Alternatywa dla antybiotyków w chowie brojlerów

Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk

Przejście na produkcję brojlerów wolną od antybiotyków lub ze znacznym ograniczeniem ich stosowania budzi cały szereg wątpliwości, między innymi takich, czy produkcja taka pozostanie nadal opłacalna? Brak jest istotnych informacji na ten temat, ale niedawno opublikowane w Holandii wyniki badań, odpowiedziały na pytanie, interesujące przynajmniej tamtejszych producentów. Przeprowadzone przez Centrum Badań Ekonomicznych w Wageningen (WER) badania pokazują, że sprzedaż w Holandii w latach 2009-2017 antybiotyków weterynaryjnych, spadła o 63%, bez ujemnego wpływu na produkcję oraz na średnią opłacalność, krajowych towarowych ferm brojlerów i trzody chlewnej. Z raportu WER wynika również, że konkurencyjność holenderskich brojlerów i świń, w porównaniu do międzynarodowych kosztów ich produkcji, nie obniżyła się na skutek zmniejszonego stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej.

Nieuzasadnione obawy

Rząd holenderski rozpoczął kontrolę stosowania antybiotyków w produkcji zwierzęcej, rejestrując od 1999 r., całkowitą sprzedaż antybiotyków weterynaryjnych. W 2004 r. objęto tym monitoringiem wszystkie gatunki zwierząt, a od 2008 r. wdrożono krajowy program obniżenia i odpowiedzialnego stosowania antybiotyków. Mimo obaw, że zmniejszone użycie antybiotyków, negatywnie wpłynie na produkcyjność i ekonomiczne wyniki ferm, nie stwierdzono spadkowej tendencji w dochodach holenderskich producentów kurcząt brojlerów i trzody chlewnej. Oceniając poziom konkurencji na międzynarodowym rynku, WER porównał koszty holenderskiej produkcji trzody chlewnej i brojlerów z kosztami ponoszonymi przez te same branże w Danii, przy średnim zużyciu antybiotyków, z producentami niemieckimi, zużywającymi stosunkowo mało antybiotyków w chowie tych gatunków zwierząt, pozostając jednak znaczącym eksporterem na rynek holenderski. WER objął porównaniem także wielkotowarowy chów tych dwóch gatunków zwierząt gospodarskich w Hiszpanii, charakteryzujący się stosunkowo wysokim wykorzystaniem antybiotyków. Średni koszt produkcji trzody chlewnej w Holandii, znacznie wzrósł w porównaniu z Niemcami i Hiszpanią, jednak nie stwierdzono zależności między zmniejszeniem konkurencji w kosztach a ograniczeniem stosowania antybiotyków. W holenderskich fermach brojlerów w 2018 r., około 1/3 stanowiły kurczęta wolniej rosnące, co przyczyniło się znacznego ograniczenia stosowanych antybiotyków, czego domagali się konsumenci i detaliczny handel. Spośród ankietowanych w badaniach konsumentów, 30% oświadczało, że zaczęli kupować tuszki wolniej rosnących kurcząt, dopiero w ciągu ostatnich trzech lat. Dzienna dawka paszy, spożywana przez wolniej rosnące kurczę, jest jednak o 1/3 większa, niż w przypadku szybko rosnących, konwencjonalnych brojlerów, przy prawie takiej samej gęstości obsady liczone w kg żywej masy/m2/rok. Badacze dochodzą do wniosku, że osiągnięcia holenderskich producentów brojlerów pokazują, że aktywna polityka zmniejszania wykorzystania antybiotyków, może być skuteczna i może poszerzyć ekonomiczne badania, uwzględniające mniejsze stosowanie antybiotyków w produkcji zwierzęcej. Dramatyczny wzrost na całym świecie oporności bakterii na antybiotyki doprowadził w wielu krajach, do zakazu ich stosowania jako promotorów wzrostu, zwiększając