokarmowym dominują bakterie fermentacji mlekowej, enterokoki i bakterie coli zlokalizowane głównie w jelicie cienkim, dwunastnicy oraz wolu. Wraz ze wzrostem ptaka zaczynają dominować bakterie z rodzaju Lactobacillus, początkowo na nabłonku wola, a następnie jelita cienkiego i dwunastnicy. Dalszy rozwój ptaków to przede wszystkim obecność w przewodzie pokarmowym bakterii z rodzaju Clostridium, Streptococcus, a także Enterobacteriaceae.
Mikroflora jelitowa zmienia się u osobników dorosłych i charakteryzuje ją występowanie bakterii obniżających pH, co skutkuje następnie ograniczeniem rozwoju bakterii chorobotwórczych takich jak np. Salmonella. Bakterie obecne u dorosłych ptaków to m.in. Eubacterium, Clostridium czy Bifidobacterium. Charakterystycznymi dla wola są bakterie kwasu mlekowego, które oprócz obniżenia pH syntetyzują kwasy krótkołańcuchowe, co jednocześnie stwarza niekorzystne warunki dla bakterii chorobotwórczych i zabezpiecza organizm przed ich kolonizacją w układzie pokarmowym.
Układ pokarmowy drobiu pod względem zasiedlającej mikroflory jest bardzo bogaty i rozbudowany. Skład jej może ulegać dużym zmianom w zależności od czynników środowiskowych oraz skuteczności bariery immunologicznej tzw. lokalnej. Prawidłowy stan zdrowotny jelit u drobiu charakteryzuje się właściwym wykorzystaniem paszy, przebiegiem procesu trawienia i wchłaniania substancji pokarmowych bez zakłóceń oraz odpornością drobiu na bakterie patogenne.
Do mikroorganizmów o korzystnym działaniu zaliczamy te, których rola skupia się na wytwarzaniu substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, stymulowania jego ważnych funkcji życiowych oraz zapobieganiu rozwojowi bakterii chorobotwórczych. Przykładem drobnoustrojów o działaniu korzystnym dla organizmu są bakterie z rodzaju Lactobacillus, Enterococcus czy Bifidobacterium. Drobnoustroje potencjalnie szkodliwe, których przykładem mogą być bakterie z rodziny Enterobacteriaceae takie jak bakterie E.coli, Salmonella itp., których działanie nasila się wraz z zaburzeniem funkcjonowania organizmu ptaka.
Trzecią grupą mikroorganizmów są z kolei takie, których działanie określa się wyłącznie jako szkodliwe np. niektóre gatunki z rodzaju Clostridium. To organizmy wywołujące stany chorobowe ustroju a ich produktem ubocznym są związki o charakterze toksycznym lub kancerogennym.
Rzeczą trudną jest określenie standardowego mikrobiomu przewodu pokarmowego ptaków ze względu na jego dużą różnorodność i wahania w zakresie jego składu i proporcji. Bardzo często jest to uzależnione od czynników środowiskowych, stresu, niedoborów składników pokarmowych (zbilansowanie mieszanek paszowych). Bardzo istotnym jest jakość mieszanki paszowej. Także czynnikami zaburzającymi prawidłowe proporcje bakterii są sytuacje stresowe. Okresy stresu takie jak przesiedlanie czy też nieprawidłowe żywienie osłabiają prawidłową równowagę flory jelitowej. Ta równowaga pomiędzy poszczególnymi mikroorganizmami bytującymi w przewodzie pokarmowym jest bardzo dynamiczna.
Podstawowymi objawami wszelkich zaburzeń składu mikroflory jelitowej są zazwyczaj natychmiastowe zahamowania przyrostów masy ciała, jak też pojawienie się bardzo silnie uwodnionego kałomoczu. Ptaki w stadzie wówczas bardzo szybko chudną, mają mocno opuszczone skrzydła, wygięty ku górze grzbiet i jednocześnie stają się one bardzo powolne w ruchach.
Zachowanie prawidłowej równowagi pomiędzy korzystną a niekorzystną florą jelitową jest możliwe przede wszystkim poprzez zachowanie odpowiedniego poziomu higieny, komponowanie pasz z najwyższej jakości składników, a także poprzez stosowanie zasad bioasekuracji.
Dodatkowo powyższe wymagania mogą być wspierane poprzez stosowanie specjalnych dodatków paszowych, do których zaliczyć możemy np.:

