Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Na świecie, co roku odchowuje się ok. 5 miliardów kaczek przeznaczonych do produkcji mięsa, z czego 3,8 miliarda – jest typu Pekin, a pozostałe 1,2 miliarda to kaczki piżmowe lub mulardy, produkowane przede wszystkim na wątroby, w tym także stłuszczone oraz odmiany wykorzystywane do produkcji jaj i rasy lokalne – odchowywane na mięso i jaja.

Pomimo stałego rozwoju tej branży, jest ona jedną z mniejszych w sektorze drobiarskim, stanowiąc 8% produkcji mięsa drobiowego. Co prawda w Azji, kaczki mają większy udział w podaży mięsa. W Chinach stanowią one 31% mięsa drobiowego, a dla reszty świata zaledwie 3%.
Kaczki typu Pekin, pochodzą od dzikich kaczek-krzyżówek i do dziś łączy je z nimi wiele wspólnych cech wzrostu i zachowania, mających znaczący wpływ na metody żywienia, odmienne od stosowanych w przypadku drobiu grzebiącego.
Dominowanie kurcząt brojlerów, na światowym rynku mięsa drobiowego oraz mała ilości publikacji nt. żywienia i metod chowu kaczek, jest wyzwaniem dla producentów zajmujących się towarową produkcją tego gatunku. Dietetycy badający mięso
kacze, mogą korzystać z doświadczeń na kurczętach i uwzględniać różnice w profilach wzrostu tych gatunków drobiu, a także inne reakcje środowiskowe i żywieniowe, aby osiągnąć zadowalające wyniki. Kaczki bowiem nie są „wodoodpornymi kurczętami” i należy w ich żywieniu, stosować inne strategie żywieniowe.

Wczesny rozwój

Genetyczne doskonalenie kaczek Pekin odniosło ogromny sukces we wzroście masy ciała i w poprawie wykorzystania paszy. W latach 1920-2001, 7-tygodniowe masy ciała linii kaczek Pekin, zwiększyły się średnio z <2,2 kg do 4,0 kg, a współczynnik wykorzystania paszy, poprawił się z 3,0 na 2,5 (Cherry i Morris, 2008). Przyrost masy ciała 42-dniowych kaczek Pekin jest znacznie wyższy od ich rówieśników – kurcząt brojlerów, wynosząc od 3,3 do 3,55 kg (zestawy Cherry Valley, Grimaud Freres i Orvia). Początkowy wzrost kaczek jest szybki, osiągając w 7-dniu 260 g masy ciała (Orvia), podczas gdy u kurcząt brojlerów, wynosi 185 g (Cobb-Vantress i Aviagen), ale z wyższym współczynnikiem wykorzystania paszy.
Szybki wzrost kaczek wymaga udziału w paszy składników pokarmowych, zapewniających prawidłowy, wczesny rozwój szkieletu. Duggan i in., (2015) wykazali, że wzrost kości nóg nieselekcjonowanej linii kaczek i współczesnych genotypów Pekinów, jest u kacząt szybszy niż u kurcząt brojlerów i kurek typu nieśnego, wyrównując się, gdy ptaki osiągały wiek ok. 5 tygodni, natomiast kości nóg kurcząt nadal rosły. Jest to cecha odziedziczona po dzikich przodkach, którzy musieli unikać drapieżników. Kaczęta biegnąc do wody, wzbijają się w powietrze, by w krótkim locie, znaleźć osłonę w roślinności. Również rozwój skrzydeł kaczek i ich mięśni piersiowych, jest wolniejszy niż u kurcząt, ponieważ one stają się im potrzebne, dopiero w wieku dorosłym, do przelotów migracyjnych.
Kurczęta brojlery, żywione do 35 dnia życia mieszanką zawierającą 0.90 – 0.96% wapnia i 0,45 – 0,48% dostępnego fosforu (Cobb-Vantress, Aviagen), a potem – od 0,76 do 0,81% Ca i P od 0,38 do 0,405%. Wartości te są zbyt niskie dla różnych linii kaczek Pekin. Wg Rodehutschord (2005), kaczki Pekin wymagają w pierwszym tygodniu życia w paszy 0,52% dostępnego fosforu, którego udział do 5. tygodnia życia, spada do 0,29%, przy stosunku Ca:P jak 2:1. Wyższy poziom dostępnego fosforu, zalecają również Xie i in., (2016), którzy uzyskali lepsze przyrosty kacząt Pekin, od 0 do 4 dnia życia, przy zastosowaniu w paszy, wyższych poziomów (0.6%) nie-fitynianowych fosforanów. Zapewnienie kaczętom w paszy, wyższego poziomu P, bez nadmiaru Ca, korzystnie wpływa na wczesny rozwój szkieletu. Możliwości genetyczne zwiększania tempa wzrostu oznaczają, że mineralne odżywianie w pierwszych 10-14 dniach, musi go uwzględniać. Van Vyhe i in. (2012), porównując kaczki selekcjonowane na szybkie tempo wzrostu, stwierdzili różnice w udziale popiołu u kaczek, o genotypach wybranych do badań w 2010 r., z porównywanymi w ciągu 17 lat. Współczesne kaczki, miały znacznie niższy udział (%) popiołu w 10 i 14 dniu życia, a szczególnie w 18 dniu odchowu.