w ten sposób zapotrzebowanie na skuteczne i opłacalne środki zastępcze. Między innymi, jako alternatywę w tym kontekście, opracowano na bazie gliny, specjalny preparat o nazwie „CeC”, w którym miedź, zastąpiono tlenkiem glinu (Al2O3), który jest nieorganicznym związkiem chemicznym z grupy tlenków, w którym glin występuje na III stopniu utlenienia. Wg Szablickiej i Różewicza (2017), dodawana do pasz drobiowych – ziemia okrzemkowa, zawiera 4,5% Al2O3, jest naturalnym produktem, powstałym z żyjących w akwenach słono- i słodkowodnych, miliony lat temu, glonów jednokomórkowych. Największy w niej udział (do 92%) ma tlenek krzemu (SiO2), nazywany również krzemionką. Ziemia okrzemkowa pozytywnie wpływa na drób, podczas procesu trawienia i po wprowadzeniu do krwiobiegu, w postaci kwasu ortokrzemowego (H4SiO4). Niedobór krzemu prowadzi do zaburzeń w budowie kośćca, chrząstki stawowej i tkanki łącznej grzebienia. W chowie wybiegowym drobiu, jego źródłem są drobiny piasku lub większe kamyki (Jakubowska i in., 2015). Poza tym ziemia okrzemkowa działa przeciwpasożytniczo (Wiewióra i Łukasiewicz, 2017). By uzyskać połączony efekt, antybiotyki stosuje się w minimalnej, hamującej koncentracji (MIC – Minimum Inhibitory Concentration) lub można je również podawać zapobiegawczo, w dawce subterapeutycznej (<MIC), zapobiegającej chorobom i stymulującej wzrost ptaków. Obecnie panują różne poglądy nt. stosowania antybiotyków, a szczególnie jako stymulatorów wzrostu (AGP) dla drobiu przeznaczonego do produkcji mięsa i jaj, ponieważ ich używanie przez dłuższy okres, może wywoływać na nie oporność – chorobotwórczych bakterii. Gallissot i in. (2019), badali w Brazylii, wpływ dodawanego do paszy kukurydzianej i sojowej, kompleksu glonowo-glinowego (MFeed+) na wydajność 660 kogutków Cobb 500, losowo podzielonych na 3 grupy doświadczalne i żywionych paszą: 1. Standardową (C), T1 paszą – standardową z dodatkiem 0.1% MFeed+ i paszą T2 – z dodatkiem 0.2% MFeed+. W całym okresie odchowu bojlerów nie było istotnych różnic między grupami, wywołanych badanym dodatkiem do paszy, przy znacznym spadku wskaźnika wykorzystania paszy. Wyniki badań były prezentowane na XXII Europejskim Sympozjum Żywienia Drobiu WPSA w Gdańsku (10-13.06.2019). Wg danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR), w tym też na antybiotyki, jest obecnie pilnym problemem do rozwiązania. Jak stwierdziła Europejska Komisja, środki te (AMR), są przyczyną około 25.000 zgonów rocznie, a koszty opieki zdrowotnej i straty w produkcji zwierzęcej – wynoszą 1,5 mld €/rok. Rosnąca świadomość ludzi na temat tych negatywnych skutków, doprowadziła do ustanowienia ogólnoświatowego zakazu stosowania antybiotyków, jako stymulatorów wzrostu (AGP) gospodarskich zwierząt, a szczególnie kurcząt brojlerów. Obecnie istnieje wiele środków zastępujących antybiotyki, o różnym zakresie działania, takie jak organiczne kwasy, roślinne ekstrakty, probiotyki, prebiotyki, eteryczne olejki itp. i trudno określić, które z nich są najbardziej skuteczne. Wszystkie dostępne dane, pochodzące z poprawnie przeprowadzonych badań, muszą uwzględniać w ocenie, także stosowane dodatki paszowe, ale Pririou (2019) uważa, że nawet przeprowadzonych 5 testów, nie obejmie szerokiego wachlarza wszystkich czynników genetycznych, środowiskowych, wpływu metod chowu i żywienia – na wyniki uzyskiwane w praktyce.

