Dr inż. Alina Rachwał, Poznań

Procesy trawienia mają ogromny wpływ na stopień i wykorzystywania pobranej paszy. Strawność pasz określa tzw. współczynnik strawności, czyli procentowy stosunek wchłoniętej treści pokarmowej do paszy pobranej. Im większy, jest ten współczynnik, tym dana pasza zostaje lepiej wykorzystana przez organizm. Należy podkreślić, że różne gatunki ptaków wykazują różną zdolność trawienia tych samych pasz.

Strawność pasz w dużej mierze zależy od udziału w nich celulozy‚ zwanej powszechnie włóknem. Jest ono pożądanym składnikiem paszy, przyczynia się bowiem do rozpulchnienia treści pokarmowej, a tym samym ułatwia dostęp do niej soków trawiennych, a także pobudza perystaltykę jelit. Jednak zawartość włókna w diecie drobiu (szczególnie grzebiącego) powinna być niewielka, ponieważ wraz ze zwiększeniem jego poziomu zmniejsza się strawność białek, tłuszczów i węglowodanów.
W trawieniu włókna biorą czynny udział drobnoustroje obecne w przewodzie pokarmowym. Zbyt ożywiona jednak działalność mikroflory bakteryjnej okazuje się niekorzystna dla organizmu ptaka z powodu rywalizacji między nim a drobnoustrojami w wykorzystywaniu poszczególnych aminokwasów. Ponadto w trakcie rozkładu aminokwasów przez drobnoustroje powstają szkodliwe dla organizmu substancje toksyczne.
Między strawnością i wynikami produkcyjnymi występuje dodatnia zależność, gdy mieszanki paszowe bilansowane są w oparciu o strawne aminokwasy oraz wartość energii metabolicznej natomiast ujemna zależność powstaje w przypadku polepszenia strawności składnika będącego w nadmiarze, który przyczynia się do jeszcze większej dysproporcji.