Probiotyki
Preparaty zawierające w swoim składzie bakterie kwasu
mlekowego, drożdże, pleśnie. Skład probiotyków złożony jest przede wszystkim z mikroorganizmów przywracających równowagę w ekosystemie mikroflory jelitowej ptaków. Są to mikroorganizmy niepatogenne i konkurencyjne w stosunku do tych chorobotwórczych. Najlepsze efekty uzyskuje się podczas stosowania probiotyku dla ptaków młodych, nieposiadających jeszcze wykształconej flory bakteryjnej. Takie stosowanie preparatu pozwala na szybkie zasiedlenie przewodu pokarmowego korzystnymi mikroorganizmami.

Prebiotyki
Mające postać węglowodanów nieskrobiowych preparaty nie są trawione w przewodzie pokarmowym ptaków. Ich korzystne działanie polega na adsorpcji drobnoustrojów i ich toksyn na własnej powierzchni, hamowanie kolonizacji jelit przez organizmy patogenne i stymulację układu immunologicznego.

Zioła
Zioła lub preparaty ziołowe wpływają skutecznie a obniżenie ilości patologicznej mikroflory jelitowej i zwiększonej obecności bakterii korzystnych dla organizmu ptaka. Dodatkową cechą ziół jest pozytywne oddziaływanie na przebieg całego procesu trawienia. Cechuje je również pozytywny wpływ na ograniczenie występowania biegunek czy stanów zapalnych.

Zakwaszacze
Są to preparaty, które swoim działaniem również wywierają korzystny wpływ na układ pokarmowy ptaków. Ich podstawową cechą jest działanie antybakteryjne, obniżenie odczynu pH, a tym samym ograniczenie rozwoju bakterii takich jak Salmonella czy bakterie E. coli. Preparaty obniżają również zdolność mikroorganizmów chorobotwórczych do namnażania się, blokują syntezę ich DNA oraz wpływają korzystnie na ogólną kondycję jelit.
Pomimo obecności w układzie pokarmowym ptaków mikroorganizmów zarówno korzystnych z punktu widzenia fizjologii trawienia i właściwego wykorzystania substancji pokarmowych, jak i tych, których obecność może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia drobiu rolą hodowcy jest zapewnienie ptakom odpowiedniej równowagi pomiędzy tymi dwiema grupami mikroorganizmów, tak ażeby skład mikroflory jelitowej był, jak najbardziej prawidłowy.
Pozwala na to wykorzystanie odpowiednio przygotowanych mieszanek paszowych oraz dodatków żywieniowych m.in. opisanych powyżej.
Właściwa dla organizmu ptaka mikroflora jelitowa pozwala na utrzymanie stada w pełnej kondycji zdrowotnej z zachowaniem prawidłowego wzrostu oraz wysokiej jakości produktów finalnych pozyskiwanych w chowie drobiu.
Istnieje bardzo wiele czynników modyfikujących skład mikroflory przewodu pokarmowego. W praktyce największe znaczenie mają:

– żywienie i rodzaj podawanej mieszanki paszowej,
– stres (właściwa obsada, zabiegi pielęgnacyjne, szczepienia),
– leczenie (np. podawanie preparatów przeciwbakteryjnych).

Tylko konsekwentne przestrzeganie przez hodowcę wszelkich obowiązujących zasad i stosowanie programów profilaktycznych mogą pomagać w utrzymaniu zdrowego układu pokarmowego ptaków.

 

Spis piśmiennictwa dostępny u autora.