Środowisko

Gęstość obsady i temperatura, mają znaczący wpływ na tempo wzrostu kaczek, co jest wykorzystywane na całym świecie, w towarowych systemach produkcji, Dobrze wiadomo, że w chłodniejszych porach roku, w naturalnie wentylowanych, o otwartych ścianach kacznika, tempo wzrostu i masa ciała kaczek w danym wieku, jest większe, na skutek większego spożycia paszy.
Od gęstości obsady i temperatury otoczenia zależy spożycie paszy, na co powinni zwracać uwagę producenci, by właściwie interpretować wyniki chowu. Wpływ gęstości obsady jest większy w chowie ściółkowym na podłodze z rusztami, z tym że na drucianej podłodze, ptaki mogą być utrzymywane w nieco większej obsadzie, osiągając masę ciała, taką jak w chowie ściółkowym, przy mniejszej obsadzie. Duża gęstość obsady jest stresogenna, co wg List i in., (2015), można złagodzić wyższym poziomem (0.48%) tryptofanu w paszy, poprawiając produkcyjność i jakość mięsa ptaków. Przy zastosowaniu w paszy 4 poziomów tryptofanu tj. 0,18, 0,48, 0,78 i 1,08%, okazało się, że korzystny efekt można uzyskać między typowo handlowym poziomem 0,18%, a ocenianym 0.48.