Właściwa ocena dodatków

Rosen opracował obiektywną metodykę oceny dodatku paszowego i przygotował listę 7 podstawowych pytań i kryteriów oraz zaproponował 7 odpowiedzi – na postawione pytania (Tab.1). Metodyka ta jest przydatna do oceny wiarygodności danych, częstotliwości poprawy wydajności i niezawodności efektów. Kluczowymi kryteriami dla producentów brojlerów są zawsze ich produkcyjne wyniki, na które oczekiwane odpowiedzi są lepsze lub gorsze, od uzyskiwanych przy stosowaniu antybiotykowych promotorów wzrostu (AGP). Firma Wisum, od 15 lat pracuje nad stworzeniem, unikalnego i opatentowanego, specjalnego dodatku paszowego, poprawiającego proces trawienia. W ocenie tego preparatu, o nazwie CeC, w którym miedź zastąpiono tlenkiem glinu (Al203), zastosowano z powodzeniem metodykę Rosena. Stosowana jako dodatek do paszy glina, jest drobnoziarnistą, naturalną skałą lub glebowym materiałem, zawierająca ślady kwarcu (SiO2), tlenków metali (Al2O3, MgO itp.) i organiczną materię. Geologiczne złoża gliny, składają się głównie z minerałów warstwowego krzemianu o zmiennym udziale wody, uwięzionej w mineralnej strukturze. Ze względu na wielkość cząstek i ich geometrię oraz zawartość wody – są one plastyczne, a stają się twarde, kruche i tracą plastyczność, podczas suszenia lub wypalania. W zależności od rodzaju gleby, w której znajduje się glina, może ona mieć różne kolory – od białego poprzez ciemnoszary lub brązowy – do głębokiego pomarańczowo-czerwonego. Stosowany jako dodatek paszowy, produkt oparty jest na jonowo aktywowanej glinie i dzięki temu, ma dużą siłę przeciwbakteryjnego działania na różne patogeny. Jego charakterystycznącechą, jest stopniowe zmienianie mikroflory w jelitach i pomaganie jednożołądkowym zwierzętom, w trudnych dla nich trawiennych okresach. Skuteczność tego produktu, badano na brojlerach, odchowywanych od 1 do 40 dnia życia (Pririou, 2019). W 36 doświadczeniach zastosowano różne metody i warunki chowu, występujące w doświadczalnych lub towarowych fermach brojlerów.

Wyniki analizy preparatu CeC

Produkcyjność brojlerów, żywionych paszą z badanym paszowym dodatkiem CeC, przedstawiono w Tab. 2. Zgodnie z zastosowaną metodyką, oceniany dodatek paszowy, pozytywnie odpowiada na 7 pytań/kryteriów Rosena. Produkt ten, można zatem uznać za skutecznie poprawiający produkcyjność brojlerów w 74% wszystkich badanych przypadków, co jest równie dobrym wynikiem, jak w przypadku antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Wyniki są również zgodne z poziomem cech produkcyjnych brojlerów towarowych, utrzymywanych w dobrych warunkach sanitarnych. Przyrost masy ciała brojlerów poprawił się średnio o 2,9%, a współczynnik wykorzystania paszy zmniejszył się o 1,8%. Metodykę Rosena zastosowano by uniknąć zafałszowanych wyników oraz by wykazać możliwości badanego produktu. Fałszywe, negatywne wyniki lub niedoszacowanie możliwości paszowego dodatku – można uzyskać, gdy dodatek jest stosowany w nieodpowiednich warunkach oraz gdy docelowe dążenia, są nieokreślone lub są zbyt wygórowane. Ocena zatem modulatora flory jelitowej, olejku eterycznego, żywych bakterii, czy innego produktu o różnym pochodzeniu, musi być przeprowadzona na zwierzętach posiadających niezrównoważoną florę jelitową. Zafałszowane, negatywne wyniki są często uzyskiwane, gdy czynniki regulujące jelitową florę, oceniane są w optymalnych, sanitarnych warunkach. np. podanie ptakom flawomycyny, zwiększa ich wydajność w 50% badań, przeprowadzonych w dobrych warunkach doświadczalnych, a podnosi ją aż do 83% – w warunkach przeciętnej, towarowej fermy. W tych specyficznych, trudnych warunkach, dodanie do paszy preparatu CeC, umożliwia zwiększenie masy ciała brojlerów o 3,4% i wykorzystanie paszy o 2,2%.

Wnioski

Metodykę Rosena, obiektywnej, wiarygodnej oceny produktów, zastosowano w badaniach preparatu CeC, jako dodatku paszowego, będącego alternatywą dla antybiotykowego promotora wzrostu (AGP). Stwierdzono, że produkt ten pozytywnie odpowiada na 7 pytań zadanych przez Rosena. Zastosowanie zamiast miedzi – tlenku glinu, można uznać za cenny i niezawodny dodatek paszowy, poprawiający w 74% przypadków, cechy produkcyjne brojlerów, utrzymywanych różnych warunkach, podobnie jak w efekcie stosowania antybiotykowych promotorów wzrostu (AGP). Należy zaznaczyć, że badania przeprowadzono na brojlerach, których jelita były zasiedlone nie najlepszą florą bakteryjną, a mimo to uzyskano lepsze o 3,4% przyrosty masy ciała i o 2,2% lepsze wykorzystanie paszy.