STRAWNOŚĆ PASZ

Przewód pokarmowy ptaków i jego funkcje są ciągle zagadnieniem istotnym. Od jego prawidłowej pracy zależą bowiem efekty ekonomiczne w produkcji. Wszelkie zaburzenia uwidaczniają się w postaci słabszego tempa przyrostu ptaków, pogorszenia wyników w nieśności i jakości jaj wylęgowych oraz w zwiększeniu wody w odchodach. Proces trawienia polega na przemianach fizycznych i chemicznych pobranej paszy, w wyniku których zostaje ona zmieniona w substancje wchłaniane przez ściany jelit. Przemiany te następują przy współudziale enzymów trawiennych zawartych w ślinie oraz wydzielinach poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego. Pobrany pokarm musi być uprzednio rozmiękczony w wolu i dokładnie roztarty w części mięśniowej żołądka.
Procesy mechaniczne i chemiczne zachodzące w obu częściach żołądka przygotowują przesuwający się pokarm do intensywnego trawienia i wchłaniania w jelicie cienkim. W tym odcinku przewodu pokarmowego odbywa się trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów w wyniku działania enzymów wydzielanych przez ścianki jelita, jak również żółci i soku trzustkowego, które odgrywają ważną rolę w procesach trawiennych.
Układ pokarmowy ptaków na całej długości swojego przebiegu wyścielony jest komórkami nabłonkowymi. Nabłonki pokrywające ściany jelit różnią się swoją funkcją. W początkowym odcinku pełnią przede wszystkim role wydzielnicze (wydzielanie enzymów, płynów buforujących), w dalszym odcinku następuje wchłanianie cząstek pokarmowych – aminokwasów, cukrów prostych, kwasów tłuszczowych, natomiast w końcowym zachodzi absorpcja resztek wody, witamin z grupy B i częściowy rozkład błonnika. Powierzchnia komórek nabłonkowych pokryta jest śluzem, który ułatwia przesuwanie się treści pokarmowej wzdłuż przewodu pokarmowego. Śluz zawiera przede wszystkim wodę i glikoproteiny. Wykazano, że każdy gram trawionej treści jest zmieszany z dwoma mililitrami płynów. Taki proces uwodnienia ułatwia trawienie. Jednocześnie ta duża ilość wody zostaje ponowie absorbowana do organizmu w końcowym odcinku przewodu pokarmowego, tj. w jelicie grubym i jelitach ślepych. W wyniku procesu hydrolizy enzymatycznej paszy (trawienia) ulega ona rozkładowi (zniszczenie jej struktury komórkowej i udostępnienie treści). Uwolnione składniki pokarmowe zostają wchłonięte w dwunastnicy i w dalszych odcinkach jelita cienkiego, tzn. w jelicie czczym i biodrowym. Niestrawione resztki paszy przechodzą do jelita grubego formując kał, który jest wydalany na zewnątrz – kończąc proces trawienia. Trawienie polega więc na procesie rozkładu związków złożonych do prostych i procesie wchłaniania związków prostych w ścianie jelita.
Trawienie składników wprowadzonych do diety w postaci dodatków paszowych (syntetyczne aminokwasy, związki mineralne, witaminy, barwniki ksantofilowe itd.) obejmuje tylko proces uwodnienia i wchłaniania kwas solny wydzielany w żołądku trawiącym, ułatwia rozszczepienie połączeń chemicznych makro- i mikroelementów. Proces trawienia u drobiu przebiega w szybkim tempie. Czas przejścia treści pokarmowej z jamy ustnej do kloaki trwa u nioski około 2,5 godziny, u nieznoszących jaj przedłuża się do 12 godzin. Nauka o żywieniu zwierząt posługuje się terminem zarówno „surowy składnik pokarmowy”, jak i „strawny składnik pokarmowy”. Współczynniki strawności składników pokarmowych poszczególnych pasz i ich kombinacje, wyrażane w procentach, ustalane są na podstawie doświadczeń żywieniowych. Określenie współczynnika strawności pasz dla drobiu nie jest proste z powodu technicznych trudności związanych z rozdzieleniem moczu i kału. Poza tym w kale znajduje się nie tylko białko nie strawione, ale i tzw. białko endogenne. Na białko endogenne składa się białko zawarte w komórkach złuszczanego nabłonka jelit, białko soków trawiennych oraz białko pochodzenia bakteryjnego. Ilość białka wydalanego w ten sposób może być znaczna. Jeżeli dieta ptaka zawiera zbyt mało białka, to jego poziom w kale będzie przekraczał ilość pobraną w paszy. Przyjmuje się, że głodzony przez pewien okres ptak wydala w kale jedynie białko endogenne, którego zawartość jest wykorzystywana do obliczania tzw. rzeczywistej strawności białka i aminokwasów przez ptaki. Uzyskiwane wartości dla strawności rzeczywistej są zawsze nieco wyższe od określonych w sposób prostszy dla tzw. strawności pozornej, stosowanej w żywieniu praktycznym. Oprócz endogennego białka, w kale może znaleźć się pewna niewielka ilość endogennego tłuszczu. Wchłonięte w jelicie składniki pokarmowe dostają się bezpośrednio do krwi i żyłą wrotną lewą (krew z żołądka i dwunastnicy) oraz żyłą wrotną prawą (krew z jelita) są transportowane do lewego lub prawego płata wątroby, z której przechodzą do krwioobiegu w formie przydatnej do odżywiania tkanek, a więc następuje proces syntezy związków złożonych i ich osadzania w tkankach. Synteza białka zależy od zbilansowania niezbędnych aminokwasów i odpowiedniej ilości pozostałych. Brak jednego z niezbędnych aminokwasów ogranicza zużycie pozostałych do syntezy białka mięśni czy jaj. Ogólna ilość aminokwasu w dawce nie gwarantuje jego wysokiej przyswajalności dla organizmu. Uszkodzony aminokwas nie może być uwolniony i przyswojony przez ptaka, co obserwuje się przy przegrzaniu paszy bogatej w lizynę i cukry. Uszkodzeniu ulegają także inne aminokwasy, które stają się niedostępne (niestrawne) albo nieprzyswajalne dla drobiu. Udział aminokwasu strawnego w paszy oznacza iloczyn ogólnego jego poziomu w paszy i współczynnika strawności. W żywieniu drobiu mają zastosowanie współczynniki strawności rzeczywistej aminokwasu, tzn. z poprawką na endogenne jego wydzielanie.
Znajomość zawartości strawnych aminokwasów w paszach umożliwia zmniejszenie tzw. marginesu bezpieczeństwa w odniesieniu do aminokwasów i białka przy układaniu receptur mieszanek. Nieodpowiednie warunki technologiczne w produkcji pasz przetworzonych mogą powodować obniżenie strawności aminokwasów. Znajomość strawności aminokwasów stanowi czynnik bezpośrednio wpływający na efekty produkcyjne drobiu. Białko w żywieniu drobiu odgrywa podwójną rolę, jako białko ogólne (składnik budulcowy ciała ptaka) oraz jako część składająca się na wartość energetyczną paszy.
Poziom składników pokarmowych w diecie oraz ich strawność stanowią podstawową informację o jej przydatności w żywieniu drobiu. Szczególną uwagę należy zwrócić na strawność paszy, gdyż części niestrawione są zupełnie nieprzydatne dla organizmu. Przyczyną odmiennie kształtujących się zdolności wykorzystywania pasz są anatomiczne i fizjologiczne różnice w budowie i właściwościach przewodu pokarmowego. Dotyczy to głównie pasz objętościowych zawierających dużą ilość złożonych polisacharydów, najtrudniej rozkładaną frakcję spośród wszystkich składników organicznych paszy. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że w skład włókna wchodzą związki chemiczne biorące udział w budowie ścian komórek roślinnych. Niska strawność włókna powoduje obniżenie strawności wszystkich innych składników, a dzieje się tak dlatego, że nierozłożone ściany komórkowe uniemożliwiają dostęp enzymów do znajdujących się wewnątrz komórek łatwiej strawnych składników.
Spośród wszystkich grup zwierząt szczególnie niewielką zdolnością trawienia włókna odznaczają się właśnie kury, a cecha ta znajduje uzasadnienie tak w odrębnej budowie, jak też długości przewodu pokarmowego ptaka. Stąd wyłania się konieczność wnikliwego analizowania współczynników strawności stosowanych pasz.
Ciąg dalszy w numerze listopadowym.