Aminokwasy

Wpływ różnic w spożyciu składników odżywczych jest ważny ze względu na udział w nich aminokwasów, których niewielkie zmiany, mogą spowodować znaczące różnice w kosztach paszy. Wg Helbrechta (2012), nie można w przypadku kaczek, stosować takich ilości aminokwasów, co dla kurcząt brojlerów. Z ekonomicznego punktu widzenia, dla każdej genetycznej linii kaczek, należy opracować dokładne zapotrzebowanie na aminokwasy.
Helbrecht (2012) badając poziom metioniny i metioniny+cystyny (M+C) w paszy dla kaczek odchowywanych na drucianych podłogach stwierdził, że optymalne poziomy metioniny i M+C, zapewniające pożądany przyrost masy ciała od 1 do 14 dnia życia, wynosiły odpowiednio 0,42% i 0,75% paszy. Dla kaczek w wieku 15–35 dni, poziom tych aminokwasów, wzrósł odpowiednio do 0,55% i 0,84%. Dla M+C optymalny poziom przyjęto jako >1,0%, ale zastosowany w badaniu najwyższy poziom tych połączonych aminokwasów – wynosił 0,84%. W okresie żywienia kacząt mieszanką Finiszer, ustalone wartości tych aminokwasów wyniosły odpowiednio 0,35% i 0,58%. Zeng i in., (2015) wykazali wyższe zapotrzebowanie na metioninę, zapewniające bardziej optymalny wzrost piór niż masy ciała lub wykorzystanie paszy przez kaczki w wieku 15 – 35 dni.
Podobnie Cherry i Morris (2008), stwierdzili, że rozwój piór piersiowych następuje ok. 20 dnia życia, a głównych piór skrzydeł oraz puchu ok. 24 dnia i trwa do 28 dnia życia. Poziom M+C w paszy, zwiększono 14 dnia, z 0,6% do 0,8%, co wpłynęło, na wzrost długości 6 głównych piór skrzydłowych sugerując, że w połowie okresu wzrostu kaczek, rośnie u nich zapotrzebowanie na aminokwasy siarkowe.
Opublikowane dane dotyczące zapotrzebowania kaczek na aminokwasy są ograniczone i w niektórych przypadkach występują znaczne różnice w zaproponowanych – optymalnych wartościach (Tabela 1), które przyjęto jako najwyższy poziom, przy którym zarejestrowano maksymalną masę ciała, wydajność mięsa z piersi lub wykorzystanie paszy. Wg Chen i Applegate (2016), bardzo elastyczny metabolizm kaczek, pozwala na genetyczne doskonalenie ich wielu cech, zgodnie z wymogami konsumentów. Żądania te różnią się pod względem masy ubojowej, budowy tuszy, ilości mięsa i zawartości tłuszczu oraz innych cech tuszki.
Badania często prowadzone są w początkowej fazie życia, zwykle od 1 do 21 dnia lub od 20 do 40 dnia życia albo dłużej. Wg Helbrechta (2012), charakter wzrostu kaczek i rozwój ich piór, sugeruje 3-etapowe żywienie w stadach komercyjnych. Zeng i in. (2015), stwierdzili wyraźne reakcje na wzrost energii i białka, dostarczanego kaczkom od 14 do 35 dnia życia. Zatem zamiast, w tym okresie, żywić paszą zwykłą, należy podawać im mieszankę lepszej jakości, zgodnie z 3-etapowym programem żywienia. U kaczek Pekin, od 15 do 19 dnia życia, badano strawność aminokwasów i poziom energii metabolicznej (AME). Kaczki osiągnęły optymalną produkcyjność, przy zastosowaniu w paszy 12,68 MJ/kg, 19% surowego białka o zawartości 1,21% strawnej lizyny. Badając tempo wzrostu w zależności od paszy i wieku kaczek między 14-21, 21-28 i 28-35 dniem życia, okazało się, że najbardziej odpowiednie do oceny, byłyby okresy 21-28 i 28–35 dzieniem życia.
Wg Cherry i Morris (2008), żywienie kaczek paszami o dużym udziale składników odżywczych, nie wpływa na poprawę wydajności linii kaczek.
Trudno ocenić, czy gęstość obsady kaczek lub ich genotyp, wpływają na różnice między wynikami badań, cytowanych w Tabeli 1, ale możliwe, że są przyczyny różnic między optymalnymi poziomami.
Cherry i Morris (2008), wskazują na wpływ wzrostu poziomu białka surowego w paszy, z 15 do 27% od 14 dnia życia do uboju tj. przez 42 – 48 dni, na tempo wzrostu masy ciała i na obniżenie współczynnika wykorzystania paszy, w zależności od temperatury otoczenia i genotypu kaczek. Wykazano także, że udział 15,7% białka surowego – w porównaniu z 21% w paszy, którą żywiono kurczęta od 3 do 14 dnia życia, spowodował u 14-dniowych kaczek opóźnienie przyrostów o 3 dni, w 42-dniowym odchowie. Wg Cherry i Morris (2008), analiza reakcji kaczek Pekin, na dzienne spożycie lizyny, w wieku od 14 do 46 dnia, przy średniej temperaturze otoczenia 16oC, wpływa na zwiększenie przyrostów masy ciała. Stosowane diety zawierały 12,6 MJ/kg, a poziomy lizyny wynosiły 0,7, 0,9 i 1,1%. Duże tempo wzrostu, uzyskano, zwiększając dawkę lizyny od 0,7 do 0,9%, ale dalszą poprawę wydajności, osiągnięto na poziomie 1,1% lizyny.
Stosując krystaliczne aminokwasy, Xie i in. (2017), obniżyli poziomu białka surowego w paszy dla kaczek od 14 do 35 dnia życia. Konga i Adeola (2013) opracowali receptury pasz pod kątem strawnych aminokwasów, obniżając w nich poziom białka surowego z 17,22% do 13,54%, bez pływu na przyrost masy ciała i spożycie paszy.
Okazało się jednak, że 15% udział białka w paszy, odpowiednio uzupełnionej aminokwasami, zapewnia wydajność kaczek, tak jak żywionych paszą zawierającą 17,22% białka surowego.
Uznana dla innych gatunków drobiu, koncepcja idealnych profili aminokwasów , jest mniej stosowana w paszach dla kaczek. Przedstawione w Tabeli 2, opracowane przez Evonik’a (2016) profile, mogą stanowić podstawę do badań nad paszami.

Energia

Kaczki bardzo dobrze dostosowują spożycie paszy do zapotrzebowania na białko (Bogusławska-Tryk i in.,2019) i energię, co jest ściśle związane z temperaturą otoczenia. Termicznie neutralna strefa dla dojrzałych kaczek Pekin, waha się od 8o do 23oC, w zależności od stanu okrywy piór (Cherry i Morris, 2008). Na wykorzystanie paszy, niekorzystnie wpływają temperatury otoczenia, poza termoneutralną sferą. Przy niskiej temperaturze, kaczki będą więcej jeść, zużywając energię, aby się ogrzać, a gdy jest gorąco, ograniczą spożycie paszy, zużywając energię, aby zwiększyć emisję ciepła. Dla kaczek, powyżej 18 dni, idealna temperatura wzrostu wynosi 15o–18 oC.
Zastosowanie w paszy dla 15-35-dniowych kaczek Pekin, odpowiedniego poziomu energii, zależy od czynników środowiskowych. Zeng i in. (2015) poprawili wydajność kaczek żywionych paszą, zawierającą 13,75 MJ/kg i zaproponowali dla niej optymalną wartość energetyczną na poziomie 12,5 MJ/kg, z udziałem 1,21% lizyny. Cherry i Morris (2008) zmniejszyli spożycie paszy, uzyskując wyższe przyrosty masy ciała i lepsze wykorzystanie paszy, zwiększając jej
energetyczność z 10,5 MJ/kg do 12,5 MJ/kg. By równocześnie utrzymać tempo wzrostu kaczek, należy w paszy odpowiednio zwiększyć poziom białka. Wg Wen i in., (2017), u 1-21-dniowych kacząt, poziom energii w paszy, determinuje jej spożycie, dlatego należy zapewnić w niej wyższy udział aminokwasów. Zwiększenie poziomu energii w paszy może jednak powodować nadmierne zużycie kalorii, ponieważ kaczki nie potrafią dokładnie regulować spożycia wysokoenergetycznej mieszanki. Poprawia ona wydajność tuszy, wzrost jej otłuszczenia, co jednak jest niepożądaną cechą na niektórych rynkach. Wg Cherry i Morris (2008), przyrosty energii i białka, zwiększają masę i wykorzystanie paszy. Zastosowanie w paszy energii na poziomie 12,0 – 13,0 MJ/kg jest właściwe, w zależności od temperatury środowiska, masy tuszki i ograniczeń kosztów mieszanki paszowej.

Ocena surowców paszowych

W badaniach Kluth i Rodenhutscord (2006), strawność białka w śrucie sojowej, była niższa u kaczek niż u brojlerów i indyków, a udział aminokwasów , lizyny i metioniny w paszach był także istotnie niższy, jednak tych wyników nie wykorzystano w opracowywaniu składu mieszanki paszowej dla kaczek (Kong i Adeola, 2013). Zeng i in. (2025) badali dodatki paszowe, uwzględniając przewidywany w nich udział aminokwasów strawnych, co umożliwia porównania tych wartości ze stosowanymi w ustalaniu składu paszy, na podstawie wyników uzyskanych na kurczętach.
Różnice w strawności aminokwasów między kurczętami a kaczkami, wykazał także Rodehustcord (2015). Informacje nt. strawnych aminokwasów, energii i dostępnego fosforu, ustalone dla kurcząt winny być wykorzystywane, dopóki nie zostaną opracowanie dla innych gatunków drobiu. Żywieniowcy winni otrzymywać jak najwięcej informacji dotyczących żywienia kaczek, aby zmaksymalizować ich dodatni wpływ na wydajność i opłacalność produkcji.

Skład i forma paszy

Spożycie paszy jest kluczem do osiągnięcia dobrych wskaźników wzrostu wybranych zestawów kaczek i dlatego dobry dostęp do paszy i wody jest bardzo ważny. Kaczki nie mając typowego wola, tylko wrzecionowatą część rozszerzenia przełyku, nie mogą spożywać tak dużych ilości pokarmów, jak kurczęta lub indyki. W przypadku dużej gęstości obsady, duża liczba ptaków kaczek, może hamować swobodne przemieszczanie się między źródłami paszy i wody. Pasza powinna być granulowana, zawierając minimalną ilość pyłu i drobnych cząstek. Zakurzone pasze są gorzej spożywane, a wzrost jest uzyskiwany dzięki większemu pobraniu paszy i wody, umożliwiającej obmywanie dzioba, z drobnych cząsteczek. Karmienie kaczek pełnymi ziarnami wraz z granulowaną paszą, można stosować pod warunkiem, że pokrywa ona żywieniowe potrzeby, na danym etapie wzrostu.

Podsumowanie

Warunki środowiskowe, gęstość obsady i jakość pasz, mają istotny wpływ na tempo wzrostu i kondycję odchowywanych kaczek. Etap wczesnego wzrostu wymaga pokrycia zapotrzebowania kaczek na składniki mineralne i egzogenną fitazę oraz stosowania w paszy odpowiednich dawek fosforu i wapnia. Kaczki mają specyficzne zapotrzebowane na aminokwasy, szczególnie podczas wczesnego wzrostu, zapewniającego prawidłowy rozwój okrywy piór. Surowce paszowe są bardzo zróżnicowane pod względem ich jakości i strawności między kaczkami a innymi gatunkami drobiu, co należy uwzględnić w wielkotowarowym, intensywnym chowie.